Predsjedniku Vlade Milu Đukanoviću uručena nagrada Bečkog ekonomskog foruma za doprinos ekonomskom razvoju na nacionalnom i regionalnom nivou

Poštovani dr Busek,

Poštovana dr Kirčeva,

Uvaženi članovi Odbora Bečkog ekonomskog foruma,

Ekselencije,

Dame i gospodo,

Čast mi je i zadovoljstvo što sam u mogućnosti da Vam se obratim na 10. jubilarnom zasijedanju Bečkog ekonomskog foruma, i da u prestižnom i otvorenom dijalogu, koji okuplja istaknute kreatore politika i odluka, eksperte i predstavnike poslovne i akademske zajednice, razmijenimo mišljenja na ovako važnu temu „Vizije i vizionari“.

Zahvaljujem Bečkom ekonomskom forumu na njegovoj dugogodišnjoj posvećenosti regionu Jugoistočne Evrope i doprinosu u ostvarivanju višeg nivoa partnerstva, evropske integracije i afirmacije zajedničkih vrijednosti i odgovornosti današnjeg globalizovanog svijeta. Takođe, i na senzibilitetu da blagovremeno akcentira specifične aspekte od značaja za ostvarivanje ovoga cilja. U ovom smislu, neizostavno se moramo podsjetiti i uloge i značaja koji Austrija u kontinuitetu ima za naš region.

Austrija je, nakon pada Berlinskog zida, oslonjena na prepoznatljivu političku umješnost i pragmatizam, preuzela svoju istorijsku i geografsku ulogu povezivanja stare i nove Evrope. Za razliku od ostalih zemalja Zapadne Evrope, Austrija je razumjela mentalitet, dinamiku i potencijal ovih prostora, i bez mnogo predrasuda bila među prvim zapadnim investitorima u Centralnoj i Jugoistočnoj Evropi. Austrija je danas najveći ili među najvećim investitorima u Hrvatskoj, Sloveniji, Srbiji, Crnoj Gori, Makedoniji, Bugarskoj, Rumuniji.

Iz austrijskog ugla, EU nije ostvаren projekаt, već živ proces daljeg ujedinjenja. Na ovim osnovama, Austrija je odlučno doprinijela usvajanju pristupa EU koji promoviše podršku demokrаtski izаbrаnim reformskim vlastima u držаvаmа Zаpаdnog Bаlkаnа, u skladu sa njihovim pojedinačnim napretkom.

I zbog svega ovoga, Austrija je u mnogim aspektima jedinstvena, važna i velika – istorijski i kulturno. Za Crnu Goru, kao i ostale zemlje našeg regiona, i geografski, politički i ekonomski.

U skladu sa tematskim konceptom Konferencije, pokušaću da ukratko iznesem nekoliko, po mom sudu, ključnih postavki za ostvarivanje vizije evropske budućnosti našeg regiona.

Na izmaku smo još jedne teške godine. Ekonomski rast je na globalnom nivou bio relativno nizak, oko 3%. Ako se ne računaju godine izbijanja ekonomske krize (2008. i 2009.), onda je prošlogodišnji i ovogodišnji rast, na globalnom nivou, najniži u posljednjih deset godina.

Problemi u eurozoni koja se bori sa nekonsolidovanim javnim finansijama i ranjivim bankarskim sektorom, kao i visokom nezaposlenošću, negativno su uticali na globalni rast. Anemični ekonomski rast euro zone posebno negativno utiče na ekonomije država Zapadnog Balkana, koje su blisko povezane kroz trgovinske i investicione tokove.

Kao odgovor na krizu, EU je u poslednje tri godine sprovela set mjera jačanja finansijske, fiskalne i ekonomske koordinacije, discipline i solidarnosti kroz Evropski semester. S druge strane, pred Evropskom unijom i dalje je izazov njene unutrašnje reforme i izgradnja arhitekture nove ekonomske, finansijske i političke integracije, kojoj će pravna, ali i institucionalna organizacija EU u značajnoj mjesri biti izmijenjena. Sa time je povezano pitanje budućeg proširenja Unije i odnosa prema našem regionu.

Brzi ekonomski rast država Zapadnog Balkana, u trajanju dužem od jedne decenije, brutalno je prekinut ekonomskom krizom. Nakon inicijalnog šoka početkom devedesetih, proces tranzicije ka tržišnoj ekonomiji donio je snažan ekonomski rast u većini država Zapadnog Balkana. U periodu između 1994. i 2008. godine prosječna stopa rasta bila je preko 4%, odnosno preko 5% u posljednjim godinama ovog razdoblja.

Implementacija politika otvorene tržišno orjentisane ekonomije donijela je Crnoj Gori ubrzani rast, koji je u godinama neposredno i nakon obnove nezavisnosti u prosjeku iznosio iznad 8%. Dinamičan ekonomski rast je, za Crnu Goru i gotovo sve države Zapadnog Balkana, donio značajno povećanje životnog standarda i smanjenje nezaposlenosti.

Nakon prilično dugog perioda brzog ekonomskog rasta, 2009. godinu je obilježila duboka kontrakcija, a naredne godine (2010-2012.) borba sa recesijom i rastućom nezaposlenošću.

Izmijenjeni eksterni ambijent, a posebno kriza u euro zoni, negativno je uticao i na sam region. EU je glavni ekonomski spoljnotrgovinski partner državama Zapadnog Balkana. Nizak rast u državama EU uticao je na smanjenu tražnju za robom i uslugama iz država Zapadnog Balkana. Kao posljedica krize u euro zoni, ali i internih slabosti u državama našeg regiona, eksterno finansiranje je postalo ne samo teže već i mnogo skuplje. Problemi u bankarskom sektoru uticali su na pooštravanje kriterijuma za kreditiranje privatnog sektora i domaćinstava. Ovi faktori ograničavaju rast i čine potencijalne stope rasta nedostižnim. Reduciranje stopa potencijalnog rasta ima značajne posljedice na brzinu konvergencije ka evropskom prosjeku.

Nedavno objavljeni Tranzicioni izvještaj EBRD-a ukazuje da će uz postojeće institucije i politike, rast produktivnosti u tranzicionim državama, što uključuje i države Zapadnog Balkana, u narednih deset godina, biti skroman, 2 do 4 odsto u prosjeku. Sa ovim stopama, konvergencija ka životnom standardu država zapadne Evrope će se odugovlačiti u nedogled.

Kriza je negativno uticala i na tržište rada. Povećana je nezaposlenost, posebno nezaposlenost mladih. Prolongiranje krize distorzivno djeluje na podsticaje da se traži posao i može voditi permanentnoj destrukciji humanog kapitala. U većini država Zapadnog Balkana, dugoročno, negativni demografski trendovi predstavljaće sve veći teret za javne finansije ali i za konkurentnost privreda.

Stoga, postoji realna opasnost da kao i prethodne četiri godine region Zapadnog Balkana ostane zaglavljen u opasnoj spirali niskog ekonomskog rasta, rastućih dugova javnog sektora, dvocifrenog udjela loših kredita u bankama i visoke nezaposlenosti mladih.

Globalna kriza je, dakle, potencirala i značaj ekonomskog upravljanja unutar EU i van njenih granica. Pokazalo se da je nedostatak strukturnih reformi jedan od ključnih generatora ekonomskih problema, posebno u euro zoni. Zato, pozdravljamo novi pristup Evropske komisije u strategiji proširenja koji uključuje ekonomiju u ključne prioritete za pristupanje zemalja Uniji. S tim je tijesno povezano i jačanje vladavine prava, kao preduslov održivog ekonomskog razvoja. Stoga je, kao dio evolucije procesa proširenja, na primjeru Crne Gore prošle godine primijenjen novi pristup u otpočinjanju pregovora sa najsloženijim poglavljima – 23 i 24.

Regionu Zapadnog Balkana treba više Evrope i „kvalitetnije integracije“. Razumijemo da je konvergencija životnog standarda država Zapadnog Balkana ka životnom standardu najrazvijenijih država Evrope težak i dugotrajan proces. Međutim, ukoliko ekonomski rast regiona Zapadnog Balkana ostane u sadašnjim kriznim okvirima tada će taj put biti sporo puzanje. Moramo definisati nacionalne ekonomske politike, ali i evropske integracione koje će nas prebaciti u drugu brzinu – na brži kolosijek.

Vjerujem da države Zapadnog Balkana mogu mnogo same da urade. Da se snažnije i bolje ekonomski povežu, da otklone barijere slobodnoj trgovini i razmjeni, da mudrije koriste prirodne resurse, da ojačaju fiskalnu i finansijsku stabilnost, da odlučno sprovedu strukturne reforme i da unaprijede konkurentnost i poslovni ambijent.

Crna Gora je dobar primjer. Otklanjamo barijere za saradnju i razmjenu implementirajući ugovore o slobodnoj trgovini. Nastavili smo da unapređujemo konkurentnost i poslovni ambijent što potvrđuje napredak na referentnim listama međunarodnih organizacija Svjetskog ekonomskog foruma i Svjetske banke. Stvorili smo uslove za realizaciju jednog broja značajnih razvojnih projekata u oblastima energetike, turizma i proizvodnje hrane koje će donijeti nova radna mjesta i ekonomski rast.

Države Zapadnog Balkana treba da odustanu od kopiranja politika država blagostanja. One nijesu države Evrope učinile razvijenima već su implementirane kao težnja da se već stvoreno bogastvo ravnomjernije raspodijeli. Sada, posebno u uslovima krize i negativnih demografskih trendova, visoki, destimulativni porezi, neodrživi penzijski i socijalni sistemi, rigidno tržište rada, preglomazna i birokratizovana administracija, poput teških okova ograničavaju konkurentnost i rast. Zato moramo biti hrabri i odlučni i sprovesti radikalne strukturne reforme koje će učiniti naše države privlačnijim mjestom za život, biznis i stvaranje.

Ipak, pitanje infrastrukturne nerazvijenosti ostaje veliki i nerješiv problem za svaku pojedinačnu državu Zapadnog Balkana, pa i za Crnu Goru. Zato vjerujem da regionalna saobraćajna i energetska infrastruktura mora biti u fokusu evropske politike proširenja. Evropski fondovi moraju biti izdašniji i dostupniji, ne za neproduktivne investicije i potrošnju, ne za naduvavanje cijena na berzama, već za konkretne investicije u infrastrukturu koje će učiniti region bližim i povezanijim međusobno, ali i sa svjetskim i evropskim tržištem. Time i stabilnijim.

Mir i stabilnost su preduslovi za razvoj. Za punu stabilnost Zapadnog Balkana moraju se efikasnije nalaziti rješenja koja se tiču evidentne nefunkcionalnosti Bosne i Hercegovine, uložiti dodatni napori i ohrabriti Makedonija i Grčka da pitanje imena rešavaju u skladu sa evropskom demokratskom praksom. Sa druge strane ohrabruje najnoviji i veliki napor uložen od strane Srbije i Kosova za koji vjerujem da otvara dobru perspektivu u njihovim međusobnim odnosima, ali je i ohrabrenje za jačanje stabilanosti na Zapadom Balkanu. Vjerujemo da će i primjeri Turske i Albanije dodatno osnažiti i dopuniti evropsku komponentu naših politika. Ulazak Hrvatske u EU predstavlja nesumnjivo istorijski korak i služi kao podsticaj ostalima.

Ujedinjena Evropa je nastala na težnjama za trajno uspostavljanje i očuvanje mira. Ekonomska kriza i socijalni problemi ne ugrožavaju samo napredak životnog standarda već i temelje ujedinjene Evrope. Zapadni Balkan je izgubio decenije u tumaranju kroz mračne prostore podjela, sukoba i konflikata. Okrenuli smo se politikama saradnje, a istorija pokazuje da bez ekonomskog razvoja, mir i saradnja mogu lako biti narušeni.

Evropa treba da pomogne Zapadnom Balkanu da ostvari svoju prosperitetnu i beskonfliktnu budućnost. Sama politička integracije Zapadnog Balkana u ujedinjenu Evropu jeste potreban ali ne i dovoljan uslov za ostvarenje ovog cilja. Jedino ubrzani ekonomski razvoj i približavanje životnom standardu država EU može region Zapadnog Balkana učiniti dugoročno stabilnim.

Evropske integracije, dakle, treba da donesu novi kvalitet. EU mora, prije svega zbog sebe, prepoznati region Zapadnog Balkana kao značajno potencijano tržište. Ne kao konstantan izvor problema, kao mjesto sukoba i konflikata, već kao dio Evrope koji ima perspektivu da se ubrzano razvija i unaprijedi kvalitet života svojih građana.

Sve ovo su razlozi koji ukazuju na važnost da se strateška logika u korist proširenja održi stabilnom. Nastavak evropske integracije, po mom sudu, jednako je važan za zemlje aspirante, kao i za jačanje pozicije EU kao globalnog aktera. To pokazuje svo dosadašnje iskustvo Unije koja afirmiše strategiju proširenja kao jednu od najuspješnijih politika EU i kao dio rješenja.

Sa ovim porukama, i u uvjernju da će predstojeća konstruktivna diskusija dati dalji doprinos u identifikovanju održivih rješenja za aktuelne izazove, zahvaljujem na pažnji.