Presuda u odnosu na Crnu Goru pred Evropskim sudom za ljudska prava u Strazburu

Evropski sud za ljudska prava u Strazburu („Evropski sud“) donio je presudu u predmetu Špadijer protiv Crne Gore (br. predstavke 31549/18) i utvrdio povredu člana 8 (pravo na poštovanje privatnog i porodičnog života) Evropske konvencije za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda („Konvencija“).

Navedenom presudom, Evropski sud je obavezao tuženu državu da podnositeljki predstavke isplati u roku od tri mjeseca, od dana pravosnažnosti iste, iznos od 4,500.00 € (četiri hiljade i pet stotina eura) na ime nematerijalne štete, kao i iznos od 1,000.00 € (hiljadu eura) na ime troškova i izdataka sa pripadajućim kamatama koje se mogu naplatiti. Ostatak potraživanja na ime nematerijalne štete, od ukupnog iznosa od 50,000.00 eura, koji je podnositeljka predstavke potraživala, Evropski sud je odbio.

Podnositeljka predstavke bila je zaposlena u Zavodu za izvršenje krivičnih sankcija („ZIKS“) od 1998. godine, u kojem je obavljala poslove službenika obezbjeđenja u ženskom zatvoru, dok je u relevantnom periodu obavljala funkciju šefa smjene Kazneno popravnog doma za žene.

Nakon što je u januaru 2013. godine podnositeljka predstavke prijavila petoricu svojih kolega zbog nedoličnog ponašanja na poslu u novogodišnjoj noći, podnositeljka predstavke je počela da doživljava razne neprijatnosti od strane svojih kolega. U avgustu 2013. godine, podnositeljka predstavke je zatražila od svog poslodavca da pokrene postupak za zaštitu od mobinga i opisala sve neprijatnosti koje je doživjela, koje su joj prouzrokovale zdravstvene probleme. Krajem avgusta 2013.godine, podnositeljka predstavke je napustila posao i otišla na bolovanje, zbog aktivnog i pasivnog zlostavljanja na radu od strane pojedinih kolega i pretpostavljenih. Na bolovanju se nalazila do maja 2016.godine, kada joj je po sili zakona prestao radni odnos, uslijed nastanka potpunog gubitka radne sposobnosti.

Podnositeljka predstavke pokrenula je najprije postupak za zaštitu od mobinga kod poslodavca i taj postupak je okončan donošenjem obavještenja kojim se odbija zahtjev podnositeljke predstavke kao neosnovan. Nakon okončanog postupka pred poslodavcem, podnositeljka predstavke, nezadovoljna ishodom postupka, podnijela je tužbu Osnovnom sudu u Podgorici tražeći zaštitu od mobinga i naknadu nematerijalne štete. Međutim, redovni sudovi odbili su njen tužbeni zahtjev, nalazeći da događaji na koje se žalila nisu predstavljali mobing, jer nisu imali karakter sistemskog psihičkog zlostavljanja, već sporadičnog i individualnog, i kao takvi su zahtijevali ponavljanje radnji tokom određenog vremenskog perioda, tj. barem jednom sedmično u periodu od najmanje šest mjeseci.

Odluke redovnih sudova potvrđene su od strane Vrhovnog suda Crne Gore, a potom i Ustavnog suda Crne Gore. Ustavni sud odbio je ustavnu žalbu podnositeljke predstavke, navodeći da ne postoji pravni osnov koji ukazuje da je podnositeljka predstavke pretrpjela mobing na radu i da je presuda Vrhovnog suda Crne Gore donijeta u skladu sa zakonom, pružajući dovoljne, relevantne i Ustavom prihvatljive razloge. Ustavni sud se u svojoj odluci nije osvrnuo na krivične prijave koje je podnijela podnositeljka predstavke i na navodni propust nadležnih organa da postupe po istima.

Podnositeljka predstavke se žalila na povredu člana 3 (zabrana mučenja) i člana 6 (pravo na pravično suđenje) Konvencije, zbog povrede njenog psihičkog i fizičkog integriteta izazvanog kontinuiranim aktivnim i pasivnim zlostavljanjem na radu i propusta domaćih organa da je zaštite od navedenog, te na povredu člana 13 (pravo na djelotvoran pravni lijek).

Evropski sud je utvrdio da na osnovu principa jura novit curia nije obavezan pravnim osnovama koje je navela podnositeljka predstavke u smislu Konvencije i Protokola uz nju, te da ima ovlašćenja da odluči o pravnoj karakterizaciji činjenica pritužbi, ispitujući ih na osnovu članova ili odredbi Konvencije koji su različiti od onih na koje se poziva podnositeljka predstavke. Stoga, Evropski sud je našao da pritužba u konkretnom predmetu treba da se ispita u okviru člana 8 Konvencije.

Evropski sud je konstatovao da iako je suštinski cilj člana 8 Konvencije da pruži zaštitu pojedincu od proizvoljnog miješanja javnih vlasti, mogu postojati i pozitivne obaveze koje su svojstvene djelotvornom poštovanju prava na privatni život, koje mogu uključivati sprovođenje mjera u sferi međusobnih odnosa pojedinaca.

Evropski sud primjećuje da je podnositeljka predstavke prvo pokrenula postupak pred svojim poslodavcem, a zatim pred građanskim sudovima. Postupak medijacije pred poslodavcem podnositeljke predstavke nije bio u skladu sa relevantnim zakonodavstvom, jer nije pokrenut niti okončan u zakonskim rokovima. Takođe, Evropski sud je utvrdio da je medijator ispitao da li je zahtjev podnositeljke predstavke bio osnovan, čime je prekoračio njegovu zakonsku nadležnost, budući da u zakonu nije bilo ovlašćenja da to učini.

Nakon postupka medijacije, podnositeljka predstavke je podnijela građansku tužbu. Nesporno je da su građanski sudovi smatrali da su tvrdnje podnositeljke predstavke u vezi sa događajima na radu tačne i utvrdili da postoji barem neka uzročna veza između tih događaja i bolesti i psihičke patnje podnositeljke predstavke. Uprkos tome, podnositeljki predstavke nije pružena odgovarajuća zaštita iz razloga što su sudovi zahtijevali dokaz slijeda događaja koji su se dešavali svake sedmice u kontinuitetu u periodu od 6 mjeseci.

 
Uprkos polju slobodne procjene koji uživaju Strane Ugovornice prilikom pružanja zaštitnih mehanizama u pogledu zlostavljanja na radu, Evropski sud je utvrdio da je teško prihvatiti adekvatnost takvog pristupa u konkretnom predmetu. Evropski sud smatra da je navode vezano za zlostavljanje na radu potrebno temeljno ispitati u svijetlu okolnosti svakog pojedinačnog predmeta i uzimajući u obzir cjelokupni kontekst. Evropski sud takođe primjećuje da je relevantna sudska praksa u Crnoj Gori rijetka i nije ustanovljena, posebno u vezi sa elementom kontinuiteta zlostavljanja koji je potreban da bi se aktivirala primjena Zakona o zabrani zlostavljanja na radu.

 
Evropski sud utvrđuje da iako događaji na radnom mestu ispitani u slučaju podnositeljke predstavke možda zaista nisu predstavljali zlostavljanje, nacionalni sudovi su ispitali samo neke od njih, dok je jedan broj incidenata na koje se podnositeljka prituživala ostao potpuno neispitan. Nacionalni sudovi nisu pokušali da utvrde koliko često su se ovi drugi incidenti ponavljali i u kom periodu, niti da ih ispitaju pojedinačno i u međusobnoj vezi sa ostalim incidentima. Takođe su propustili da ispitaju kontekst i navodnu pozadinu incidenata, posebno činjenicu da je podnositeljka predstavke prijavila neke od svojih kolega za njihovo nedolično ponašanje u novogodišnjoj noći, ponašanje koje je dovelo do disciplinskog postupka i sankcija.

 
Sud ne može previdjeti navod podnositeljke predstavke da su akti uznemiravanja kojima je bila izložena nastali kao reakcija na njeno prijavljivanje navodnog nezakonitog postupanja nekih njenih kolega i da su imali za cilj da je ućutkaju i „kazne“. Po mišljenju Suda, pozitivna obaveza država prema članu 8 Konvencije da efikasno primjenjuju u praksi zakone protiv ozbiljnog zlostavljanja dobija naročitu važnost u okolnostima u kojima je takvo zlostavljanje moglo biti izazvano „zviždanjem“.

Pored navedenih događaja na radu, dogodila su se još dva incidenta van radnog mjesta podnositeljke predstavke, za koje je smatrala da su međusobno povezani i u odnosu na koje je podnijela krivične prijave. Naime, motorno vozilo podnositeljke predstavke je oštećeno u januaru 2013. godine, a u februaru 2015. godine podnositeljka predstavke je bila fizički napadnuta. Iako nije utvrđeno da su navedeni događaji bili na neki način povezani sa incidentima na radu, Evropski sud ne može, a da ne primijeti da su nadležni organi propustili da na adekvatan način procesuiraju krivične prijave podnositeljke predstavke u tom smislu.

Evropski sud smatra da je način na koji su građansko i krivičnopravni mehanizmi primijenjeni u konkretnom predmetu podnositeljke predstavke, naročito nedostatak procjene svih spornih događaja i propust da se razmotri cjelokupan kontekst, uključujući i mogući kontekst „zviždanja“, bio manjkav u mjeri da predstavlja povredu pozitivne obaveze tužene države u okviru člana 8 Konvencije. Zbog svega navedenog, Evropski sud je utvrdio povredu člana 8 Konvencije, pri čemu nije smatrao neophodnim da ispituje pritužbe o povredi člana 13 Konvencije.

Ova presuda će postati pravosnažna u okolnostima utvrđenim članom 44 stav 2 Konvencije i može biti predmet redakcijske izmjene. Presuda će biti prevedena i objavljena po pravosnažnosti iste.

Kancelarija zastupnika Crne Gore pred Evropskim sudom za ljudska prava