Uvodno izlaganje ministra finansija, dr Radoja Žugića

Politička i ekonomska ozbiljnost i odgovornost Crne Gore, demokratske tekovine i spremnost prihvatanja evropskih vrijednosti i standarda u cilju poboljšanja kvaliteta života građana ključni su elementi za stabilan proces približavanja zemlje evroatlanstkim integracijama tokom posljednjih godina. 

U 2012. godini došlo je do novog, izuzetno značajnog koraka u tom procesu, a to je početak pregovora za članstvo u EU. Realna su očekivanja da će proces pregovora trajati nekoliko godina. Njegov početak, ipak, jasno ukazuje na činjenicu da je zemlja ušla u posljednju, ali najzahtjevniju fazu koje će se završiti punopravnim članstvom u EU.

Evropske integracije kao osnovno političko opredjeljenje postaju ključni ekonomski okvir u kome će Crna Gora snažnije ostvarivati svoje ciljeve ponovnog ekonomskog rasta i razvoja. Međutim, iskustva koja smo stekli u proteklim godinama, od snažnog ekonomskog buma u periodu od 2006. do 2008. godine, preko recesije u 2009. godini i ekonomskog oporavka nakon toga, jasno ukazuju na činjenicu kako je okvir evropskih integracija neophodno ispuniti kvalitetnim fiskalnim, finansijskim i makroekonomskim politikama. 

U traženju odgovora na pitanje kakave bi te politike trebale biti, vratimo se nekoliko godina unazad da bismo stekli jasniju sliku ekonomskih ciklusa kroz koje je smo prošli, odnosno pregled izazova i šansi razvoja, kao i pro- i kontracikličnih mjera koje su pratile Crnu Goru u posljednjih desetak godina.

Period od 2003. do 2005. godine karakterisala je stabilna makroekonomska situacija i rastući BDP, po prosječnoj stopi od 3,7%. Zabilježeni su trendovi pada nezaposlenosti i inflacije. Na fiskalnoj strani, deficit i dug su, takođe, imali snažnu opadajuću tendenciju. Jedini disbalans zabilježen je kod razmjene roba i usluga sa inostranstvom, koji je, međutim, karakteristika svih zemalja u razvoju.

Period od 2006-2008. godine, dakle neposredno nakon sticanja nezavisnosti, obilježio je snažan ekonomski rast, praćen rastom stranih direktnih investicija (u prosjeku iznad 20% BDP-a) i kreditnim „bumom“ (godišnja stopa rasta preko 100%), što je potaklo tzv. „balon“ na tržištu kapitala i nekretnina. Sa pregrijanom ekonomijom koja je rasla po prosječnoj stopi od skoro 9%, „mjehur“ je pukao krajem 2008. godine, a Crnu Goru je pogodila svjetska ekonomska kriza, što je, u 2009. godini, dovelo do kontrakcije ekonomskog rasta i do pada od skoro 6% i poljuljalo temelje makroekonomske stabilnosti. 

Posljedica toga je da su u periodu 2010-2011. godine stope rasta u prosjeku iznosile svega 2,9%, ali u daleko težim uslovima visoke nezaposlenosti i odsustva rasta kredita, gdje je rast bio oslanjan na pregrijanoj tražnji usljed priliva kapitala od privatizacije i pretjerane i dugoročno neodržive kreditne aktivnosti banaka, a ne na produktivnosti, dok je izvoz bio koncentrisan pretežno na  turizam i nekoliko proizvoda energetsko-metalurškog sektora male dodatne vrijednosti. 

Godina 2012. bila je jedna od najtežih u ekonomskom smislu. Budžetski deficit dostigao je nivo od oko 5% BDP-a, a javni dug oko 52% BDP-a. Ostvaren je realan pad BDP-a od 0,5%, kao posljedica ekstremnih vremenskih prilika u prvom kvartalu, negativnih uticaja izazvanih krizom u okruženju i unutrašnjih strukturnih slabosti. 

Sumirajući uticaj krize, moglo bi se reći da su se, pred Crnom Gorom, otvorili brojni izazovi, počev od onih u fiskalnoj sferi, sa ključnim ranjivostima deficita budžeta i javnog duga, preko problema nelikvidnosti u realnoj ekonomiji i slabe kreditne aktivnosti banaka, pa do potrebe jačanja konkuretnosti i snažnijeg privlačenja SDI. 

U cilju prevazilaženja ovih izazova, neohodno je pribjeći strukturnim i regulatornim reformama, poštovati principe fiskalne odgovornosti u unaprijediti poslovni ambijent. Samo se na taj način mogu stvoriti pretpostavke za povećanje potencijalnih stopa rasta koje donose kvalitetan život svakog građanina Crne Gore.

Razvojni prioriteti se moraju postaviti na temeljima pametnog, održivog i inkluzivnog rasta, preko ulaganja u inovacije, digitalizaciju i mobilnost mladih ljudi, kao i kroz poboljšanje efikasnosti korišćenja resursa, odnosno komparativnih prednosti u funkciji povećanja zaposlenosti, socijalne inkluzije i smanjenja siromaštva.

Umjesto zaduživanja, prekomjerne potrošnje i uvoza, te pregrijavanja tražnje, što su bile karakteristike modela tokom posljednjih 20 godina, neophodno je razviti novi model privređivanja, odnosno strategiju održivog razvoja, koja će se zasnivati na rastu domaće štednje, povećanju produktivnosti i poboljšanju konkurentnosti. Potrebno je unaprijediti konkurentnost kreiranjem politika zasnovanih na produktivnosti, inovativnosti i razvoju preduzetništva. Takav izbor ekonomskih politika doprinosi kreiranju stabilnog finansijskog sistema, a uspjeh će zavisiti od dinamike i nivoa prilagođavanja same ekonomije.

Dakle, osnovni stub razvojne politike otvorene i eurizovane privrede kao što je Crna Gora je unapređenje poslovnog ambijenta sa naglaskom na podizanje konkurentnosti sistema.

Imperativi su:

- ubrazanje strukturnih i regulatornih reformi,

- unapređenje institucionalnog i poslovnog ambijenta i

- izgradnja kvalitetene infrastrukture, posebno one koja međusobno povezuje države regiona, a zatim i šire sa Evropom.

U našim uslovima, nesumnjiv doprinos i snaženje razvoja, odnosno temelja razvoja daju bolne i nepopularne mjere fiskalnog prilagođavanja, kao i smanjenje učešća neformalne ekonomije, odnosno njeno suzbijanje, kojim se kreiraju fer uslovi poslovanja za sve učesnike na tržištu, po principu pravednosti i zdrave konkurencije.

Dugoročno, održiva makroekonomska strategija zajedno sa opreznom i održivom fiskalnom politikom, stvara veće šanse za povećanje konkurentnosti i stabilan privredni razvoj. Neophodno je nastaviti tržišne reforme, uspostaviti stimulativan privredni ambijent i ubrzati proces pristupanja EU. Na ovaj način ćemo generisati povećanu investicionu aktivnost domaćih i stranih investitora, što će podstaći stvaranje nove vrijednosti i obezbijediti snažniji rast BDP-a. 

Na kraju želim da se zahvalim osoblju Svjetske banke na tijesnoj saradnji sa Vladom Crne Gore i drugim institucijama tokom izrade ovog analitičkog i sveobuhvatnog izvještaja koji nosi naziv Crna Gora: Priprema za prosperitet. Osim u ovom dijelu, prilika je da se predstavnicima Svjetske banke zahvalim za saradnju na svim poljima u dijelu nadležnosti Ministarstva finansija i Vlade Crne Gore.