Saopštenje: Više od polovine radioaktivnih gromobrana uklonjeno i uskladišteno u skladište radioaktivnog otpada

Danas, 30. septembra 2013. godine, je u prostorijama PR centra održana press konferencija sa ciljem da se građani Crne Gore informišu o aktivnostima na realizaciji projekta “Upravljanje zatvorenim radioaktivnim izvorima uključujući radioaktivne gromobrane i jačanje efektivnosti regulatorne infrastrukture u oblasti zaštite od zračenja u Crnoj Gori, Makedoniji i na Kosovu“. Na press konferenciji govorili su državna sekretarka u Ministarstvu održivog razvoja i turizma gđa Daliborka Pejović, generalna direktorka Direktorata za životnu sredinu i klimatske promjene gđa Ivana Vojinović, direktor Agencije za zaštitu životne sredine gdin Ervin Spahić, direktorka D.O.O. „Centar za ekotoksikološka ispitivanja“ gđa Nada Medenica i gdin Nikola Svrkota koordinator implementacije III i IV faze projekta. Konferenciji su takođe prisustvovali i predstavnici nadležnih institucija, kao i predstavnik Delagcije Evropske unije u Crnoj Gori.

„Centar za ekotoksikološka ispitivanja“ DOO Podgorica je krajem marta ove godine potpisao Ugovor sa Evropskom komisijom o donaciji za realizaciju III i IV faze podprojekta „Upravljanje zatvorenim radioaktivnim izvorima, uključujući radioaktivne gromobrane“. Korisnici projekta su Ministarstvo održivog razvoja i turizma i Agencija za zaštitu životne sredine, a krajnji korisnici su građani i privredni subjekti Crne Gore.

Cilj projekta je smanjenje radioloških rizika koji potiču od nebezbjednog i nesigurnog upravljanja zatvorenim izvorima zračenja i radioaktivnim gromobranima u Crnoj Gori. Projekat je usmjeren na gromobrane koji su od šezdesetih do osamdesetih godina prošlog vijeka bili postavljeni na krovovima javih objekata, škola, obdaništa i fabrika, kao i na postojanje drugih, zatvorenih, izvora zračenja koji proizilaze iz medicinske i industrijske primjene radionuklida. Kroz projekat će se obezbijediti sigurno upravljanje ovim izvorima zračenja u skladu sa najboljom EU praksom i eliminsaće se bilo kakv radiološki rizik po građane Crne Gore. Danas se oni u svijetu, kao i kod nas, više ne postavljaju, a i u nekim zemljama im je upotreba zabranjena, kao što je i u Crnoj Gori članom 19 Zakona o zaštiti od jonizujućeg zračenja i radijacionoj sigurnosti. Iako premale snage da ostvare svoju funkciju, radioaktivni gromobrani predstavljaju radiološki rizik za okolinu, zbog čega je i odredbama člana 52 Zakona o zaštiti od jonizujućeg zračenja i radijacionoj sigurnosti uređeno da su pravna lica i preduzetnici koji posjeduju, odnosno koriste radioaktivne gromobrane dužni da ih uklone o svom trošku. Uzimajući u obzir ekonomsku situaciju Ministarstvo i Agencija su uložili dodatne napore kako bi pomogli građanima Crne Gore i na taj način obezbijedili finansijska sredstva uz podršku Evropske komisije za uklanjanje, transport i skladištenje iskorišćenih zatvorenih radioaktivnih izvora uključujući radioaktivne gromobrane.

Na press konferenciji ukazano je da su prethodne aktivnosti Vlade Crne Gore u oblasti zaštite od jonizujućeg zračenja bile preduslov za realizaciju ovog projekta jer pitanje upravljanja radioaktivnim otpadom Vlada Crne Gore prepoznala kao problem koji treba što prije riješiti, posebno sa aspekta sigurnosti i bezbjednosti. Tokom 2005-2006. godine opredijelila je sredstva i izgradila privremeno skladište za skladištenje radiaktivnog otpada, koje se nalazi u krugu D.O.O. »Centar za ekotoksikološa ispitivanja Crne Gore«, uz punu podršku Međunarodne agencije za atomsku enegriju, njenih eksperata u okviru projekta MNE3002 ”Jačanje upravljanja radioaktivnim otpadom”. Ovim projektom se pored stručnih mišljenja obezbijedila oprema za skladište i sprovedene su potrebne obuke zaposlenih u skladištu. Nakon toga uslijedile su aktivnosti na unaprjeđenju zakona i podzakonskih akata da bi se stvorili uslovi za izdavanje dozvole za upravljanje skladištem radioaktivnog otpada zasnovanim na međunarodnim standardima i zahtjevima evropskih direktiva. Dozvolu za upravljanje skladištem radioaktivnog otpada D.O.O. „Centar za ekotoksikološka ispitivanja“ izdala je 13. Juna 2012. godine Agencija za zaštitu životne sredine, u skladu sa najboljom praksom i najsavremenijim propisanim standardima, koji su prenijeti u crnogorsko zakonodavstvo.

Aktuelni projekat je dio velikog regionalnog projekta tj. posljednja faza koja se realizuje samo u Crnoj Gori. Naime, Crna Gora je jedina ispunila sve preduslove da za imlementaciju posljednje faze projekta koje su se odnosile da postoji licencirani objekat, skladište za manje i srednje opasni radioaktivni otpad, licencirani operater za skladište – CETI, kao i da postoje nadležne institucije sa obučenim kadrovim koje može obavljati superviziju radova, Ministarstvo, Agencija i Uprava za inspekcijske poslove. Pored navedenog neophodno je bilo postojanje akreditovana, stručne i tehnički osposobljene institucija za poslove zaštite od zračenja – CETI. Nakon svih dokazanih i provjerenih kapaciteta, Evropska komisija je dodijelila direktni grant „Centar za ekotoksikološka ispitivanja“ D.O.O Podgorica za realizaciju III i IV faze projekta.

Projekat i njegova uspješna realizacija je od izuzetnog značaja za državu, odnosno građane Crne Gore. Bezbjedno upravljanje radioaktivnim izvorima zračenja je jedna od osnovnih aktivnosti kojom se postiže očuvanje i zaštita života i zdravlja sadašnjih i budućih generacija i zaštita životne i radne sredine.

Superviziju Projekta vrše Ministarstvo održivog razvoja i turizma, Agencija za zaštitu životne sredine, dok inspekcijski nadzor vrši Uprava za inspekcijske poslove – ekološka inspekcija. Obaveza supervozora je kontrola Projekta sa aspekta bezbjednosti i poštovanja svih neophodnih procedura.
Do sada je završeno 70 % ugovorenih radova, u okviru čega je uklonjeno 43 radioaktivna gromobrana i to: sa Kombinata aluminijuma 22 radioaktivna gromobrana, 17 gromobrana je uklonjeno sa privatnih posjeda i objekata i 4 gromobrana su uklonjena sa osnovnih škola. Preuzeto je 6 radioaktivnih gromobrana iz privremenih spremišta. Do sada je dopremljeno i uskladišteno pet iskorišćenih zatvorenih radioaktivnih izvora.

Do kraja oktobra, kada je predviđen rok za završetak radova na uklanjanju gromobrana,ukloniće se i preostalih 17 radioaktivnih gromobrana, nakon čega će se pristupiti sakupljanju ostalih iskorišćenih radioaktivnih zatvorenih izvora koji se nalaze na 14 privremenih spremišta.

Na konferenciji je istaknuto da je za vrijeme trajanja 57. Generalne konferencije Međunarodne agencije za atomsku energiju CETI prezentirao šta je Crna Gora do sada uradila na uspostavljanju sistema za sigurno i bezbjedno upravljanje istrošenim izvorima jonizujućih zračenja i radioaktivnog otpada u Crnoj Gori. Tom prilikom razmijenjena su iskustava sa regulatorima i institucijama iz ove obalsti iz regiona pri čemu je konstatovano da je Crna Gora jedina zemlja, pored Slovenije, koja je uradila inventar iskorišćenih radioaktivnih izvora zračenja, i da upravljanje iskorišćenim radioaktivnim izvorima privodi kraju na kvalitetan način. To je dokaz da je u Crnoj Gori dobro postavljen institucionalni okvir i dobra saradnja, odnosno timski rad je došao do izražaja u realizaciji ovog projekta. Sama činjenica da je Evropska komisija odlučila da ovaj posao dodijeli CETi-ju rezultat dokazanog iskustva (dekontaminacija Arze) i kvaliteta tehničke i stručne osposobljenosti.

Uspješna realizacija projekta biće doprinos svih institucija evropskoj integraciji Crne Gore a i najbolji dokaz o spremnosti nadleđnih institucija da ispune evropske zahtjeve evropskih standarda u ovoj oblasti.

Učesnici konferencije su građane Crne Gore upoznali i sa posjetom gdina Nicole Bertolini , šefa odjeljenja za Regionalnu saradnju i programe, DG Enlargment Evropske Komisije, koji izrazio zadovoljstvo dinamikom i načinom izvođenja radova tokom realizacije Projekta Gdin Bertolini je prisustvovao uklanjanju radioaktivnog gromobrana koji se nalazi u krugu nekadašnjeg AD Titeks-a i nakon toga obišao Privremeno skladište manje i srednje opasnog radioaktivnog otpada u krugu D.O.O „Centar za ekotoksikološka ispitivanja“.