Analiza javnih finansija 2013

Budžet Crne Gore sa državnim fondovima (Fondom penzijskog i invalidskog osiguranja, Fondom zdravstvenog osiguranja, Fondom za obeštećenje, Zavodom za zapošljavanje i Fondom rada) i budžeti lokalne samouprave (Prijestonica Cetinje, Glavni grad Podgorica i 19 opština) predstavljaju strukturu javnih finansija. Centralni budžet Crne Gore čine oko 90% javnih finansija, dok se preostalih 10% odnosi na lokalnu samoupravu.

Javni prihodi za 2013. godine iznose 1.420,6 mil. € ili 42,9% BDP-a. U odnosu na 2012. godine oni su viši za 9,3%, što predstavlja nominalni rast od 120,7 mil. €. Rast prihoda rezultat je primjene mjera na suzbijanju sive ekonomije, oporavka ekonomske aktivnosti od početka godine, kao i uvođenja viših poreskih stopa. Procentualno, najveći rast je zabilježen kod poreza na dodatu vrijednost od 21,0%, akciza od 6,4% i taksi od 41,2%. Treba istaći da je došlo do smanjenja carina za 23,1% u odnosu na posmatrani period 2012, i ostalih poreza za 55,6%.

Javna potrošnja za 2013. godinu iznosila je 1.508,5 mil. €, što predstavlja 45,6% procijenjenog BDP-a (3.311 mil. €) i veća je za 1,0% u odnosu na isti period 2012. Ovom rezultatu su doprinijele Vladine mjera štednje tokom 2013. godine. 

Deficit javnog sektora na kraju 2013. iznosio je 87,9 mil. € i manji je za 105,6 mil. € u odnosu na deficit ostvaren na kraju istog perioda 2012.

Početkom 2013. godine u Crnoj Gori je uveden set kriznih mjera fiskalnog prilagođavanja sa ciljem zaustavljanja trenda pogoršanja fiskalnih parametara, prvenstveno pada naplate prihoda i, posljedično, rasta deficita i nivoa javnog duga. Set fiskalnih mjera usmjeren na povećanje prihoda Budžeta podrazumijevao je uvođenje ,,kriznog’’ poreza od 15% na zarade iznad nacionalnog prosjeka i povećanje više stope poreza na dodatu vrijednost (sa 17% na 19%). Od potpisivanja Sporazuma o stabilizaciji i pridruživanju sa Evropskom unijom, postepeno se usaglašava akcizna politika, tako je i u ovoj godini došlo do povećanja akciznih stopa zbog usklađivanja akciznih stopa sa evropskom regulativom. Na prihodnoj strani, sprovodila se i naplata taksi uvedenih sredinom 2012. godine koje su se odnosile na SIM kartice, električna brojila, pušačke zone i kablovsku televiziju. U toku cijele godine kontinuirano se radilo na sprovođenju mjera za suzbijanje sive ekonomije, što je uticalo na širenje poreske baze i poboljšanje fiskalne discipline. Zahvaljujući uspješnoj primjeni ovih mjera, u 2013. godini došlo je do rasta naplate prihoda u odnosu na planirane, kao i odnosu na 2012.godinu, što ima pozitivne efekte na fiskalnu konsolidaciju i stabilizaciju javnih finansija. 

Primici Državnog Budžeta[1] za 2013. godinu iznosili su 1.587,1 mil. €, od čega se na izvorne prihode odnosi 1.235,1 mil. €, dok je 351,9 mil. € prihodovano iz drugih izvora finansiranja (zaduživanje, privatizacija i donacije). Izvorni prihodi viši su u odnosu na prošlogodišnje za 114,1 mil. € ili za 10,2%. Povećanju prihoda najviše je doprinijela naplata poreza i doprinosa koja u strukturi prihoda ima najveći udio, ali treba istaći da su u odnosu na prethodnu godinu povećane i ostale stavke prihoda (takse, naknade, ostali prihodi).

[1] Primici Budžeta uključuju izvorne prihode (direktne i indirektne poreze i neporeske prihode), pozajmice, donacije i prihode od privatizacije i prodaje imovine.

Prihodi po osnovu poreza iznose 755,7 mil. € i 9,9% su viši u odnosu na prošlogodišnje. Najveći rast prihoda u odnosu na prošlu godinu ostvaren je kod poreza na dodatu vrijednost od 74,5 mil. € ili 21% i ukupno iznosi 429,2 mil. €. Ovaj rast prihoda od PDV-a rezultat je primjene mjera za suzbijanje sive ekonomije, kao i povećanju više stope PDV-a sa 17% na 19%. Rast je ostvaren i kod akciza, i to u iznosu od 9,7 mil. € ili 6,4%, a objašnjava se postepenim povećanjem akciznih stopa u 2013. godini. Takođe, povećana je naplata poreza na dohodak fizičkih lica za 13,4 mil. € ili 16,2% u odnosu na 2012.

Prihodi po osnovu doprinosa iznose 398,5 mil. € i veći su za 36,2 mil. € u odnosu na isti period 2012. 

Na rashodnoj strani Budžeta, set mjera fiskalnog prilagođavanje ogledao se u zamrzavanju rasta penzija, uravnoteženju zarada u javnom sektoru, ukidanju dodatnih naknada za rad komisija i radnih grupa Vlade Crne Gore, smanjenju svih troškova u preduzećima u kojima Vlada ima većinski udio i smanjenju troškova u lokalnim samoupravama.

Ukupni izdaci budžeta Crne Gore za 2013. godine iznosili su 1.363,5 mil. € ili 41,2% procijenjenog BDP-a za 2013. godinu, od čega je finansirana tekuća budžetska potrošnja u iznosu od 1.301,7 mil. € i kapitalne investicije 61,8 mil. €.

U strukturi budžetske potrošnje za 2013. godinu najveće učešće imaju transferi za socijalnu zaštitu, oko 35,4% ukupne potrošnje, bruto zarade 26,9% i garancije 7,9%. Na ostale namjene odnosi se 26,8% budžetskih izdataka. Razvojni dio budžeta, tj. kapitalni budžet učestvuje sa 4,9%, i subvencije 1,3% budžetske potrošnje.

Kao rezultat kretanja prihoda i rashoda u 2013. godine, deficit državnog budžeta iznosi 128,3 mil. € i niži je za 84,5 mil. € od deficita ostvarenog u 2012. Otplata duga iznosi 241,8 mil. € i povećana je u odnosu na prethodnu godinu za 123,6 mil. €.

Nedostajuća sredstva budžeta iznosila su 370,1 mil. € i finansirana su najvećim dijelom iz pozajmica i kredita (iz inostranih izvora u iznosu od 230,5 mil. € i pozajmica i kredita iz domaćih izvora u iznosu od 102,8 mil. €) i manjim dijelom iz donacija, te prihodima od privatizacije u iznosu od 11,9 mil. €.

Shodno članu 74 Zakona o finansiranju lokalne samouprave opštine izvještaje o planiranim i ostvarenim prihodima, planiranim i izvršenim rashodima i budžetskom zaduženju dostavljaju Ministarstvu finansija najkasnije kvartalno, u roku od 30 dana od dana isteka kvartala. 

Izdaci lokalne samouprave za 2013. godine iznose 146,5 mil. € ili 4,4 % BDP-a što je niže za 8,6% odnosu na izvršenje u istom periodu prošle godine. Najznačajniji pad u odnosu na prethodnu godinu zabilježen je kod rashoda za materijal I usluge, kod kapitalnih izdataka i kod neto povećanja obaveza.

Potrošnja je finansirana iz poreza u iznosu od 107,8 mil. €, taksi 6,1 mil. €, naknada 54,9 mil. € i ostalih prihoda u iznosu od 16,6 mil. €. Ukupni izvorni prihodi lokalne samouprave za 2013. godinu procijenjeni su u iznosu od 185,4 mil. €. 

Suficit lokalne samouprave za 2013. godine procijenjen je u iznosu od 40,4 mil. € ili 1, 2 % BDP-a.