„Rebalans budžeta – prilagođavanje novoj realnosti“ – autorski tekst ministra finansija, dr Milorada Katnića

Prema projekcijama MMF-a, globalni ekonomski rast usporiće sa 3,8% u 2011. na 3,3% u 2012. godini. Eurozona je pred novom recesijom, a istovremeno su nesigurnost i neizvjesnost najveći, od propasti Lehmana. Krize dugova Grčke i Portugala nijesu riješene, a najveći rizici dolaze od većih ekonomija - Španije i Italije. MMF je procijenio ekonomski pad eurozone od 0,5%, a Evropska komisija od 0,3%. Najsnažnija ekonomija Evrope, Njemačka, ostvariće skroman rast od 0,3%, dok će Italija potonuti na -2,2%. I u većini država Jugoistočne Evrope ekonomski rast je usporen, a projekcije za 2012. su pogoršane. Svjetska banka procjenjuje da će privredni rast 2012. godine u šest zemalja Zapadnog Balkana, uključujući Crnu Goru, biti upola sporiji u odnosu na 2011. godinu. U cjelini, sada je jasno da će 2012 godina biti vrlo naporna u Evropi.

Nepovoljno međunarodno okruženje negativno utiče na ekonomiju Crne Gore. Obimi trgovinske razmjene, stranih investicija i kreditne aktivnosti su smanjeni, što uslovljava niži ekonomski rast od projektovanih 2%. Prvi kvartal, koji je u Crnoj Gori prepoznat po ciklično manjim budžetskim prihodima, obilježili su dodatni budžetski pritisci. Izrazito nepovoljni vremenski uslovi, koji su krajem januara i početkom februara ekonomski paralisali Crnu Goru, uslovili su značajno smanjenje budžetskih prihoda i stvorili nove obaveze. U prva tri mjeseca 2012, prihodi su bili niži za preko 25 miliona eura, u odnosu na isti period prošle godine. Uz to, aktiviranje dijela garancija za kredite Kombinata aluminijuma, u iznosu od 23 miliona eura, značilo je potrebu obezbjeđenja dodatnog finansiranja.

Splet nepovoljnih eksternih i internih okolnosti učinio je prvi kvartal 2012. fiskalno najizazovnijim od početka krize. Uprkos tome, održali smo budžetsku stabilnost i likvidnost. Izvršena je dodatna kontrola i racionalizacija državne potrošnje, bez zadiranja u postojeća prava. Izmirili smo sve redovne i vanredne budžetske obaveze, nije bilo kašnjenja u isplati zarada, penzija i socijalnih prava. Uz podršku Svjetske banke i komercijalnih banaka, obezbjeđena je većina sredstava neophodnih za finansiranje budžeta u 2012. Likvidan budžet i obezbjeđena sredstava znače stabilnost i podršku za privredu i finansijski sektor. U ovom kontekstu, iako sa neinvesticionim kreditnim rejtingom i otežanim uslovima finansiranja, uspješno smo prebrodili najteži budžetski period.

Prethodne dvije godine obilježio je ekonomski rast od 2,5% na godišnjem nivou. Iako su implementirane značajne pozitivne promjene, još uvijek je dug put do obezbjeđenja održivog dugoročnog rasta. Preduslov za nastavak rasta je fiskalna i finansijska stabilnost. Kako bismo ojačali fiskalnu stabilnost i povjerenje međunarodne finansijske zajednice, potreban je konkretan i kredibilan plan mjera koje će dodatno smanjiti deficit, pritisak na zaduživanje i cijenu zaduživanja. Crna Gora kao vrlo mala, otvorena privreda je, po prirodi, vrlo osjetljiva na pogoršanje spoljnih uslova. Stoga moramo pomno da pratimo dešavanja u spoljnom okruženju, analiziramo moguća scenarija uticaja na domaću privredu i da se aktivno, odgovorno i blagovremeno prilagođavamo novim realnostima.

Imajući u vidu sve navedeno, Ministarstvo finansija predložilo je rebalans budžeta, koji predviđa smanjenje rashoda i povećanje poreske osnovice. Na strani rashoda, izdaci budžeta su smanjeni za 16 miliona eura, što predstavlja 0,5% BDP-a, od čega se najveći dio mjera odnosi na smanjenje neproduktivnih troškova, tačnije onih koji ekonomski ne opravdavaju kamatu koju trenutno plaćamo. Zaštitili smo razvojnu komponentu budžeta i nijesmo značajnije umanjivali kapitalne projekte i javne investicije.

Dodatno smo predložili i set fiskalnih mjera pri čemu smo birali prioritete u nastojanju da se izbjegne povećanje osnovnih poreza. I uz predloženi rebalans, Crna Gora ostaje jedna od rijetkih država u Evropi koja nije povećala osnove poreske stope niti smanjivala plate, penzije i socijalna davanja.

Rebalans budžeta i prijedlog fiskalnih mjera koje ga prate izazvao je veliki broj komentara i oprečnih mišljenja. Svjesni smo da neke od mjera nijesu popularne i ne nailaze na podršku, ali su neophodne kako bismo obezbijedili stabilnost i izbjegli da se dužnička kriza ozbiljnije prelije na Crnu Goru. Svi drugi scenariji, koji za posljedicu mogu imati veći deficit i veći rast državnog duga, su mnogo lošiji.

Kriza u eurozoni i kriza pojedinih država je, u velikom dijelu, kriza državnog duga, koji je ubrzano i u kontinuitetu rastao posljednjih godina. Negativan trend rasta javnog duga prisutan je i u Crnoj Gori, što nas čini rizičnijim i podložnijim eksternim šokovima, te stoga moramo promijeniti trendove. Od presudne važnosti je da smanjimo potrebu za zaduživanjem. Neophodno je da povećamo kredibilitet i omogućimo pristup međunarodnom tržištu, ali i da obezbijedimo podršku međunarodnih finansijskih institucija. Eventualna nova eskalacija krize Crnu Goru mora zateći spremnom, što znači da ne smijemo čekati da se fiskalni udar iz inostranstva vrlo brzo prelije u kamatni šok ili nemogućnost finansiranja.

Zbog svega navedenog za Ministarstvo finansija predloženi rebalans predstavlja neophodan korak ka većoj stabilnosti, koja je preduslov za održivi rast i prosperitet. U tom smislu, predloženi rebalans budžeta znači prepoznavanje realnosti i dokaz odgovornosti.

Dr Milorad Katnić

ministar finansija