Izlaganje ministra rada i socijalnog staranja Slavoljuba Stijepovića na Donatorskoj konferenciji posvećenoj prezentaciji Strategije za trajno rješavanje pitanja izbjeglica i interno raseljenih lica

DONATORSKA KONFERENCIJA
Slavoljub Stijepović, ministar rada i socijalnog staranja
Budva, 08.07.2005.


Dame i gospodo,

Problem izbjeglištva pritiska Crnu Goru gotovo 15 godina. Iako smo u početku vjerovali da je to problem prolaznog karaktera, život nas je razuvjerio. No, i pored svega, u Crnoj Gori je postojala dobra volja da se svim nevoljnicima koji su tražili utočište pruži pomoć i podrška. U tome se u glavnom uspijevalo i to iznad naših realnih mogućnosti i očekivanja. Naravno, podrška međunarodne zajednice, kroz različite oblike pomoći, bila je prisutna svih ovih godina. Činjenica je da bi bez te podrške Crna Gora bila suočena sa humanitarnom katastrofom.

Potvrđujući svoju čvrstu želju da ponudi pomoć i konkretna rješenja izbjeglicama i interno raseljenim licima, Vlada Republike Crne Gore je usvojila Nacionalnu strategiju za trajno rješenje pitanja izbjeglica i interno raseljenih lica.

Trenutno, u Crnoj Gori boravi oko 27.000 izbjeglica i interno raseljenih lica (što predstavlja preko 4,2% ukupne populacije) od čega je 8.474 izbjeglica i oko 18.500 interno raseljenih lica. Među raseljenim licima u Crnoj Gori najbrojnija su interno raseljena lica sa Kosova - 68%, 23% su izbjeglice iz Bosne i Hercegovine, dok je 8,8% iz Hrvatske.

Važeća "Uredba o zbrinjavanju raseljenih lica" (Sl. List RCG 37/92) poznaje samo termin "raseljena lica". U smislu Nacionalne Strategije za rješavanje pitanja izbjeglica i interno raseljenih lica, "izbjeglica" je raseljeno lice iz bivših jugoslovenskih republika, koje su sada međunarodno priznate države. "Interno raseljeno lice" je raseljeno lica sa Kosova i Metohije.

Iako se sa stanovništva međunarodnog prava izbjeglice i interno raseljena lica ne mogu tretirati na isti način, posljedice boravka obje grupe u Crnoj Gori su gotovo u potpunosti jednake. Ovdje prije svega mislim na ekonomske, socijalne, obrazovne, demografske i razvojne posledice.

Cilj Strategije je da u naredne tri godine u zavisnosti od ekonomskih mogućnosti Crne Gore, a imajući u vidu postojeće međunarodne standarde i principe, iznađe optimalno moguće rješenje za izbjeglice i interno raseljene u Crnoj Gori.

U izradi Strategije pošlo se od važeće međunarodne i domaće regulative. Bezbjedonosna situacija u zemljama porijekla, ekonomske mogućnosti Crne Gore, ekonomski položaj njenih gradjana, usvojeni strateški dokumenti i želje izbjeglica i interno raseljenih, ukazuju na tri moguća rješenja za trajno zbrinjavanje izbjeglica i interno raseljenih lica, i to:

1. Repatrijacija izbjeglica i povratak interno raseljenih lica;
2. Lokalna integracija sa statusom izbjeglice ili stalno naseljenog stranca uz mogućnost pristupa naturalizaciji, odnosno sa statuson interno raseljenog lica sa pravon na djelotvornu zaštitu i pomoć;
3. Odlazak u treće zemlje.

Osnovni principi na kojima počiva repatrijacija su:
1. bezbjednost/sigurnost;
2. povrat imovine, i
3. ostvarivanje osnovnih prava u domicilnim zemljama;

Treba napomenuti da se jedan broj lica koja trenutno borave u Crnoj Gori koristi zaštitom svoje države (što uključuje dobijanje državljanstva, prebivališta, isprava,). Takodje, jednom dijelu lica vraćena je imovina. Ova prava ostvarena su na osnovu slobodne volje lica koja trenutno borave u Crnoj Gori da zatraže zaštitu domicilne zemlje i/ili da zatraže povrat imovine. Zato bi njihov dalji boravak u Crnoj Gori u statusu izbjeglica, uz istovremeno ostvarivanje navedenih prava, značio da takva lica ostvaruju zapravo veća prava od domicilnog stanovništva.
Strategijom su definisane procedure sprovodjenja repatrijacije u Hrvatsku, Bosnu i Hercegovinu i na Kosovo i Metohiju.

Aktivnosti koje je potrebno realizovati kako bi se postigao ovaj cilj Strategije su:

Prikupljanje podataka o uslovima za povratak izbjeglica u domicilne zemlje, kroz saradnju sa Visokim komesarijatom UN;

Uspostavljanje direktnih mehanizama saradnje izmedju Crne Gore i Bosne i Hercegovine, Hrvatske, medjunarodnih organizacija sa kojima ne postoje direktni kontakti, sa ciljem da se definiše regionalni pristup u rješavanju ovog problema;

Bilateralna saradnja, odnosno pokretanje inicijative za potpisivanje bilateralnih sporazuma o izbjeglicama izmedju Crne Gore i Bosne i Hercegovine i Hrvatske;

Intenziviranje multilateralne saradnje Crne Gore sa Bosnom i Hercegovinom, Hrvatskom i medjunarodnim organizacijama, na promovisanju zaštite ranije stečenih prava izbjeglica;

Uspostavitavljanje Protokola o organizovanom povratku kojim bi se postavile osnovne smjernice održivog povratka i utvrdila procedura povratka;

Obezbijeđivanje punog angažovanja relevantnih državnih institucija Crne Gore, Bosne i Hercegovine i Hrvatske kroz doslijednu primjenu potpisanih sporazuma izmedju ovih država;

Uspostavljanje mehanizma deregistracije izbjeglica koji su se vratili u Bosnu i Hercegovinu i Hrvatsku;

Razvijanje programa stimulatavne repatrijacije;

Sprovođenje zakonodavne i administrativne reforme;

Organizovanje informativnih kampanja, kako bi izbjeglice bile upoznate sa pravima u zemljama porijekla i kako bi odluka o povratku raseljenih lica iz bivših jugoslovenskih republika bila zasnovana na potpunoj obaviještenosti.

Iniciranje pitanja uspostavljanja potpune bezbijednosti, slobode kretanja, prava iz radnog odnosa, socijalne i zdravstvene zaštite, obrazovanja, pristupa i učešća u javnom životu, te učešća u institucijama privremene samouprave na Kosovu kao bitnih preduslova za povratak na Kosovo;

Iniciranje rekonstrukcije oštećene imovine kroz bolju saradnju i koordinaciju sa medjunarodnim organizacijama koje djeluju u Crnoj Gori i na Kosovu, te uspostaviti različite oblike saradnje izmedju državnih organa Crne Gore, privremenih institucija na Kosovu i medjunarodnih organizacija;

Lokalna integracija podrazumijeva otvaranje cjelokupnog sistema za uključivanje izbjeglica i interno raseljene populacije u značajan dio segmenata društvenog života. Neophodno je obezbijediti uslove za: smještaj, školovanje, zapošljavanje, zdravstvenu zaštitu, brigu za lica sa posebnim potrebama, odgovarajuću infrastrukturu... Istovremeno, u suočavanju sa problemima socijalne i zdravstvene sigurnosti, mogućnosti zapošljavanja i ekonomskog prosperiteta izbjeglica i interno raseljenih lica, moramo imati u vidu potrebe domicilnog stanovništva.

Prema Strategiji, osnovni principi na kojima počiva lokalna integracija su:
1. zajedničko tretiranje problema izbjeglica i interno raseljenih lica na jednoj, i domicilnog stanovništva, na drugoj strani;
2. izbjegavanje koncentracije izbjeglica i interno raseljenih lica;
3. oslanjanje na realne mogućnosti iznalaženja rješenja. To konkrento znači da ukoliko lice sa statusom izbjeglice ili interno raseljenog lica odbije neki od ponuđenih programa, a koji se prije svega odnose na obezbjeđenje smještaja i/ili profesionalnu orijentaciju lica koja traže da budu lokalno integrisana, rješavanje problema lokalne integracije takvog lica gubi prioritet sve do situacije kada se budu stekli uslovi za ispunjenje zahtjeva takvog lica, ali bez garancija nadležnih organa za nalaženje rješenja za dato lice po osnovu programa lokalne integracije.

Aktivnosti koje je potrebno realizovati u cilju ostvarivanja lokalne integracije odnose se na:
Prikupljanje podataka
Kreirati programe obezbjeđivanja smještaja
Kreirati programe zapošljavanja
Obezbijediti pristup primarnoj zdravstvenoj zaštiti
Kreirati programe uključivanja izbjeglica i interno raseljenih lica u obrazovni sistem
Kreirati programe pristupa sistemu socijalne zaštite
Obezbijediti funkcionisanje sistema dodjele novčane pomoći
Zakonodavnom i administrativnom reformom obezbijediće se:
- način realizacije prava koja su garantovana medjunarodnim dokumentima, kao i obim tih prava za lica koja i dalje budu imala status izbjeglica;
- mogućnost Crne Gore da naturalizuje izbjeglice, kao i uslove za pristup crnogorskom državljanstvu; te
- osnovna prava lica koja više ne budu imala zaštitu Crne Gore, a nemaju pristup državljanstvu.

Odlazak u treće zemlje - poštujući želju raseljenih da, usljed nemogućnosti povratka na rodni prag, budući život grade u nekoj od razvijenih zemalja Zapada, Vlada Republike Crne Gore i nadležni organi će u bilateralnim razgovorima sa zvaničnicima ovih zemalja isticati želju i provjeravati mogućnosti ostvarenja namjera izbjeglica i interno raseljenih.

Osnovni principi odlaska u treće zemlje su:
1. dobrovoljnost, i
2. transparentnost.

Mjere za sprovodjenje procesa odlaska u treće zemlje:

Raditi na uspostavljanju bilateralnih ugovora kojima će se omogućiti odlazak u treće zemlje.

Nastojati da se u bilateralnim aranžmanima sa trećim zemljama nađe rješenje da se zadrže lica koja su u te zemlje otišla kao izbjeglice.

Organizovati informativne kampanje shodno dogovorenim mogućnostima oko preseljenja u treće zemlje.

U Strategiji je dat plan aktivnosti kao i nosioci tih aktivnosti koje je potrebno realizovati za naredni trogodišnji period (2005-2007). Takodje, pripremljen je set pojedinačnih projekata koji detaljnije razradjuju aktivnosti predvidjene Akcionim planom.

Za realizaciju aktivnosti predviđenih Strategijom potrebna su značajna finansijska sredstva koja je neophodno obezbijediti uz podršku međunarodne zajednice. Prema procjenama, samo za realizaciju aktivnosti koje se odnose na integraciju izbjeglica i interno raseljenih lica neophodno je obezbijediti preko 100 miliona za period trajanja realizacije. Ovi projekti u određenoj mjeri tretiraju i domicilno stanovništvo.
Naravno, medju predvidjenim aktivnostima definisani su prioriteti po određenim oblastima, od zdravstva, obrazovanja, smještaja, zapošljavanja... o čemu će više riječi biti kasnije.

U realizaciji Nacionalne strategije za trajno rješenje pitanja izbjeglica i interno raseljenih lica u Crnoj Gori učestvovaće više institucija. Koordinirajuća institucija biće Ministarstvo rada i socijalnog staranja, koje je rukovodilo i procesom izrade Strategije. Tu su i:

Ministarstvo inostranih poslova
Ministarstvo unutrašnjih poslova
Ministarstvo zdravlja
Ministarstvo prosvjete i nauke
Komesarijat za raseljena lica RCG
Zavod za zapošljavanje
Direkcija za mala i srednja preduzeća
Crveni krst Crne Gore
Lokalna samoupra
NVO koje se bave problematikom izbjeglih i raseljenih lica
Sredstva javnog informisanja

U zavisnosti od saradnje i podrške koja se obezbijedi od medjunarodnih organizacija, definisaće se lokalni partneri na pojedinim projektima. U ovoj fazi, doprinos nijedne institucije nije ostavljen po strani.

Važno je napomenuti da se realizacija aktivnosti i programa definisanih ovom Strategijom odvija paralelno sa naporima Evropske komisije, OEBS-a i UNHCR-a da riješe problem izbjeglištva u regionu, Bosni i Hercegovini, Hrvatskoj, Srbiji i Crnoj Gori, kroz pripremu i implementaciju regionalnih Mapa puta za rješavanje otvorenih pitanja izbjeglica i interno raseljenih lica kao i već započetim inicijativama u Paktu Stabilnosti i u okviru MARRI-a koje se takođe odnose na pitanja izbjeglištva.

Na kraju, želim da ponovim da danas govorimo o regionalnom ekonomskom i političkom problemu, te da rješavanje pitanja izbjeglica i interno raseljenih lica u Crnoj Gori zahtijeva zajedničku aktivnost i odgovornost Vlada zemalja porijekla raseljenih i međunarodne zajednice.

Naše današnje okupljanje i prisustvo relevantnih partnera potvrđuje zajedničku spremnost da se pristupi rješavanju problema. Vjerujem da sama Strategija i akcioni plan predstavljaju solidnu osnovu, a da predlozi projekata čine dobru operacionalizaciju zacrtanog cilja.

Hvala na pažnji!