Autorski tekst "Strah od letenja" pomoćnika ministra za ekonomsku politiku i razvoj, Borislava Ratkovića, objavljen u listu "Vijesti"

Uzimam za naslov ovog teksta naslov kultnog romana Erike Jong nalazeći neku simboličnu paralelu i asocijaciju sa zapažanjima i stavovima saopštenim u redovima koji slijede.

Već neko vrijeme u stručnoj i laičkoj javnosti aktuelne su teze o istrošenosti razvojnog modela crnogorske ekonomije zasnovanog na stranim direktnim investicijama. Ne sporeći legitimnost tih inicijativa, iako sa nedovoljno jasnim prijedlozima u pogledu poželjnog fundiranja razvoja, ovaj tekst ima pretenzije samo da učini neke opservacije na relevantne dimenzije problema.

Crnogorska ekonomija, postavljena kao otvoren sistem, u nedostatku domaće akumulacije, sasvim prirodno, snažno je orijentisana na priliv svježeg kapitala s eksternog tržišta. S tim u vezi, čitav sistem ambijentalnih mjera podrške privrednoj aktivnosti usmjeren je upravo u pravcu stvaranja uslova za animiranje investitora za ulaganja u kapitalne infrastrukturne i druge projekte kroz forme privatno-javnog partnerstva, koncesione aranžmane i dr. Pritom je u ambijentu makro-ekonomske stabilnosti tokom nekoliko poslednjih godina, ostvarivan visok rast stranih direktnih investicija što se opravdano cijenilo kao izraz povjerenja u stabilnost i perspektivnost crnogorske ekonomije. Na toj osnovi razvojna orijentacije Crne Gore crpila je snažne poticaje i inpute za ostvarivanje respektabilnih stopa privrednog rasta.

Da li je model iscrpio svoje generičke potencijale i da li se njegovom implementacijom instaliraju mehanizmi zavisnosti i ograničenja u pogledu vođenja ekonomske i razvojne politike?

Čvrsta utemeljenost orijentacije na otvorenost i tržišnost privrede, sa svim blagodetima i rizicima imanentnim tom procesu, upućuje nas na uvjerenje o potrebi jačanja upliva ulaganja ino-kapitala s kojim dolaze i nove tehnologije, tehnološki procesi i telekomunikacijski servisi čime se podstiče integracija u svijet tržišta i kapitala i smanjuje zavisnost od aktuelnih znanja. Naravno, pritom se čine razumnim prigovori da treba jačati udio geenfield investicija na račun ulaganja u nekretnine. Aktuelni podaci upravo pokazuju promjene u strukturi stranih direktnih investicija s jačanjem ulaganja u banke i preduzeća u odnosu na nekretnine koje su, neku godinu unazad, činile i preko 50,0% ukupnih stranih direktnih investicija. U tom pogledu mehanizmi fiskalne politike sa izvjesno većim poreskim opterećenjima prometa nekretnina i mjere za unapređivanje biznis ambijenta mogu uticati na promjenu alokacije kapitala i strukture investicija. Nasuprot razvojnim opcijama koje bi nerealnim i nekontrolisanim zaduživanjem ugrozile performanse održivosti finansijskog sistema ili autarhičnijim modelima oslanjanja pretežno na sopstvene snage, koji bi u budućnosti indukovali problem novim generacijama. Treba iskoristiti nove mogućnosti angažovanja kapitala u okviru pravaca evropske perspektive sa programima sredstava predpristupne pomoći. Sticanjem statusa kandidata za člana EU postala su dostupna sredstva podsticaja iz komponente III, IV i V IPA programa koje se odnose na regionalni razvoj, humani resurs i ruralni razvoj. U tom okviru, instrumenti ekonomske i razvojne politike su usmjereni na usaglašavanje sa evropskom ekonomskom i regionalnom politikom.

Što predstavlja suštinu modernog razvojnog modela crnogorske ekonomije?

Bez namjere da se ostane na nivou profane interpretacije znanja kao osnove razvoja, otvorenost sistema za priliv ino-kapitala i sve druge uticaje je istovremeno i veliki izazov u pogledu konkurentnosti u permanentnoj trci usvajanja i primjene novih znanja. Čini se da je u Crnoj Gori u tom pogledu razvijena svijest o značaju znanja kao faktora razvoja. Ovo raduje tim prije što aktuelni zahtjevi EU u pogledu ispunjavanja zahtjeva u sferi ekonomije koji čine uslov za dobijanje datuma za početak pregovora za članstvo, upravo počivaju na potrebi jačanja potencijala humanog kapitala. Naravno, to je osnova za snaženje kvalitativnih činilaca ekonomije koji oblikuju sposobnost da se prihvate uslovi i strandardi tržišta i konkurencije u okviru EU. S tim u vezi, predstoje važne aktivnosti na jačanju institucionalnih mehanizama za razvoj slobodnog tržišta i tržišta radne snage čiji impulsi treba da predstavljaju neprocjenjivo važan indikator tražnje i uspješnosti.

Biti konkurentan u svakom pogledu, kao osnovni zahtjev života u globalnom svijetu, podrazumijeva ovladavanje sve sofisticiranijim znanjima i tehnologijama. Zato se strateška razvojna vizija koju Crna Gora promoviše dokumentom »Crna Gora u XXI vijeku – u eri kompetitivnosti« u osnovi bazira na integraciji u svjetske procese progresa u primjeni novih saznanja. U tom smislu indikativna je najavljena podrška Ministarstva za nauku novim naučno-istraživačkim projektima i praksa da se kroz obrazovni sistem na principu konkurencije omogućava dostupnost najnovijih saznajnih dostignuća.

U ovom kontekstu čini se intrigantnim i ideja o stvaranju nacionalnog inovacionog sistema koji bi mogao da generiše, slobodno se može reći, snažan genetski potencijal i predisponiranost za nove ideje i lucidna rješenja koja doprinose unapređivanju tehničkih, tehnoloških i drugih procesa.

Gdje su objektivna uporišta straha od otvorenosti sistema i investicija moćnih svjetskih kompanija?

To mogu biti nedovoljno selektivni i transparetni investicioni aranžmani, nepotpuna kontrola izvršavanja ugovora u privatizacionim projektima i nekonsekventna implementacija postulata održivog razvoja sa mogućim dalekosežnim implikacijama. Bez namjere da se ovi rizici poistovjete s praksom, čini se da je upravo insistiranje na jačanju pravila i procedura, javnosti postupaka i sistemski podržanog uticaja tržišta i njegovih zakonomjernosti, okvir u kojem će biti sve manje prostora za imaginarni otpor prema novom i onom što dolazi iz sfere moćnog biznisa. Naravno, tako je prirodno u tim okolnostima čuvati svoj interes ali i shvatiti da živimo u jednom drugačijem svijetu koji se integriše i svjesno ustupa toj ideji dio svojih suverenitetskih prava.

Zato se ne treba plašiti otvorenosti sistema i poruka koje nam upućuje tržište i svijet razvijene konkurencije, novih investicija stranih ulagača i njihove želje da ostvare profit. Treba se osposobiti da ovladamo novim vještinama i znanjima s kojim možemo biti konkurentni koristeći svoje specifičnosti koje čine komparativnu prednost. Radimo zato na dostizanju kompenhangenških kriterijuma i ispravljanju internih i eksternih ekonomskih neravnoteža koje objektivno dugoročno mogu predstavljati balast dinamičnijeg razvoja. U tom smislu su očekivanja u pogledu realizacije politike uravnoteženijeg regionalnog razvoja, smanjenja deficita u bilansu spoljno-trgovinske razmjene, deficita tekućeg računa platnog bilansa i eliminisanja budžetskog deficita. Kao konkurentan i stabilan sistem možemo pledirati na objektivnu pripadnost evropskim integracijama i integrisanost u svjetsku zajednicu naroda. Zar to nije autentični opšti i interes svakog pojedinca?