Govor pomoćnika ministra za ekonomsku politiku i razvoj, Borislava Ratkovića, na Trećoj godišnjoj konferenciji o regionalnom ekonomskom povezivanju

Uvažene dame, gospodo,

Želim da vas pozdravim i iskoristim ovu priliku da izrazim razumijevanje i podršku inicijativama za održavanje ovog skupa s nominovanom temom i pitanjima koja će biti predmet razmjene mišljenja. Mislim da je izabran dobar trenutak u vremenu kad se sumiraju efekti destruktivnog uticaja globalnih ekonomskih i finansijskih poremećaja koji su tokom prošle i ove godine zaustavili dinamiku privrednog rasta i ugrozili privrednu aktivnost praktično u svim zemljama regiona s manje više poznatim razvojem događaja. Vodeći računa da ne uzurpiram vaše vrijeme, ukratko ću vas informisati o prilikama i kretanjima u ekonomiji Crne Gore, koja je kao mali i otvoren sistem, bila u tom periodu na velikim iskušenjima.

Ozbiljno ugrožena likvidnost bankarskog sistema u poznatim okolnostima vrlo brzo se prenijela na realni sektor. Preduzeća su bila suočena sa teškoćama u izvršavanju kreditnih obaveza i obezbeđivanju nove kreditne podrške za odvijanje tekuće i razvojne aktivnosti. Na taj način, uspostavljen je jak uzročno-posljedični odnos koji je opredjeljivao pad privredne aktivnosti i probleme u održavanju reproduktivnog procesa, sa svim implikacijama po opšti privredni i razvojni ambijent. U uslovima pada aktivnosti u skoro svim sektorima u 2009. godini ostvaren je BDP koji je realno niži za 5,7% u odnosu na prethodnu godinu.

Rezultat bi bio sigurno lošiji da od samog početka godine nije bio u primjeni antikrizni paket mjera. Mjere su bile usmjerene na konsolidaciju bankarskog sistema i podršku sektoru malih i srednjih preduzeća, koji je označen nosiocem privredne aktivnosti i generatorom procesa oporavka ekonomije. Uz podsticaje kroz garancije na kredite za stabilizovanje proizvodnje u velikim industrijskim sistemima i socijalno-razvojne programe za optimizaciju broja zaposlenih, u značajnoj mjeri je ublažen trend regresije osnovnih privrednih tokova. Od sredine ove godine stvoreni su uslovi da ekonomija praktično uđe u zonu realnog rasta sa dobrim izgledima da se do kraja 2010. godine dosegne projektivani nivo realnog rasta BDP-a od 0,5%. Činjenica da je Crna Gora u ovom periodu po ovom osnovu u sistem ubrizgala vrijednost od oko 10,0% svog BDP-a i rezultati s tim u vezi, najbolje govore o naporima da se amortizuju poremećaji u privredi i očuvaju osnovni procesi transformacije privrede i strateškog razvojnog opredjeljenja.

Ovo podsjećanje na destruktivne efekte krize je samo dobar povod i razlog da se ukaže na značaj okolnosti neizvjesnosti življenja u globalnom svijetu sa brzim promjenama i efemernošću činilaca koji utiču na privredne i društvene procese. Potreba da se u takvim uslovima artikulišu strateški ciljevi i pravci razvoja, iz vizure malih i otvorenih ekonomija, nameće potrebu jačanja i osmišljavanja regionalne saradnje koja čini mjeru organizovanog djelovanja i odgovora na izazove vremena koje je pred nama.

Strateški geografski položaj, prirodna upućenost na međusobnu saradnju i zajednička težnja uključivanja u evropske integracione tokove su dobre pretpostavke za utemeljenje takve orijentacije. Region kao cjelina objektivno ima određene komparativne prednosti čija valorizacija u okviru organizovane i koordinirane saradnje može imati značajne ekonomske efekte za sve aktere ovog procesa. Koja su to osnovna područja i prednosti saradnje?

Globalni problemi u energetici koji se ogledaju u nedostatku sigurnog snabdijevanja i jeftine energije uz porast uvozne zavisnosti, kao što znate, uslovili su, kao rezultat zajedničkih aktivnosti EU i zemalja jugoistočne Evrope osnovanje Energetske zajednice sa ciljevima usmjerenim na povećanje sigurnosti snabdijevanja energijom kroz privlačenje investicija u energetski sektor, povećanje korišćenja obnovljive energije i razvijanje tržišne konkurencije uz unapređenje ekologije. U Crnoj Gori se, u skladu s preuzetim obavezama, realizuje reforma energetskog sektora s posebnim ciljevima u pogledu energetske efikasnosti, obnovljivih izvora energije i zaštite životne sredine. Upravo primjena tehnologija baziranih na obnovljivim izvorima energije i energetskoj efikasnosti može da doprinese ostvarenju novih radnih mjesta, tehnološkom transferu, distribuciji i sigurnosti snabdijevanja energijom, kao i lokalnom i regionalnom razvoju. Od 1. januara 2009. godine otvoreno je tržište električne energije za sve potrošače, osim za domaćinstva. Pritom je od značaja činjenica da će reforme tržišta energije povećati tržišnu efikasnost i doprinijeti poboljšanju uslova života.

Obaveza članica energetske zajednice, pored ostalog, je i stvaranje uslova za uspostavljanje tržišta prirodnog gasa. U skladu s tim, novim Zakonom o energetici u Crnoj Gori se uvodi i uređuje tržište prirodnog gasa.

Crna Gora, kao uostalom i sve zemlje reigona, raspolaže respektabilnim neiskorišćenim vodnim i termo potencijalima koje treba valorizovati izgradnjom novih izvora energije, ali je pritom naglasak na obnovljivim izvorima energije, energetskoj efikasnosti i održivom razvoju što uz posebne potrebe unapređivanja kapaciteta za prenos energije, otvara jedno široko područje regionalne saradnje kroz proces investiranja i koordiniranog djelovanja u okviru cjeline energetskih politika. Ovaj proces je u Crnoj Gori snažno podržan aktivnostima na uspostavljanju sve podsticajnijeg biznis ambijenta, kojim se žele animirati ino-investitori i preduzetnici, što predstavlja realnu šansu za saradnju i dugoročne poslovne veze kompanija iz zemalja regiona. U tom kontekstu, posebnu perspektivu vidim u okviru mogućnosti klasterskog regionalnog organizovanja. Na ovim pitanjima Crna Gora upravo utvrđuje prioritete saradnje u okviru Centralno-evropske inicijative kojom i predsjedava u 2010. godini.

Specifičnost turističke ponude Crne Gore i zemalja regiona čini komparativnu prednost u odnosu na druge regije, pa treba učiniti napor da se ti potencijali eksponiraju i valorizuju u okviru jednog kompatibilnog, a istovremeno multikulturalnog i osobenog turističkog prizvoda. Naravno, mogućnosti saradnje kroz proces privatizacije i investiranja u nove atraktivne turističke destinacije, u skladu s ovim konceptom, su vrlo velike.

Investiranje i saradnja u okviru dostizanja evropskih standarda saobraćajne povezanosti treba da doprinese kvalitetnijoj povezanosti zemalja u okviru regiona, njihovoj unaprijeđenoj ekonomskoj saradnji i integraciji u evropski prostor konekcijom na ključne evropske koridore. Izgradnja autoputa Bar-Boljare, Jadransko – jonske ceste i rekonstrukcija željezničke pruge Bar-Beograd su doprinos takvoj orijentaciji.

Sve su to pretpostavke za unapređivanje obima i benefita spoljno-trgovinske saradnje u okviru CEFTE i šire.

Evropski proces kome svi težimo i evropska regionalna politika u tom okviru, predstavljaju za ovaj region priliku da na bazi sopstvenih resursa unaprijedi svoju konkurentnost i na toj osnovi sa zajedničkim projektima nastupa prema drugim regionalnim tržištima. U tom smislu, koordinirano korišćenje mogućnosti pretpristupnih fondova iz IPA programa, a naročito komponente III,IV i V pružaju mogućnosti za dinamiziranje privrednog rasta i saradnje u tom okviru. Sporazum o stabilizaciji i pridruživanju između Crne Gore i Evropske unije je stupio na snagu 1. maja ove godine, a uskoro očekujemo pozitivno mišljenje za sticanje statusa kandidata za člana EU, što je kompatibilno sa aktivnostima u ovom procesu u regionu.

Sublimirajući potrebu i mogućnosti saradnje samo u ovih par naznaka, htio sam podstaći vašu znatiželju i inicijativu u pravcu osmišljavanja aktivnosti na jačanju regionalne saradnje u cilju povećanja konkuretnosti regiona u kojoj vidim conditio sine qua non boljeg života na ovim prostorima.

Zahvaljujem na pažnji.

Borislav Ratković, pomoćnik ministra finansija za ekonomsku politiku i razvoj