Analiza javnih finansija – I kvartal 2014

JAVNE FINANSIJE CRNE GORE

Budžet Crne Gore sa državnim fondovima (Fondom penzijskog i invalidskog osiguranja, Fondom zdravstvenog osiguranja, Fondom za obeštećenje, Zavodom za zapošljavanje i Fondom rada) i budžeti lokalne samouprave (Prijestonica Cetinje, Glavni grad Podgorica i 19 opština) predstavljaju strukturu javnih finansija. Centralni budžet Crne Gore čine oko 90% javnih finansija, dok se preostalih 10% odnosi na lokalnu samoupravu.

I kvartal 2014. godine karakteriše ekonomski, a posebno fiskalni oporavak i zamajac rasta u odnosu na prošlu, a posebno u odnosu na 2012. godinu, koja je označena kao godina sa najnižim ekonomskim parametrima od sticanja crnogorske nezavisnosti. Fokus fiskalne politike i dalje je usmjeren na smanjenje deficita kroz povećanje prihoda i racionalnu potrošnju alociranih sredstava, koja će, uz smanjenje rizika aktiviranja garancija izdatih u prethodnom periodu doprinijeti promjeni trenda javnog duga.

Javni prihodi u prvom kvartalu 2014. godine iznose 296,6 mil. € . U odnosu na prvi kvartal 2013. godine, javni prihodi su veći za blizu 15%. Rast prihoda ostvaruje se najviše zbog povećanih poreskih stopa (krizni porez na zarade, povećana osnovna stopa poreza na dodatu vrijednost) i drugih posebnih mjera koje su uvedene kao odgovor na krizni period u javnim finansijama, ali i kao rezultat kontinuirane borbe protiv sive ekonomije praćene ekonomskim rastom. 

Javna potrošnja u prvom kvartalu tekuće godine je iznosila 321,5 mil. €, što je za 7,7% veće u odnosu na javnu potrošnju iz istog perioda prethodne godine. U odnosu na prošlu godinu, rashodi su veći zbog većeg rashoda u dijelu kapitalnog budžeta za 5,4 mil. €, ali i zbog plaćenih garancija tokom 2014. godine u iznosu od 9,7 mil. €. U odnosu na 2013, veći su i rashodi za kamate i rezerve, dok su značajne uštede ostvarene u dijelu ostalih ličnih primanja i rashoda za tekuće održavanje. 

Deficit javnog sektora na kraju prvog kvartala iznosio je 25,0 mil. € ili 0,7% BDP-a i za 15mil. € je manji u odnosu na deficit iz istog perioda prethodne godine. 

Istovremeno, usljed emisije domaćih obveznica tokom ovog perioda, povećani su državni depoziti za blizu 23,3 mil. €.

BUDŽET CRNE GORE

Zakon o budžetu Crne Gore za 2014. godinu donio je izmjenu u dijelu fiskalnih mjera koje su uvedene kao odgovor na krizni period. Naime, stavljen je van snage dio zakonodavnih propisa koji je predviđao naplatu dodatne takse za SIM kartice, kablovsku televiziju i električna brojila, dok je redefinsan dio propisa koji se odnosi na naplatu takse za pušačke zone. Istovremeno, produženo je važenje mjere o zamrzavanju rasta penzija, čije će ukidanje uslijediti krajem ove godine.

U ovoj godini usvojen je Zakon o budžetu i fiskalnoj odgovornosti koji donosi metodološku izmjenu u dijelu obračuna prihoda. Naime, odredbe ovog Zakona predviđaju da donacije ulaze u zbir tekućih prihoda čime se i deficit smanjuje za isti taj iznos.

Primici Državnog Budžeta  za prvi kvartal ove godine su iznosili 332,8 mil. €, od čega se na izvorne prihode odnosi 253,6 mil. €, dok je skoro 80 mil. € prihodovano iz drugih izvora finansiranja, dominantno iz zaduživanja na domaćem tržištu. Izvorni prihodi budžeta viši su u odnosu na prošlogodišnje za 33,9 mil. € i 20,1 mil. € u odnosu na planirane. Povećanju prihoda najviše je doprinijela naplata  poreza i doprinosa koja u strukturi prihoda ima najveći udio, dok su ostale stavke prihoda ostale u nivou prošlogodišnjih (takse, naknade, ostali prihodi).

Najznačajniji rast u odnosu na prošlu godinu imamo kod prihoda po osnovu PDV-a za blizu 20 mil. € što je rezultat (a) povećane stope, (b) rasta ekonomske aktivnosti i (c) smanjenja sive ekonomije, koje se još može pratiti i na osnovu prihoda po osnovu doprinosa (veći za 6,4 mil. € u odnosu na plan i isto toliko u odnosu na prethodnu godinu). Značajno pozitivno odstupanje je i u dijelu naplate poreza na dobit pravnih lica od oko 8 mil. € u odnosu na prošlu godinu, što se najviše pripisuje Vladinoj podsticajnoj mjeri u kojoj je garantovan diskont za jednokratno i u zakonom propisanom roku plaćanje ove vrste poreza.

S druge strane, pad je zabilježen u naplati prihoda po osnovu akciza od 1 mil. € u odnosu na prošlu godinu. Iako je mjesečna dinamika pokazala da se zaostatak za prošlogodišnjim ostvarenjem smanjuje u posljednjem mjesecu prvog kvartala, sumnja se na povećanje sivog tržišta akciznih proizvoda. Iz tog razloga, sprovode se pojačane mjere kontrole tržišta akciznih priozvoda, posebno duvanskih proizvoda.

Na rashodnoj strani Budžeta, nastavljeno je sa primjenom ranije definisanih mjera privremenog obustavljanja usklađivanja penzija. Na snazi su i restriktivne mjere u dijelu rashoda za rad komisija i drugih radnih grupa Vlade, te potrošnje u javnim preduzećima i drugim privrednim subjektima u kojima Vlada ima većinski udio kapitala, kao i u lokalnim samoupravama.

Ukupni izdaci budžeta Crne Gore za prvi kvartal 2014. godine iznosili su skoro 300 mil. € ili 8,5% procijenjenog BDP-a za 2014. godinu (3.516,2 mil. €), od čega je finansirana tekuća budžetska potrošnja u iznosu od 290,5 mil. € i kapitalne investicije 8,6 mil. €.

U strukturi budžetske potrošnje za 2014. godinu najveće učešće imaju transferi za socijalnu zaštitu, i čine oko 41,1% ukupne potrošnje, dok bruto zarade u potrošnji učestvuju sa 31% potrošnje. U odnosu na prvi kvartal prošle godine, rashodi su povećani za 20,2 mil. €, i to najviše zbog garancija koje su plaćene u iznosu od 9,7 mil. €, ali i zbog kapitalnih izdataka koji bilježe povećanje od 2 mil. €. U odnosu na prošlu godinu, veći su i izdaci za penzije usljed povećanja broja korisnika penzijskog osiguranja.

Istovremeno, najznačajnije uštede u ukupnom iznosu od 2 mil. € su ostvarene na pozicijama ostalih ličnih primanja i tekućeg održavanja u odnosu na I kvartal 2013.godine.

Kao rezultat kretanja prihoda i rashoda u prvom kvartalu, deficit centralnog budžeta iznosi 45,5 mil. € i niži je za 13,7 mil. € od deficita ostvarenog u istom periodu prošle godine. Otplata duga iznosila je 21,3 mil. €.

U prvom kvartalu centralni budžet je, kao što je ranije navedeno, ostvario primitak od skoro 78 mil. € po osnovu zaduživanja na domaćem tržištu, dominantno emisijom obveznica. Tako dobijeni novac, ali i neznatni primici po osnovu pozajmica na inostranom tržištu i od prodaja imovine, uticao je na povećanje depozita države u prvom kvartalu za 55 mil. €.

LOKALNA SAMOUPRAVA

Shodno članu 74 Zakona o finansiranju lokalne samouprave opštine izvještaje o planiranim i ostvarenim prihodima, planiranim i izvršenim rashodima i budžetskom zaduženju dostavljaju Ministarstvu finansija najkasnije kvartalno, u roku od 30 dana od dana isteka kvartala. Izvještaj o ostvarenju budžeta jedinica lokalne samouprave u prvom kvartalu 2014. godine nije kompletan jer očekujemo da opština Budva dostavi izvještaje, a opština Ulcinj da kompletira izvještaje. Imajući u vidu obaveze Ministarstva finansija, agregatni lokalni prihodi i potrošnja za prvi kvartal su procijenjeni.

Procijenjeni Izdaci lokalne samouprave u prvom kvartalu 2014. iznose 22,8 mil. € što je za skoro 3 mil. € više nego što je to bio slučaj prošle godine. Najznačajniji rast rashoda desio se u dijelu kapitalnog budžeta, koji je gotovo dvostruko bio veći u odnosu na prošlogodišnji, i iznosio je 6,9 mil. €.

Suficit lokalne samouprave procijenjen je na 20,6 mil. € zbog prihoda koji su veći za 4,6 mil. € u odnosu na prvi kvartal 2013. godine i iznose 43,0 mil€. Iako je većina stavki u okviru prihoda na približno istom nivou kao prošle godine, do odstupanja je došlo zbog  rasta primitaka od otplate kredita i sredstava koja su prenešena iz prethodne godine za 4,2 mil. €.

Procijenjeni suficit iskorišćen je dominantno za plaćanje obaveza iz prethodnog perioda i otplatu duga u ukupnom iznosu od 10,5 mil. €, dok je preostalih 10,9 mil € usmjereno na povećanje depozita lokalne samouprave.

Analiza I kvartal 2014.xlsx