Govor predsjednika Vlade RCG Mila Đukanovića na Međunarodnom forumu ''Jugoistočna Evropa na putu u Evropsku Uniju''

Predsjednik Vlade RCG Milo Đukanović:

"Poštovani predsjedavajući,
Dame i gospodo,

Zahvaljujem Bertelsman Fondaciji na pozivu da učestvujem na Forumu posvećenom daljem procesu evropske integracije zemalja Jugoistočne Evrope. Pozdravljam odluku da se ovaj prestižni dijalog održi u Zagrebu, što je još jedan dokaz aktivnije uloge regiona u oblikovanju njegove evropske budućnosti i razvoja. Zahvaljujem hrvatskom predsjedniku Mesiću i premijeru Sanaderu na gostoprimstvu i izuzetnoj organizaciji ovog eminentnog skupa.

Danas, gotovo deceniju nakon Dejtonskog sporazuma i pet godina od pada Miloševićevog režima, Zapadni Balkan je stabilniji nego što je ikada bio u novijoj istoriji. Težište se pomjera sa postkonfliktne stabilizacije i rekonstrukcije na pitanja saradnje, razvoja i integracije. U svim zemljama u regionu na vlasti su demokratski izabrane strukture koje dijele iste evropske i evroatlantske ciljeve, nade i izazove. Sazrela je svijest da svi skupa, nezavisno od toga da li se radi o malim ili velikim državama, članicama ili nečlanicama, imamo zajedničku odgovornost za ostvarivanje vizije ujedinjene Evrope. A dok se zemlje Zapadnog Balkana ne integrišu u EU, proces ujedinjenja Evrope ostaće nezavršen. Ovaj strateški pristup je afirmisan na Samitu Evropske Unije i Zapadnog Balkana u Solunu u junu 2003. Narodi Balkana su sa posebnim ohrabrenjem pozdravili takvu političku odluku lidera EU koji su se obavezali da rade na njenom ostvarenju.

Što su dometi dosadašnjeg procesa stabilizacije i asocijacije, kao ključne politike EU prema zemljama regiona, odnosno zajedničke agende Solunskog samita?

Hrvatska je u predvorju EU, nakon dobijanja statusa zemlje kandidata. Nadamo se da je takva perspektiva bliska realnost i u slučaju Makedonije. Za ostale zemlje Srbiju i Crnu Goru, Albaniju i BiH, put do zajedničkog evropskog odredišta je vremenski neizvjestan. Logično se nameće pitanje: Koji su razlozi što reforme i politička posvećenost domaćih elita ovih zemalja evropskim vrijednostima i integraciji nijesu imali isti efekat?

To su, po mom dubokom uvjerenju, prvenstveno, nezavršeni procesi na Balkanu, što ilustruje primjer Srbije i Crne Gore. Kao što je to konstatovano i u Izvještaju Međunarodne komisije za Balkan, status quo je nadživio svoju opravdanost, i postoji hitna potreba za rješavanjem statusnih i ustavnih pitanja, kao i za pokretanje regiona kao cjeline od nivoa protektorata i slabih država do nivoa pridruživanja EU.

Državna zajednica Srbija i Crna Gora formirana je uz snažno angažovanje EU, sa osnovnim polazištem da će takav, iako po svemu atipičan oblik zajedništva, ubrzati njihov evropski put. Ključni argument EU za snažno zalaganje u prilog ovog modela odnosa između Crne Gore i Srbije bio je da bi narušavanje statusa quo moglo da ugrozi ionako krhku regionalnu stabilnost. Međutim, uprkos poltičkim benefitima iz prelaznog aranžmana, koji se ogledaju u popuštanju napetosti između Srbije i Crne Gore, kao i izvjesno ojačanoj regionalnoj stabilnosti, vrijeme je pokazalo da status quo nije niti političko, niti funkcionalno rješenje, već suprotno. Srbija i Crna Gora su danas na repu evropskih integracija sa aspekta institucionalnih odnosa sa EU. Dva su ključna razloga. Nedovoljna saradnja Beograda sa Haškim tribunalom, što je uslov svih uslova, i test stvarne spremnosti i demokratskog kapaciteta zemlje. To je važno i za neophodan proces regionalnog pomirenja. Drugi je nefunkcionalnost državne zajednice. Nama, u Crnoj Gori, od početka je bilo jasno da je nemoguće ovako originalnu i decentralizovanu zajednicu Crne Gore i Srbije uklopiti u klasičan model pridruživanja EU, koji je dizajniran za države sa klasičnim federativnim ustrojstvom. Konačno, nefunkcionalnost jedinstvenog modela pridruživanja, Savjet ministara EU je verifikovao oktobra 2004. godine, usvajanjem ''dvostrukog kolosjeka'', kako bi se deblokirao proces i omogućilo da svaka država članica pregovara sa EU u skladu sa svojim interesima i kapacitetom, u onim oblastima koje su u njenoj nadležnosti. Spremni smo da u punoj mjeri iskoristimo otvorene šanse, uvjereni da 2005. može i treba da bude godina evropskih integracija. Početkom iduće godine, kao što je predviđeno i Ustavnom poveljom, građani Crne Gore će se na demokratskom, transparentnom i fer referendumu, koji ćemo organizovati u skladu sa evropskim i međunarodnim standardima, izjasniti u kakvom državnom okviru žele da projektuju svoju neospornu evropsku budućnost. I na ovaj način, Crna Gora će kao i tokom protekle decenije, dati puni doprinos učvršćivanju stabilnosti i evropeizacije cijelog regiona. Jedino u uslovima jasnih državnih odnosa, možemo računati da se svi politički akteri i u Crnoj Gori i u Srbiji, nezavisno od njihove političke i ideološke profilacije, usmjere na suštinska pitanja reformi i zajedničku viziju evropskog puta. Dakle, na one uslove i kompleksne zadatke koje sadrže tzv. Kopenhaški kriterijumi (i od čijeg ispunjenja će zavisiti brzina naše integracije u EU), umjesto dosadašnjeg dominantnog manipulisanja sa državnim pitanjem. Tim prije, što su odnosi između Crne Gore i Srbije uveliko ušli u fazu pozitivne dinamike, što garantuje da će predstojeće rješavanje imati demokratski epilog. A to će, ponoviću, biti važan faktor učvršćivanja regionalne stabilnosti, koji će podstaći i hrabrije rješavanje preostalih otvorenih pitanja na Balkanu.

To se prije svega odnosi na Kosovo, kao jedini preostali bezbjednosni problem u regionu. Ovdje bih naglasio da je rješavanje problema Kosova odvojeno od političke dinamike odnosa Crne Gore i Srbije, iz razloga koje sam već naveo. Međutim, nezavisno od toga koliko je kompleksan problem Kosova, dalje odlaganje njegovog rješavanja bi vodilo usporavanju evropskog puta regiona u cjelini. Zbog toga, sa optimizmom gledamo na spremnost domaćih, evropskih i međunarodnih aktera da se tokom ove godine otpočnu razgovori, kako bi se i ovo poglavlje zatvorilo u demokratskom procesu. U tom okviru, prioritetno se mora osigurati puno poštovanje ljudskih prava i prava manjina, u skladu sa najvišim evropskim standardima.

Sve ovo upućuje da je region na istorijskoj raskrsnici, što potencira potrebu i aktivnije strategije Brisela da bi se političko opredjeljenje o integraciji Zapadnog Balkana u EU pretvorilo u realnost. Iskustvo i posljednjeg procesa proširenja EU nas sve više uvjerava da je institucionalizacija evropske perspektive, praćena programima podrške prilagođenim realnom stanju stanju na terenu, od izuzetnog značaja za ubrzanje političkih, ekonomskih i institucionalnih reformi u zemljama koje teže pristupanju EU i NATO. Tim prije, što zemlje ovog regiona moraju da prevaziđu i posebne hendikepe, naročito u ekonomiji, što nameće potrebu znatno veće podrške, nego u svim dosadašnjim slučajevima. Opravdanost ovakvog pristupa ilustruje i činjenica da su izdaci EU za policijsku misiju u BiH, posmatrano po glavi stanovnika, dostigli nivo izdvajanja EU za Bugarsku. Naravno, uz suštinsku razliku. U Bugarskoj, sredstva su usmjerena na podršku razvojnim prioritetima, izgradnji institucionalnog kapaciteta i mobilizaciju domaćih resursa. U ovom kontekstu, pomenuo bih i primjer Turske.

Sve su ovo razlozi zbog kojih se u potpunosti slažem sa aktuelnim inicijativama pojedinih vodećih evropskih nevladinih organizacija, baziranim na pristupu da je zemljama Zapadnog Balkana hitno potreban njihov ''helsinški momenat''. Ovim ne želim da relativizujem odgovornost koju prvenstveno domaće elite imaju za uspjeh reformskog, odnosno evropskog puta. Međutim, potenciram značaj odgovarajućih instrumenata i tržišnih mehanizama podrške EU.

U tom svijetlu, posmatramo i podržavamo predlog Evropske komisije da se harmonizuju instrumenti eksterne podrške ovom regionu, kroz uspostavljanje jedinstvenog Instrumenta za pred-pristupanje (IPA), u okviru naredne srednjoročne finansijske perspektive EU, za period 2007 2013. godina. Međutim, uvjereni smo da bi bilo neophodno, već sada, predvidjeti da svih pet komponenti IPA budu dostupne svim zemljama, kako kandidatima za članstvo, tako i potencijalnim kandidatima. Kao što je poznato, aktuelni nacrt predloga IPA pravi jasnu diferencijaciju pomoći koja se pruža potencijalnim kandidatima i zemljama kandidatima. Kompletan pred-pristupni paket namijenjen je samo zemljama kandidatima i obuhvata: 1) prelaznu pomoć i izgradnju institucija u pravcu izgradnje administrativnog i pravosudnog kapaciteta; 2) regionalnu i prekograničnu saradnju; 3) regionalni razvoj, sa ciljem da se pomogne priprema za implementaciju programa strukturnih fondova, evropskih fondova za ruralni razvoj i kohezionog fonda; 4) razvoj ljudskih resursa, kako bi se razvio kapacitet za upravljanje i primjenu programa strukturnih fondova i 5) ruralni razvoj, kako bi se zemlja pripremila za programe EU namijenjene ruralnom razvoju.

Za razliku od ovog kompletnog paketa, pomoć potencijalnim kandidatima bila bi selektivna. Obuhvatila bi prve dvije komponente, sa fokusom na izgradnju institucija, posebno u dijelu jačanja administrativnog i pravosudnog kapaciteta i promovisanja usklađivanja sa akijem u oblastima od zajedničkog interesa. Takođe, regionalnu i prekograničnu saradnju i druge prelazne mjere kojima se pomaže stabilizacija Zapadnog Balkana.

Ovakva vrsta diferencijacije nosi rizik daljeg produbljivanja jaza, ne samo između EU i njenih jugoistočnih susjeda, već i u okviru regiona. Svojevrsna, nova linija podjele povećala bi rizik da ovaj dio evropskog kontinenta još više zaostaje. Takođe, umanjili bi se efekti i šanse za intenziviranje aktuelnih procesa regionalne integracije u oblasti trgovine, energetike, investicija, infrastrukture, viznog režima i dr, budući da se potvrđuje da regionalna saradnja ima puni efekat jedino u kontekstu šire evropske integracije. To je posebno relevantno za ovaj region.

Trebalo bi imati u vidu i bojazan zemalja regiona da bi rezultati referenduma o Evropskom ustavu u Francuskoj i Holandiji mogli da dodatno utiču na usporavanje ili odlaganje njihove integracije u EU. I pored toga što je EU tokom svoje cjelokupne istorije potvrdila kapacitet da razboritim pribjegavanjem fleksibilnim aranžmanima i modelima prevaziđe razne krize, a da pritom ne ugrozi esencijalne principe.

Zagovaranje ravnopravnog tretmana svih zemalja u pogledu predloženog paketa pomoći EU, podrazumijeva i našu spremnost da se angažujemo na izradi Nacionalnog plana razvoja koji bi uskladili sa EU. To bi pomoglo da izgradimo kapacitet za upravljanje i primjenu programa strukturnih, razvojnih i kohezionih fondova, prema sistemu i pravilima EU.

Na kraju želio bih da istaknem da ovaj pristup ni u kojem slučaju ne implicira narušavanje tzv. principa ''regate'', odnosno očekivanje da bi sve zemlje istovremeno pristupile EU. Ali, uvjeren sam da bi vodio jačanju evropske perspektive regiona i percepcije o njenoj realnosti.

Zahvaljujem na pažnji".

Zagreb, 4. jun 2005.