- Vlada Crne Gore
Ministarstvo prosvjete, nauke i inovacija Iz briselskog ugla I: Šta donosi novi okvirni prog...
Iz briselskog ugla I: Šta donosi novi okvirni program za istraživanje i inovacije “Horizon Europe”
Predstavnica Ministarstva nauke u Misiji Crne Gore u Briselu, Milena Milunović, prenosiće novosti vezane za razvoj politika istraživanja i inovacija Evropske unije, u cilju boljeg informisanja naše javnosti i posebno pripremanja za učešće u novom okvirnom programu, Horizont Evropa, od 2021. godine.
***
Ova jesen nesumnjivo predstavlja veliki prelazni period u Briselu, između novog parlamenta koji je preuzeo funkciju u julu 2019. g. i sledeće Komisije koja će biti imenovana do kraja ove godine. U domenu istraživanja i inovacija (R&I), rasprave o budžetu i strateško planiranje neizbježno su na dnevnom redu.
Istraživanje i inovacije (R&I) ključni su faktori ekonomskog rasta i otvaranja novih radnih mjesta i snažni pokretači za izgradnju evropskog društva i ekonomija budućnosti. Evropska unija u potpunosti ima potencijal da postane vodeći svjetski centar u svijetu nauke, tehnologije i inovacija u 21. vijeku. Sada je vrijeme da se dodatno istakne vitalna uloga koju R&I igraju za rast i konkurentnost EU. Upravo to su razlozi zašto se planiranju narednog okvirnog programa za nauku i inovacije nazvanog “Horizon Europe” pristupa reklo bi se sa više pažnje nego ijednom njegovom prethodniku. Horizon Europe, Okvirni program za istraživanje i inovacije EU, koji će zamijeniti postojeći Horizon 2020, planiran je za period od 7 godina, od 2021. do 2027. godine sa predloženim budžetom od 94,1 milijarde eura.
Ključne novine koje donosi u odnosu na H2020 su svakako veći fokus na inovacije, posebno one koje su istinski revolucionarne, koje prave razliku i izlaze iz klišea. U H2020 EK je snažno pokrenula povezivanje nauke i inovacija a novi pristup biće mnogo otvoreniji za kreativne poduhvate, jer Evropa u narednih 7 godina mora pokušati da uhvati korak sa globalnim inovativnim gigantima poput Amerike i Kine.
Rješavanje problema, koje je suštinski za bolji život građana Evrope, planirano je kroz “Misije”, koje će pokušati da odgovore na neke od najvećih izazova modernog čovjeka. Veća otvorenost, novi pristup partnerstvima, i pokušaj pojednostavljivanja procedura koje su, i pored već sprovedenih reformi, bile kritikovane kada je riječ o H2020, karakteristike su novog okvirnog programa.
U aprilu 2019. Evropski parlament i Savjet postigli su politički dogovor o ključnim elementima prijedloga Horizon Europe. Prema ovom sporazumu, Horizon Europe biće strukturiran u tri stuba, podržana aktivnostima koje imaju za cilj širenje učešća i jačanje evropskog istraživačkog prostora.
Stub I - Odlična nauka. Ojačaće naučno liderstvo u EU kroz Evropski istraživački savjet (ERC), “Marija Sklodovska Kiri”akcije i Istraživačku infrastrukturu. Ovaj stub ostaje sličan prethodnom okvirnom programu.
Stub II - Globalni izazovi i Evropska industrijska konkurentnost. Ovaj stub baviće se društvenim izazovima i podrškom industrijskim tehnologijama kako bi bolje odgovorile EU i globalnim prioritetnim politikama i ubrzale industrijsku transformaciju. II stub je centriran oko šest širokih tematskih „klastera“, i podržaće evropska partnerstva i misije kao važan dio njegovih aktivnosti. Značajna promjena u strukturi u odnosu na raniji EU program, Horizon 2020, ogleda se u povezivanju ranije dva razdvojena stuba (društveni izazovi i industrijsko liderstvo), upravo u cilju usaglašenog kretanja i industrije i društvene transformacije.
Stub III - Inovativna Evropa. Fokusiran na podsticanje, njegovanje i upotrebu inovacija i jačanje evropskih ekosistema koje doprinose inovacijama, takođe putem novog Evropskog savjeta za inovacije (EIC). Najveće reforme koje je Evropska unuje uvela u toku programiranja novog okvirnog programa desile su se upravo u ovom stubu, gdje će biti realizovane ogromne investicije u inovacije u Evropi. Publika u Crnoj Gori imala je priliku da se upozna sa novostima EIC-a tokom karavana održanog u Podgorici 19. septembra.
Dio koji se odnosi na “Widening” tj. širenje učešća i jačanje evropskog istraživačkog prostora ima za cilj optimiziranje uticaja i atraktivnosti Evropskog istraživačkog prostora i podsticanje učešća svih država članica i zemalja pridruženih programu, zasnovanog na izvrsnosti, sa fokusom na zemlje sa lošijim rezultatima, te omogućavanje kolaborativnih veza u evropskom istraživanju i inovacijama. Ovaj segment programa, i u ranijim okvirima, bio je posebno interesantan za Crnu Goru i druge zemlje kandidate za EU. U okviru njega kroz FP7 program (prethodnik H2020 programa) podržana je izgradnja kapaciteta Biotehničkog i Elektrotehničkog fakulteta. Zaokretom programa H2020 ka izvrsnosti i inovacijama, pokazalo se da Crna Gora nije bila dovoljno spremna da iskoristi prilike iz ovog segmenta programa, međutim, u novom okviru i sa ojačanim nacionalnim ekosistemom, trebalo bi da se ostvare benefiti iz Widening – Sharing Excellence paketa.
Komisija je prethodne nedjelje zatvorila poslednju onlajn konsultaciju u vezi sa nacrtom plana za “Horizon Europe”. Nacrt plana za cjelokupni period od 7 godina propraćen je novim nacrtom onoga što će na kraju postati plan implementacije za prve 4 godine. Osnovna struktura Horizon Europe već je utvrđena skoro završenim zakonom, ali plan treba da “stavi meso na kosti”, u smislu onoga što različiti djelovi programa treba da postignu. Plan je već prošao kroz nekoliko nacrta, a Komisija sada radi na konačnoj verziji, koja bi trebalo da bude usvojena početkom 2020. godine. Ovo je bila poslednja prilika za javni komentar, ali konsultacije sa državama članicama trajaće još nekoliko mjeseci.
Kao što se očekivalo, nacrt plana od 31. oktobra usklađuje prioritete Horizon Europe sa prioritetima predstojeće predsjednice komisije Ursule von der Lejen, stavljajući pitanja poput klimatskih promjena, migracije i lažnih informacija visoko na dnevnom redu. Nacrtu su dodata i četiri nova prijedloga za istraživačka partnerstva koja su predložila države članice. One su dale privremenu podršku za dugo raspravljanu Evropsku geološku službu, koja će se finansirati kroz sledeći istraživački program EU. Odbor nacionalnih delegata, koji savjetuju Evropsku komisiju za planiranje Horizon Europe, podržao je taj predlog na privatnom sastanku 24. oktobra. Oni su takođe podržali predloge za partnerstva o antimikrobnoj rezistenciji, pametnim gradovima i brodarstvu. Pomenuti predlozi biće dodati postojećoj listi od 44 partnerstva, a konačna odluka biće donesena početkom 2020. godine
Ono o čemu se ovih dana sa strepnjom govori u Briselu jesu prijetnje budžetu Horizon Europe, jer se u ukupnom programiranju rada aktuelne Komisije i dalje pregovara o sektorskim investicijama te se može desiti da konačna vrijednost programa bude manja.
Kada je o Crnoj Gori riječ, iako smo dosta polagali na dio koji se odnosi na “Widening counties”, posebno zbog najava da će budžet za ovaj segment biti utrostručen, imajući u vidu da su u ovoj grupi ostali Portugal, Estonija, Malta i Kipar, ali se i pridodala Grčka, biće izazov povući značajnija sredstva.
Ono što je nama takođe važno jeste formula po kojoj ćemo plaćati godišnju kontribuciju za novi okvirni program. Ona je u Horizon Europe određena po modelu “pay as you go”. To znači da će se na period od 4 godine odrediti godišnja kontribucija, a onda će se u skladu sa dvogodišnjim performansom novac od strane Komisije vraćati CG, ukoliko ne povučemo finansijska sredstva u vrijednosti kontribucije i obratno. Ova formula nije idealno rješenje, jer je lišena stimulativnog efekta, ali ne mora da bude ni loša imajući u vidu da će 50% sredstava za Kontribuciju biti odobreno iz pristupnih fondova, kao što je i do sada bio slučaj.
Šest zemalja Zapadnog Balkana preko Regionalnog savjeta za saradnju (engl. Regional Cooperation Council) uputiće Komisiji do kraja naredne nedjelje tzv. “Position Paper on Horizon Europe” s onim što zemlje Zapadnog Balkana smatraju da bi trebalo korigovati u okvirnom programu, u korist regiona. Ono što nam može ići na ruku jeste novoizabrana komesarka za nauku i inovacije, Bugarka, Maria Gabriel, inače poznata kao “veliki prijatelj” Zapadnog Balkana. Zima koja je pred nama riješiće sve navedene nedoumice vezane za novi okvirni program, a na nama je da se pravovremeno pripremamo za sjajne mogućnosti koje će on otvoriti.
Autor: Milena Milunović, prva sekretarka u Misiji Crne Gore u Briselu, za oblast nauke i inovacija
Novembar 2019.