Govor glavnog pregovarača Aleksandra Andrije Pejovića na otvaranju konferencije ,,Izazovi i mogućnosti korištenja fondova Evropske unije na lokalnom nivou u Crnoj Gori“

Uvaženi gospodine Vrbenski,
Učesnici konferencije,
Dame i gospodo,

Veliko mi je zadovoljstvo što sam u prilici da vas pozdravim i, u ime Ministarstva vanjskih poslova i evropskih integracija, otvorim konferenciju o Izazovima i mogućnosti korištenja fondova Evropske unije na lokalnom nivou u Crnoj Gori, u organizaciji Programa Ujedinjenih nacija za razvoj (UNDP). 

Posebno me raduje ukazana mogućnost da doprinesem realizaciji jedne u nizu aktivnosti UNDP-a i na taj način iskažem duboko poštovanje i zahvalnost na posvećenosti i konstantnoj podršci koju UNDP pruža svim procesima iz integracione agende Crne Gore.

Iskreno čestitam na besprijekornoj organizaciji i izboru jedne od najkompleksnijih i najaktuelnijih tema pristupnog procesa, koja tretira pitanje spremnosti i mogućnosti lokalnih samouprava Crne Gore da apsorbuju sredstva iz fondova EU. 

U prilog ovoj tvrdnji govori i agenda druge po redu sjednice Zajedničkog konsultativnog odbora izmedju Crne Gore i Komiteta regiona, koja je nedavno održana u Podgorici. 

Naime, ključna tema sastanka bila je rasprava o prvom zajedničkom izvještaju predstavnika lokalnih samouprava Crne Gore i Komiteta regiona o jačanju apsorpcionih kapaciteta za pretpristupne fondove EU-a, kao i unapređenje administrativnih kapaciteta na lokalnom nivou u Crnoj Gori. Usvajanje izvještaja, koji će, pored pregleda napretka lokalnih samouprava u pogledu korištenja sredstava iz Ipe, nuditi i presjek ključnih preporuka o mogućnostima finansiranja iz EU sredstava, očekuje se tokom narednog zasijedanja ZKO-a, u novembru.

Podsjetiću vas da je, uspostavljanjem Zajedničkog konsultativnog odbora s Komitetom regiona i otvaranjem dijaloga s regionalnim i lokalnim nivoima vlasti EU, Crna Gora odredila dva ključna cilja svojim lokalnim samoupravama: stručno i objektivno praćenje toka pregovaračkog procesa s EU i adekvatnu pripremu za buduće članstvo u Evropskoj uniji. Riječ je o dva komplementarna procesa, koja treba da unaprijede sve nivoe lokalne vlasti Crne Gore do standarda EU, čineći ih transparentnim i bližim građanima.

Upravo u ovom segmentu, Crnoj Gori je neophodna ukupna podrška EU, kako bi izgradila i ojačala svoje administrativne kapacitete na lokalnom nivou i odgovorila obavezama koje je očekuju u daljem toku procesa pristupanja. 

U pogledu stepena iskorištenosti fondova EU na planu razvoja lokalnih samouprava, kojima se Crna Gora priprema za budući pristup kohezijskom i strukturnim fondovima u okviru I komponente Ipe kroz tri projekta izdvojeno je 9,7 miliona €.

Koristim priliku da ukažem na realizaciju projekta Podrška reformi lokalne samouprave I i II faza (program IPA 2008 i IPA 2010). Cilj ovog projekta je jačanje kapaciteta lokalnih samouprava za korištenje fondova EU kroz praktično iskustvo u vidu učešća u šemi bespovratnih zajmova za podršku manjim infrastrukturnim projektima. Dosad su uspješno sprovedena dva poziva za dostavljanje projektnih predloga u okviru kojih se finansira 14 manjih projekata ukupne vrijednosti 5,5 miliona eura. Treći poziv za dostavljanje projekata s ciljem jačanja međuopštinske saradnje vrijednosti 1,9 miliona eura je zatvoren i ocjenjivanje predloga je u toku. Praktična vrijednost ovih projekata je velika, pa je tako iz sredstava Ipe renovirana sportska sala u Mojkovcu, izgrađeni lokalni putevi u Andrijevici i Plužinama, unarijeđena parking infrastruktura u Pljevljima i Bijelom Polju, nabavljena oprema za zaštitu i spašavanje u Šavniku, Plavu i Beranama itd.

Takođe, u toku je realizacija projekta Podrška sprovođenju strategije obuke za lokalnu samoupravu koji se finansira sredstvima iz programa IPA 2011 (IPA sredstva 1.900.000 eura, kofinansiranje 130.000 eura), s ciljem pružanja podrške Zajednici opština za sprovođenje nacionalne trening strategije za lokalne samouprave.

Podsjećam da su u toku i pripreme za instrument IPA II za period 2014-2020. 

Za razliku od dosadašnjeg pristupa u korištenju sredstava koji je bio pretežno projektno orijentisan, novi pristup u okviru Ipe II biće sektorski orijentisan. Na taj način, programiranje Ipe II će se zasnivati na višegodišnjem pristupu s fokusom na pripremu kvalitetnih strateških dokumenata koji će se koristiti kao osnov za izradu godišnjih nacionalnih programa. Dosadašnje komponente IPA podrške su zamijenjene oblastima podrške kako bi se osigurala veća povezanost i usmjerenost podrške cjelokupnog instrumenta. Evropska komisija je definisala sljedeće oblasti podrške Ipe II:

1. Proces tranzicije i jačanje kapaciteta;
2. Regionalni razvoj;
3. Zapošljavanje, socijalna politika i razvoj ljudskih resursa; 
4. Poljoprivreda i ruralni razvoj;
5. Regionalna i teritorijalna saradnja.

Uloga lokalnih samouprava u procesu pripreme strateških dokumenata za programiranje Ipe II biće značajna u dijelu širokog konsultativnog procesa koji će u narednom periodu biti pokrenut na nacionalnom nivou. Dosadašnja iskustva lokalnih samouprava s projektima EU svakako će biti od velike koristi za korištenje sredstava Ipe II, ali i mnogo većih i značajnijih sredstava strukturnih fondova koji će biti na raspolaganju Crnoj Gori nakon punopravnog članstva u EU.

Kada je riječ o realizaciji prekograničnih programa važno je istaći da Crna Gora učestvuje u 2 transnacionalna (Jugoistočna Evropa i Mediteranski program), Jadranskom i 5 bilateralnih programa (s Albanijom, BiH, Hrvatskom, Kosovom, Srbijom). 

Takođe, od 2008. je rađeno na intenzivnoj promociji prekograničnih programa i podizanju interesovanja kod lokalnih i državnih institucija i organizacija koje mogu učestvovati u prekograničnim projektima. Održane su informativne radionice, forumi za povezivanje partnera kao i brojni treninzi za potencijalne korisnike grantova. Podsticana je i razmjena ideja za zajedničke projekte između partnera i pomagano stvaranje jakih projektnih partnerstava. 

Ciljevi prekograničnih programa u okviru II komponente Ipe su smanjivanje postojećih razlika u nivou razvijenosti prekograničnih regiona, kao i unaprjeđenje sveobuhvatne kulturne, socijalne i naučne saradnje između lokalnih i regionalnih zajednica. Poseban naglasak stavljen je na: promovisanje ekonomskog razvoja, kroz valorizaciju ekonomskih, turističkih i kulturnih potencijala; podršku zajedničkim inicijativama u cilju zaštite, promocije i upravljanja osjetljivim ekosistemima i podršku održivom ekološkom razvoju; unaprjeđenju saradnje i razvoju partnerstava i dobrosusjedskih odnosa u prekograničnim regionima. 

Lokalna samouprava je u proteklom periodu ugovorila i sprovodi 38 projekata ukupne vrijednost € 16,626,149.94. Ovaj iznos uključuje projekte u okviru prekograničnih programa, 2 transnacionalna i Jadranskom programu. Bitno je napomenuti da pravo na učešće u realizaciji projekata prekogranične saradnje imaju sve opštine u Crnoj Gori. Neki od projekata su: Izgradnja puteva saradnje u turizmu kroz razvoj zanatstva (Glavni grad Podgorica); Razvoj seoskog turizma u sjevernoj Albaniji i istočnoj Crnoj Gori (opštine Plav i Andrijevica); Zbog djece bez granica (opština Bijelo Polje), Održivi turizam za jednake šanse (opština Berane)i Prekogranični pakt – kuturno nasljeđe bez granica (opština Ulcinj sa gradskom opštinom Tuzi. U okviru Transnacionalnih programa saradnje, između ostalih, bitno je istaći realizaciju projekata Od marginalnih do obnovljenih resursa energije- oporavljanje marginalnih teritorija, obnavljanje njihovih izgubljenih vrijednosti sprovođenjem programa održivog razvoja; (opština Ulcinj); Razvijanje migracionog rada za razvoj – alati politika za strateško planiranje u region jugoistočne Evrope i gradovima (opština Cetinje); Prekogranična vazdušna mreža (opština Nikšić).

Što se tiče učešća lokalne samouprave u narednoj finansijskoj perspektivi Ipe 2014-2020, važno je napomenuti da je MVPEI, kao institucija odgovorna za koordinaciju programa prekogranične saradnje i koordinaciju procesa programiranja Ipe II za narednu programsku perspektivu uputilo zvaničan dopis svim opštinama u kojima je traženo da se dostave 3 tematska prioriteta za prekogranične programe. Rok za njihovu dostavu je 14. jun nakon čega će se na osnovu predloga od strane svih opština u Crnoj Gori, kao i predloga od strane svih organa državne uprave dostaviti tematski prioriteti Evropskoj komisiji za naredni programski period. Takođe, u narednom programskom periodu, izvjesno je da će Zajednički odobri za praćenje i dalje biti sastavni dio prekograničnih programa, a tu je važno napomenuti da je Zajednica opština punopravan član svih odbora za prekogranične bilateralne programe.

Značaj navedenih projekata je nesumnjivo izuzetan, ali ne i dovoljan. Lokalne samouprave moraju aktivnije i odlučnije pristupiti apsorpciji sredstava iz fondova EU kako bi dostigle evropski standard razvoja. 

Kada je riječ o ključnim aktivnostima iz pregovaračkog procesa, koje se odražavaju na sve nivoe crnogorskog društva, podsjećam da su: otvorena i privremeno zatvorena dva pregovaračka poglavlja - 25 Nauka i istraživanje (18. XII 2012.) i 26 - Kultura i obrazovanje (15. IV 2013), formirane 33 radne grupe i imenovano 10 članova Pregovaračke grupe, kao i da se proces analitičkih pregleda privodi kraju. 

Trenutno, najveća pažnja u procesu pristupnih pregovora s EU je usmjerena na završetak akcionih planova za poglavlja 23 – Pravosuđe i temeljna prava i 24 – Pravda, sloboda i bezbjednost. Kao što znate, prvi nacrti akcionih planova su objavljeni na sajtu MVPEI kako bi zainteresovana javnost mogla dati komentare, održan je i konsultativni sastanak s civilnim sektorom i međunarodnim organizacijama. Sve komentare i sugestije smo razmotrili i aktivno radimo na unaprijeđenoj verziji planova zajedno s kolegama iz Evropske komisije koji ovih dana borave u Podgorici. Vjerujem da ćemo nakon toga biti u prilici poslati ove akcione planove Vladi kako bi ih usvojila. 

Stoga je izuzetno važno, proces integracije u Evropsku uniju, shvatiti svojinom cjelokupnog crnogorskog društva, počevši od organa centralnih i lokalnih vlasti do organizacija civilnog društva i građana. U konačnom, koristi i obaveze, koje budu proisticale iz članstva u Evropskoj uniji, jednako će se ticati svih dijelova našeg društva. U tom pogledu, duboko ohrabrujem svaku inicijativu organa lokalnih vlasti koji smatraju da neposredno mogu doprinijeti daljem toku pregovaračkog procesa, kao i svaku inicijativu kojom mogu doprinijeti povećanju nivoa znanja i svijesti građana o aktuelnom procesu evropske integracije Crne Gore.

Sa zadovoljstvom ističem podatak da u pregovaračkoj strukturi u svojstvu članova radnih grupa za pripremu pregovora o poglavljima: 13 – Ribarstvo, 14 – Saobraćajna politika, 19 – Socijalna politika i zapošljavanje i 22 - Regionalna politika i koordinacija strukturnih instrumenata učestvuje ukupno 5 predstavnika lokalnih samouprava Crne Gore.

Uloga lokalne samouprave je izuzetno važna u sprovođenju evropskih politika i postizanju evropskih standarda. Dobar primjer tome je oblast zaštite životne sredine koja sigurno predstavlja jednu od najzahtjevnijih politika Evropske unije u procesu pristupnih pregovora. Prenošenje pravne tekovine, obezbjeđivanje njenog pravilnog sprovođenja i korištenje pristupnih fondova, važan su zadatak, pa nas u tom smislu očekuje veliki izazov. Osnovna pretpostavka za rješavanje ovih problema je upravo postojanje odgovarajućih kapaciteta lokalne samouprave i jasno definisana uloga kao i postojanje odgovarajućih mehanizama vertikalne i horizontalne koordinacije.

Kada je riječ o oblasti životne sredine, opšta karakteristika propisa u ovoj oblasti usvojenih u Crnoj Gori u posljednjih nekoliko godina (u kontekstu usaglašavanja s relevantnim propisima EU), između ostalog, i to što je značajan dio nadležnosti za obavljanje određenih poslova povjeren lokalnoj samoupravi. Aktivnosti lokalne samouprave odnose se na poslove u vezi s procjenom uticaja na životnu sredinu, strateškom procjenom uticaja na životnu sredinu, upravljanje otpadom, buku, industrijsko zagađivanje i sl. Takođe, želim da istaknem da je nedavno održan okrugli sto s predstavnicima lokalne samouprave na temu Izazovi u implementaciji EU propisa u oblasti životne sredine, što govori da je Crna Gora svjesna značaja lokalnih vlasti za ovo pitanje, kao i da svesrdno radi na njihovom uključivanju u proces pregovora.

Nadalje, u okviru poglavlja 20- Preduzetništvo i industrijska politika najznačajnije je istaknuta saradnja s lokalnom samoupravom u oblastima malih i srednjih preduzeća, turizma i građevinarstva. U oblasti MSP, Direkcija za razvoja malih i srednjih preduzeća je pokrenula niz projekata koji se odnose na pružanje poslovnih usluga implementacijom novog modela Biznis centara otvaranjem novih kancelarija na regionalnom i lokalnom nivou, unapređenje postojećih i formiranje novih biznis inkubatora, razvoj klastera u preduzećima u sjevernom regionu i nerazvijenim opštinama u Crnoj Gori, program mreže mentora za žene preduzetnice u Crnoj Gori kao i ostale edukativne projekte od kojih je jedan za obuku nastavnika u 6 gimnazija na sjeveru Crne Gore pod nazivom „Prekogranično preduzetništvo mladih“. U oblasti turizma, Ministarstvo održivog razvoja i turizma koje je nadležno za ovu oblast ima značajnu saradnju s lokalnom samoupravom u sva tri regiona Crne Gore. 

U oblasti obrazovanja realizuje se projekat programa Tempus “Kursevi obuke za javne službe u oblasti održivog razvoja infrastrukture”. Cilj projekta je uspostavljanje sistema obuke zaposlenih u organima lokalnih samouprava kroz organizovanje programa obuke u oblasti energetske efikasnosti, održivog razvoja, infrastrukture i dobrog upravljanja. Zajednica opština, koja je jedan od partnera u ovom projektu, je pokrenula ovu inicijativu, i projektom je zamišljeno da zaposleni u svim jedinicama lokalne samouprave prođu ovu vrstu obuke. Trenutno su u toku razgovori predstavnika UCG i lokalnih samouprava kako bi se promovisao značaj edukacije u ovoj oblasti.

Na samom kraju, želim da istaknem da današnja konferencija svjedoči kontinuiranoj posvećenosti i naporu koji UNDP ulaze u pružanje podrške Crnoj Gori na putu njenog preobražaja i sazrijevanja do standarda EU.

Unaprijed se radujem kompetentnoj razmjeni mišljenja o mogućnostima i izazovima koje EU otvara lokalnim samoupravama i izražavam uvjerenje da ćemo korisne preporuke znati da cijenimo i iskoristimo na pravi način.

Želim vam uspješan rad!