PRAVILNIK O POSEBNIM HIGIJENSKIM ZAHTJEVIMA ZA HRANU ŽIVOTINJSKOG PORIJEKLA

Na osnovu člana 44 stav 2 Zakona o bezbjednosti hrane (Službeni list CG, broj 14/07), Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede donijelo je

PRAVILNIK O POSEBNIM HIGIJENSKIM ZAHTJEVIMA ZA HRANU ŽIVOTINJSKOG PORIJEKLA
Pravilnik je objavljen u Službenom listu Crne Gore broj 14/09 od 24. februara 2009. godine

I OPŠTE ODREDBE

Član 1
Ovim pravilnikom propisuju se bliži uslovi i način ispunjavanja posebnih higijenskih zahtjeva za hranu životinjskog porijekla koje subjekat u poslovanju hranom (u daljem tekstu: subjekat poslovanja) treba da primjenjuje u svim fazama proizvodnje zaključno sa transportom i distribucijom radi dalje prodaje ili prerade, u skladu sa propisanim opštim higijenskim zahtjevima; zahtjevima za životinjsko i javno zdravlje; zahtjevima za dobrobit životinja; zahtjevima za identifikaciju životinja; zahtjevima sledljivosti i zahtjevima za upravljanje otpacima životinjskog porijekla.
Ovaj pravilnik primjenjuju se na neprerađene i prerađene proizvode životinjskog porijekla koje sadrži i kombinovana hrana.

Član 2

Ovaj pravilnik ne primjenjuje se na:
1) primarnu proizvodnju hrane za sopstvenu upotrebu u domaćinstvu;
2) pripremu, rukovanje ili skladištenje hrane koja služi za sopstvenu upotrebu u domaćinstvu;
3) neposredno snabdijevanje krajnjeg potrošača ili lokalnog maloprodajnog objekta koji neposredno snabdijeva krajnjeg potrošača od strane proizvođača, malim količinama primarnih proizvoda životinjskog porijekla;
4) neposredno snabdijevanje krajnjeg potrošača ili lokalnog maloprodajnog objekta od strane proizvođača, malim količinama mesa živine i lagomorfa zaklanih na gazdinstvu;
5) neposredno snabdijevanje krajnjeg potrošača ili lokalnog maloprodajnog objekta od strane lovaca malim količinama sitne divljači.

Član 3

Pojedini izrazi upotrijebljeni u ovom pravilniku imaju sljedeće značenje:
1) meso označava jestive djelove domaćih papkara, živine, lagomorfa, divljači i uzgajana divljač;
2) domaći papkari i kopitari su domaća goveda, bivoli, ovce, koze, svinje i domaći kopitari;
3) živina označava uzgajane ptice, koja obuhvata i ptice koje se ne smatraju domaćim životinjama, ali se uzgajaju kao domaće životinje, izuzimajući ptice neletačice;
4) lagomorfi su zečevi, kunići i glodari;
5) divljač su divlji papkari, lagomorfi i ostali kopneni sisari koji se love za ishranu ljudi i koji se prema posebnim propisima smatraju divljači, koja obuhvata i sisare koji žive na ograđenom području u uslovima slobode, odnosno u sličnim uslovima u kojima živi divljač i divlje ptice koje se love za ishranu ljudi;
6) uzgajana divljač su uzgajane ptice neletačice, kao i uzgajani kopneni sisari koji nijesu obuhvaćeni tačkom 2 ovog člana;
7) sitna divljač označava divlje ptice i lagomorfe koji slobodno žive u prirodi;
8) krupna divljač su divlji kopneni sisari koji slobodno žive u prirodi, koji nijesu obuhvaćeni tačkom 7 ovog člana;
9) trup je tijelo životinje nakon klanja i obrade;
10) svježe meso je meso koje nije podvrgnuto nikakvom postupku prerade osim hlađenja, zamrzavanja ili brzog zamrzavanja, koje obuhvata i meso koje je pakovano u vakuumu i meso koje je pakovano u uslovima kontrolisane atmosfere;
11) jestivi nusproizvodi su svježe meso, osim mesa trupa zaklane životinje, koje obuhvata i unutrašnje organe i krv;
12) unutrašnji organi su organi grudne, trbušne i karlične šupljine kao i grkljan i jednjak, a kod ptica voljka;
13) mljeveno meso je meso odvojeno od kostiju i samljeveno na sitne komadiće, koje sadrži manje od 1% soli;
14) mehanički odvojeno meso (MOM) je proizvod koji je dobijen odvajanjem mesa od kostiju, na kojima su ostali djelovi mesa poslije čišćenja mesa sa kostiju ili od trupova živine, mehaničkom obradom kojom se uništava ili mijenja struktura mišićnih vlakana;
15) mesne prerađevine označavaju svježe meso, koje obuhvata i meso usitnjeno na komadiće kome su dodati prehrambeni proizvodi, začini ili aditivi ili koje je bilo podvrgnuto postupcima koji nijesu doveli do promjene strukture mišićnih vlakana mesa i nijesu se izgubile karakteristike svježeg mesa;
16) proizvodi od mesa su prerađeni proizvodi koji nastaju preradom mesa ili daljom preradom prerađenih proizvoda tako da je na površini presjeka vidljivo da proizvod više nema karakteristike svježeg mesa;
17) topljena životinjska mast je mast koja se dobija topljenjem masti sa mesa, koja obuhvata i kosti i koja je namijenjena ishrani ljudi;
18) čvarci su ostaci topljenja masti koji sadrže proteine, a koji nastaju nakon djelimičnog odvajanja masti i vode;
19) želatin je prirodni, rastvorljivi protein, želatinozni ili neželatinozni, dobijen djelimičnom hidrolizom kolagena iz životinjskih kostiju, kože, žila i tetiva;
20) kolagen je proteinski proizvod dobijen iz životinjskih kostiju, kože, žila i tetiva u skladu sa zahtjevima ovog pravilnika;
21) obrađeni želuci, bešike i crijeva su želuci, bešike i crijeva koji su nakon vađenja i čišćenja podvrgnuti obradi kao što je soljenje, sušenje ili termička obrada;
22) klanica je objekat u kojem se obavlja klanje i klanična obrada životinja čije je meso ishrani ljudi;
23) objekat za rasijecanje mesa je objekat u kojem se vrši odvajanje mesa od kostiju odnosno rasijecanje mesa;
24) objekat za obradu divljači je objekat u kojem se, nakon ulova, divljač i meso divljači priprema za stavljanje u promet;
25) objekat za promet na veliko je objekat u kojem se obavlja djelatnost poslovanja hranom koja obuhvata više nezavisnih jedinica koje zajednički koriste instalacije i odjeljenja u kojima se hrana prodaje subjektima poslovanja;
26) živa školjka (klasa Lamellibranchia) je mekušac sa filtrirajućim načinom ishrane;
27) morski biotoksini su otrovne supstance koje žive školjke sakupljaju kao rezultat ishrane planktonom koji sadrži toksine;
28) kondicioniranje je držanje živih školjki u rezervoarima ili nekoj drugoj opremi, koja sadrži čistu morsku vodu ili na prirodnim lokacijama, koje potiču iz proizvodnih oblasti klase A, centara za prečišćavanje ili otpremnih centara, a kojima se otklanja pijesak, blato ili mulj, čuvaju ili poboljšavaju organoleptička svojstva i obezbjeđuje dobra vitalnost prije umotavanja ili pakovanja;
29) sakupljač je privredno društvo, drugo pravno lice, preduzetnik ili fizičko lice koje sakuplja odnosno izlovljava žive školjke na bilo koji način radi daljeg rukovanja i stavljanja u promet;
30) proizvodna oblast je oblast mora, ušća ili lagune u kojoj se nalaze prirodna staništa živih školjki ili područja koja se koriste za uzgajanje živih školjki, sa kojih se žive školjke sakupljaju odnosno izlovljavaju;
31) oblast prenosa je oblast mora, ušća ili lagune sa jasno označenim granicama obilježenim bovama, stubovima ili nekim drugim fiksnim sredstvom, koja se koristi isključivo za prirodno prečišćavanje živih školjki;
32) otpremni centar je objekat na obali ili na moru, koji služi za prijem, kondicioniranje, pranje, čišćenje, sortiranje, ambalažiranje i pakovanje živih školjki namijenjenih za ishranu ljudi;
33) centar za prečišćavanje je objekat koji je opremljen rezervoarima i bazenima koji se snabdijevaju čistom morskom vodom i u kojma se žive školjke drže do smanjenja njihove kontaminacija da bi bile bezbjedne za ishranu ljudi;
34) prenos je prebacivanje živih školjki u oblast prečišćavanja, u kojoj se one drže do smanjenja kontaminacije, kako bi bile bezbjedne za ishranu ljudi, a koje ne obuhvata posebni postupak prenošenja u pogodnija područja za njihov dalji rast i uzgoj;
35) proizvodi ribarstva su sve morske ili slatkovodne životinje (osim živih školjki, živih bodljokožaca, živih plaštaša, živih morskih puževa kao i sisara, reptila i žaba), koje potiču iz ribolova ili uzgoja, uključujući sve jestive oblike, djelove ili proizvode tih životinja;
36) brod fabrika je ribolovni plovni objekat na kojem se ribarski proizvodi obrađuju na jedan ili više načina (filetiranje, rezanje na komade, skidanje kože, vađenje iz ljušture, usitnjavanje ili prerada) i pakuju ili ambalažiraju i prema potrebi hlade ili zamrzavaju;
37) brod hladnjača je ribolovni plovni objekat na kojem se proizvodi ribarstva nakon potrebnih pripremnih radnji (iskrvarenja, uklanjanja glave, unutrašnjih organa i peraja) zamrzavaju odnosno pakuju ili abalažiraju;
38) mehanički odvojen proizvod ribarstva je proizvod dobijen odvajanjem mesa ribe mehaničkom obradom kojom se mijenja struktura mesa ribe;
39) svježi proizvod ribarstva je neprerađeni proizvod ribarstva, u cjelosti ili obrađen, koji obuhvata i proizvod koji se pakuje pod vakuumom ili u kontrolisanoj atmosferi i koji nije podvrgnut postupku prerade osim hlađenja;
40) obrađeni proizvod ribarstva je neprerađeni proizvod ribarstva koji je bio podvrgnut postupku koji utiče na njegovu anatomsku cjelovitost, kao što su uklanjanje glave i unutrašnjih organa, rezanje na odreske, filete ili komade;
41) prerađeni proizvod ribarstva je prerađeni proizvod koji nastaje preradom proizvoda ribarstva ili daljom preradom tako prerađenih proizvoda ribarstva na način da je na površini presjeka vidljivo da proizvod više nema karakteristike svježeg proizvoda ribarstva;
42) žablji bataci označavaju zadnji dio tijela životinje vrste žaba (Ranidae) koji je poprečno odsječen iza prednjih nogu i kojem su izvađeni unutrašnji organi i skinuta koža;
43) puževi su kopneni puževi koji pripadaju vrstama Helix pomatia Linne, Helix Aspersa Muller, Helix lucorum i vrstama iz porodice Achatinidae;
44) sirovo mlijeko je mlijeko koje nastaje izlučivanjem mliječnih žlijezda životinja iz uzgoja, koje nije zagrijavano na temperaturi većoj od 40ºC, niti je podvrgnuto nekom drugom postupku koji ima isti efekat;
45) gazdinstvo za proizvodnju mlijeka je objekat na kojem se uzgaja jedna ili više životinja radi proizvodnje mlijeka namijenjenog stavljanju u promet kao hrana;
46) mliječni proizvodi su prerađeni proizvodi koji nastaju preradom sirovog mlijeka ili daljom preradom tako prerađenih proizvoda;
47) jaja su jaja u ljusci osim razbijenih, inkubiranih ili kuvanih jaja, koja potiču od ptica iz uzgoja a koja su podesna za neposrednu ishranu ljudi ili za pripremu proizvoda od jaja;
48) tečna jaja su neprerađeni sadržaj jaja nakon uklanjanja ljuske;
49) napuklo jaje je jaje sa oštećenom ljuskom ali neoštećenim membranama;
50) objekat za sortiranje i pakovanje je objekat u kojem se jaja sortiraju po kvalitetu i težini;
51) proizvodi životinjskog porijekla su:
a) hrana životinjskog porijekla, uključujući med i krv;
b) žive školjke, živi bodljokožci, živi plaštaši, živi morski puževi namijenjeni ishrani ljudi;
c) ostale životinje namijenjene pripremi, radi dostavljanja krajnjem potrošaču živih;
52) štavljenje je očvršćavanje koža biljnim sredstvima za štavljenje, hromnim solima ili drugim supstancama kao što su aluminijumske soli, soli gvožđa, silicijumske soli, aldehidi, hinoni i drugi sintetički učvršćivači.

Oznake zdravstvene ispravnosti i identifikacione oznake
Član 4
Subjekat poslovanja može staviti u promet samo proizvod životinjskog porijekla koji je proizveden i sa kojim se rukovalo u odobrenom odnosno registrovanom objektu u skladu sa propisom kojim su uređeni opšti higijenski zahtjevi za hranu i ovim pravilnikom, ako je:
1) proizvod označen oznakom zdravstvene ispravnosti, u skladu sa propisom kojim je uređen način kontrole hrane životinjskog porijekla;
2) proizvod označen identifikacionom oznakom u skladu sa članom 5 ovog pravilnika.
Subjekat poslovanja može identifikacionom oznakom označiti proizvod životinjskog porijekla samo ako je proizveden u skladu sa odredbama ovog pravilnika.
Subjekat poslovanja može ukloniti oznaku iz stava 1 tačka 1 ovog člana samo ako to meso rasijeca, prerađuje ili ga na neki drugi način obrađuje, u skladu sa propisom kojim je uređen način kontrole hrane životinjskog porijekla.

Označavanje identifikacionom oznakom
Član 5

Subjekat poslovanja iz člana 4 ovog pravilnika treba da obezbijedi da:
1) proizvod životinjskog porijekla prije otpreme iz objekta bude označen identifikacionom oznakom;
2) proizvod koji se vadi iz omota odnosno ambalaže ili se dalje prerađuje u drugom objektu, bude označen novom oznakom na kojoj mora biti naveden broj odobrenja objekta u kojem se obavljaju ti poslovi;
Identifikaciona oznaka iz stava 1 ovog člana nije potrebna za jaja koja se označavaju odnosno deklarišu u skladu sa posebnim propisom.

Oblik identifikacione oznake
Član 6

Identifikaciona oznaka iz člana 5 ovog pravilnika je ovalnog oblika, mora biti čitka, stavljena na vidno mjesto, nepromjenljiva i ne smije biti pokrivena drugim oznakama, a znaci na njoj moraju biti lako razumljivi.
Oznaka iz stava 1 ovog člana mora da sadrži puni naziv države u kojoj se nalazi objekat ili dvoslovni kod države. U objektu koji se nalazi u Crnoj Gori stavlja se oznaka koja sadrži Crna Gora ili ME.
Oznaka iz stava 1 ovog člana mora da sadrži broj odobrenja objekta izdatog od nadležnog organa.

Metode označavanja
Član 7

U zavisnosti od načina prezentacije različitih proizvoda životinjskog porijekla oznaka iz člana 5 ovog pravilnika može biti stavljena neposredno na proizvod, pakovanje ili ambalažu, odštampana na etiketi pričvršćenoj za proizvod, pakovanje ili ambalažu, a može biti i u obliku privjeska koji se ne može skinuti i koji je napravljen od otpornog materijala.
U slučaju da pakovanje sadrži sječeno meso ili jestive nusproizvode, oznaka se mora nalaziti na etiketi pričvršćenoj na ambalaži ili odštampana na ambalaži i postavljena na način da se pokida prilikom otvaranja ambalaže. Kada pakovanje obezbjeđuje istu zaštitu kao i ambalaža, oznaka se može staviti na pakovanje.
Kada se proizvodi životinjskog porijekla za potrebe transporta stavljaju u kontejnere ili veća pakovanja, radi daljeg rukovanja, prerade, pakovanja ili ambalažiranja u drugom objektu, oznaka se može staviti na spoljnu površinu kontejnera odnosno pakovanja.
Kada se proizvodi životinjskog porijekla stavljaju u pakovanje koje je namijenjeno snabdijevanju krajnjeg potrošača, dovoljno je staviti oznaku samo na spoljnju stranu ambalaže.
Kada se oznaka stavlja neposredno na proizvode životinjskog porijekla, moraju se koristiti boje dozvoljene u skladu sa propisom kojim je uređena upotreba boja u hrani.
U slučaju tečnih, granuliranih ili praškastih proizvoda životinjskog porijekla, uključujući proizvode od ribe, koji se transportuju u rasutom stanju, identifikaciona oznaka nije potrebna ukoliko prateća dokumentacija sadrži podatke iz člana 6 st. 2 i 3 ovog pravilnika.

Ciljevi postupaka koji se zasnivaju na načelima sistema HACCP-a
Član 8

Subjekat poslovanja, u objektima u kojima se obavlja djelatnost klanja životinja (u daljem tekstu: klanica), obezbjeđuje sprovođenje postupaka uvedenih u skladu sa članom 5 Pravilnika o opštim higijenskim zahtjevima za hranu životinjskog i biljnog porijekla na potrebu čijeg sprovođenja ukazuje analiza rizika kao i posebnih postupaka iz stava 2 ovog člana.
Posebni postupci iz stava 1 ovog člana obuhvataju mjere kojima se obezbijeđuje da svaka životinja ili svaka pošiljka životinja primljena u klanicu:
1) bude propisno označena;
2) da je prate propisani odgovarajući podaci u vezi gazdinstva iz kojeg životinja potiče;
3) da ne dolazi iz gazdinstva ili sa područja na kojem je određena mjera zabrane kretanja ili drugo ograničenje radi zaštite zdravlja ljudi ili životinja;
4) bude čista;
5) bude zdrava, koliko to može ocijeniti subjekat poslovanja; i
6) prilikom prijema u klanicu, bude u zadovoljavajućem stanju sa stanovišta zaštite dobrobiti životinja.
U slučaju neispunjavanja bilo kojeg uslova utvrđenog stavom 2 ovog člana subjekat poslovanja dužan je da bez odlaganja obavijesti veterinarskog inspektora i preduzme propisane mjere.
Podaci o lancu ishrane
Član 9

Subjekat poslovanja prije prijema životinja u klanicu, mora tražiti, primiti i provjeriti podatke o lancu ishrane za sve životinje, osim divljači, koje su otpremljene ili se namjeravaju otpremiti na klanicu.
Subjekat poslovanja može da primi u prostorije klanice samo životinje za koje je dobio odgovarajuće podatke o bezbjednosti hrane iz evidencija poljoprivrednog gazdinstva sa kojeg životinje potiču, u skladu sa propisom kojim su utvrđeni opšti higijenski zahtjevi za hranu životinjskog i biljnog porijekla u primarnoj proizvodnji.
Subjekat poslovanja mora da dobije podatke iz stava 2 ovog člana, najkasnije 24 sata prije dopremanja životinja u klanicu.
Podaci o bezbjednosti hrane iz stava 2 ovog člana naročito obuhvataju:
1) status gazdinstva porijekla ili status područja u odnosu na zdravlje životinja;
2) zdravstveno stanje životinja;
3) veterinarske ljekove i veterinarsko medicinske proizvode koji su davani životinjama ili druga liječenja kojima su životinje bile podvrgnute tokom određenog perioda i čija je karenca veća od nule, zajedno sa datumom aplikacije lijekova, odnosno liječenja i karencama;
4) pojave bolesti koje mogu uticati na bezbjednost mesa;
5) rezultate, ako su od značaja za zaštitu zdravlja ljudi i životinja, svih izvršenih analiza na uzorcima uzetim od životinja ili drugim uzorcima uzetim radi dijagnostikovanja bolesti koje mogu uticati na bezbjednost mesa, koji obuhvataju i uzorke uzete u okviru monitoringa i kontrole zoonoza i rezidua;
6) podatke iz izvještaja o ranijim ante i post mortem pregledima životinja sa istog gazdinstva porijekla, koji obuhvataju naročito izvještaje veterinarskog inspektora;
7) podatke o proizvodnji koji su od značaja za procjenu prisutnosti bolesti; i
8) ime i adresu veterinara odgovornog za liječenje životinja na gazdinstvu porijekla.
Izuzetno od stava 4 ovog člana, subjektu poslovanja ne moraju se dostaviti podaci iz stava 4 tač.1, 2, 6 i 7 ovog člana, ako su subjektu poslovanja ti podaci poznati na osnovu ugovora o stalnoj isporuci odnosno drugog poslovnog odnosa ili ako vlasnik životinje da izjavu da nema podataka koji se moraju prijaviti sa stanovišta bezbjednosti hrane.
Podaci iz stava 4 ovog člana mogu se dostaviti u obliku izvoda iz evidencije gazdinstva porijekla, putem elektronske razmjene podataka ili u formi izjave koju potpisuje vlasnik životinje.
Subjekat poslovanja koji, nakon ocjenjivanja odgovarajućih podataka o lancu ishrane, odluči da primi životinje u klanicu, te podatke, bez odlaganja stavlja na raspolaganje veterinarskom inspektoru. Subjekat poslovanja prije ante mortem pregleda obavještava veterinarskog inspektora o eventualnim podacima koji izazivaju sumnju u vezi zdravlja određene životinje.
Ukoliko neka životinja pristigne u klanicu bez podataka o lancu ishrane, subjekat poslovanja bez odlaganja obavještava veterinarskog inspektora i ne smije se pristupiti klanju životinje, dok veterinarski inspektor ne odobri klanje.

Dostavljanje podataka u roku kraćem od 24 sata
Član 10

Izuzetno od člana 9 stav 3 ovog pravilnika podaci o lancu ishrane mogu se uz prethodno odobrenje nadležnog organa, dostaviti u klanicu zajedno sa životinjom na koju se odnose, i to za:
1) svinje, živinu ili divljač iz uzgoja koja je bila podvrgnuta ante mortem pregledu na gazdinstvu porijekla, pod uslovom da pošiljku prati potvrda kojom veterinar potvrđuje da je na osnovu izvršenog pregleda utvrdio da su životinje zdrave;
2) domaće kopitare;
3) životinje koje su prinudno zaklane, ako ih prati potvrda koju je potpisao veterinar i u kojoj je zabilježen povoljan nalaz ante mortem pregleda;
4) životinje koje se u klanicu ne dopremaju neposredno sa gazdinstva porijekla.
Subjekat poslovanja sagledava odgovarajuće podatke i ako prihvati životinje na klanje veterinarskom inspektoru mora dati na uvid dokumentaciju iz stava 1 tač.1 i 3 ovog člana.
Životinje se ne smiju zaklati ni pristupiti njihovoj obradi prije dozvole veterinarskog inspektora.
Subjekat poslovanja mora provjeriti propisanu dokumentaciju koja prati domaće kopitare da bi bio siguran da je životinja namijenjena klanju, a meso namijenjeno ishrani ljudi. Ukoliko prihvati takvu životinju na klanje, dokumenta mora predati veterinarskom inspektoru.

II POSEBNI ZAHTJEVI ZA MESO DOMAĆIH PAPKARA I KOPITARA

Transport živih životinja do klanice
Član 11

Subjekat poslovanja koji obavlja djelatnost transporta živih životinja (papkara i kopitara) u klanicu dužan je da:
1) tokom sakupljanja i transporta životinja, obezbijedi pažljivo postupanje sa životinjama radi izbjegavanja nepotrebnog uznemiravanja;
2) životinje koje pokazuju simptome bolesti ili potiču iz stada za koje se zna da je zaraženo uzročnicima koji ugrožavaju zdravlje ljudi i životinja, transportuje do klanice samo uz odobrenje nadležnog organa.

Zahtjevi za prostorije ili prostore za prihvat domaćih papkara i kopitara u klanicu
Član 12

Subjekat poslovanja može obavljati djelatnost klanja domaćih papkara i kopitara u klanici koja ima:
1) odgovarajuće i higijenske prostorije za prihvat i privremeni smještaj životinja za klanje (depo) ili, ako to klimatski uslovi dozvoljavaju, torove za držanje životinja prije klanja, koji se lako čiste i dezinfikuju, sa opremom za napajanje, a prema potrebi i hranjenje životinja kao i odvodom otpadnih voda koji ne smije predstavljati izvor kontaminacije;
2) odvojene prostorije koje se mogu zaključavati ili, ako to klimatski uslovi dozvoljavaju, torove za smještaj bolesnih ili na oboljenje sumnjivih životinja koji raspolažu posebnim odvodom otpadnih voda i koji su postavljeni na način kojim se sprječava kontaminacija ostalih životinja, osim ako nadležni organ prilikom izdavanja odobrenja ocijeni da takve prostorije nijesu potrebne;
3) prostoriju za prihvat i privremeni smještaj životinja prije klanja koja po veličini obezbijeđuje zaštitu dobrobiti životinja i izgrađena je na način koji olakšava ante mortem pregled, uključujući identifikaciju životinje ili grupe životinja.

Zahtjevi za minimum prostorija u cilju sprječavanja kontaminacije mesa domaćih papakara i kopitara
Član 13

Radi sprječavanja kontaminacije mesa, klanice za klanje domaćih papkara i kopitara moraju imati:
1) dovoljan broj prostorija koje odgovaraju radnim postupcima koje se u njima obavljaju;
2) posebnu prostoriju za pražnjenje i čišćenje želudaca i crijeva, osim ako nadležni organ prilikom izdavanja odobrenja dozvoli vremensko odvajanje tih radnih postupaka;
3) obezbijeđenu prostornu i vremensku odvojenost sljedećih radnih postupaka:
a) omamljivanje i iskrvarenje;
b) šurenje, skidanje čekinja, brijanje, struganje i opaljivanje, kod klanja svinja;
c) vađenje unutrašnjih organa i dalju obradu;
d) obradu očišćenih želudaca i crijeva;
e) pripremanje i čišćenje drugih jestivih nusproizvoda, a posebno rukovanje glavama sa kojih je skinuta koža, ako se to ne obavlja na liniji klanja;
f) pakovanje jestivih klaničnih nusproizvoda;
g) otpremanje mesa;
4) opremu koja sprječava dodir mesa s podovima, zidovima, instalacijama i konstrukcijama i linije klanja, projektovane na način da kada su u funkciji omogućavaju neprekidan tok procesa klanja, sprječavaju unakrsnu kontaminaciju različitih djelova linije klanja, a ako u istoj prostoriji odnosno prostoru postoji više od jedne linije klanja, one moraju biti odvojene na način kojim se sprječava unakrsna kontaminacija.
Klanice moraju imati opremu za pranje, čišćenje i dezinfekciju pribora snabdjevenu vrućom vodom od najmanje 82°C, ili drugi odgovarajući sistem sa istim efektom.
Oprema za pranje ruku koju koristi osoblje koje rukuje neupakovanim mesom mora imati slavine izgrađene na način kojim se sprječava kontaminacija.
Klanice moraju imati obezbijeđene posebne, odvojene prostorije, prostore ili opremu koja se može zaključavati, sa obezbijeđenim temperaturnim režimom održavanja, za skladištenje zadržanog mesa, kao i mesa koje je ocijenjeno kao nepodesno za ishranu ljudi.
Klanica mora imati obezbijeđen odvojeni prostor sa odgovarajućom opremom za čišćenje, pranje i dezinfekciju sredstava za transport životinja.
Ako nadležni organ prilikom izdavanja odobrenja ocijeni da prostor i oprema iz stava 5 ovog člana nijesu potrebni s toga što subjekat poslovanja ima zaključen ugovor o pranju, čišćenju i dezinfekciji transportnih sredstava sa subjektom poslovanja koji upravlja odobrenim objektom koji se nalazi u neposrednoj blizini klanice, te prostorije nijesu potrebne.
Klanica mora imati obezbijeđen odvojeni prostor sa opremom, koji se može zaključavati i koji se koristi samo za klanje bolesnih ili na oboljenje sumnjivih životinja, osim ako se klanje tih životinja obavlja u drugoj klanici koja je odobrena od nadležnog organa kao sanitarna klanica ili ako se klanje tih životinja obavlja na kraju redovnog klanja, uz prethodno odobrenje nadležnog organa.
Kada se na klanici skladišti sadržaj digestivnog trakta i đubriva, mora postojati obezbijeđen poseban prostor ili mjesto za tu namjenu.
Klanice moraju imati posebnu opremljenu prostoriju za potrebe veterinarske inspekcije.

Higijena u procesu klanja papakara i kopitara
Član 14

Subjekat poslovanja može da obavlja djelatnost klanja domaćih papkara i kopitara samo ako obezbijedi da se:
1) nakon dopreme životinja u klanicu klanje životinja nepotrebno ne odlaže, osim kada je zbog dobrobiti životinja neophodno omogućiti njihov odmor prije klanja;
2) u klanicu dopremaju samo žive životinje namijenjene klanju osim životinja koje su zaklane van klanice u skladu sa članom 17 ovog pravilnika, divljači iz uzgoja zaklane na mjestu proizvodnje u skladu sa članom 30 ovog pravilnika i divljači u skladu sa članom 31 ovog pravilnika;
3) meso životinje koja je usljed nezgode povrijeđena i koja je zaklana u klanici može staviti u promet, ako se pregledom utvrde samo oštećenja koja su nastala kao posledica nezgode;
4) u promet može staviti samo meso životinja koje su zaklane u klanici.
Životinje ili pošiljke životinja koje se upućuju na klanicu moraju biti čiste i obilježene radi utvrđivanja njihovog porijekla.
Subjekat poslovanja iz stava 1 ovog člana dužan je da obezbijedi odgovarajuće uslove za pregled životinja prije klanja (ante mortem pregled) u skladu sa propisom kojim je uređena kontrola hrane životinjskog porijekla.
Radi sprječavanja kontaminacije mesa, omamljivanje, iskrvarenje, skidanje kože, vađenje unutrašnjih organa i drugi postupci obrade moraju se vršiti, bez odlaganja, na sljedeći način:
1) dušnik i jednjak moraju ostati netaknuti tokom iskrvarenja, osim u slučajevima klanja u skladu sa vjerskim obredima;
2) tokom skidanja kože mora se spriječiti kontakt između spoljašnje strane kože i trupa, a osoblje i oprema koji dolaze u kontakt s spoljašnjom stranom kože, ne smiju dodirivati meso;
3) spriječiti ispadanje sadržaja digestivnog trakta u toku i nakon vađenja unutrašnjih organa i obezbijediti da se vađenje unutrašnjih organa završi u što kraćem roku, bez odlaganja;
4) spriječiti dodir trupa mlijekom i kolostrumom prilikom uklanjanja vimena.
Koža zaklanih životinja se mora potpuno skinuti s trupa i drugih djelova tijela namijenjenih ishrani ljudi osim, kod svinja, ovčijih, kozjih i telećih glava, njuški i usana goveda, kao i goveđih, ovčijih i kozjih nogu, kojima se mora rukovati na način kojim se sprječava kontaminacija ostalog mesa.
Ako se svinjama ne skida koža čekinje se moraju ukloniti bez odlaganja uz svođenje na minimum rizika od kontaminacije mesa vodom za šurenje. U postupku skidanja čekinja mogu se koristiti samo odobreni aditivi, nakon čega se svinje moraju dobro isprati vodom za piće.
Trupovi ne smiju biti kontaminirani fekalijama. Svaki vidljivo kontaminirani dio mora se odmah ukloniti, odsijecanjem ili na drugi način sa istim efektom.
Trupovi i jestivi nusproizvodi ne smiju doći u dodir s podovima i zidovima.

Post mortem pregled
Član 15

Subjekat poslovanja koji obavlja djelatnost klanja dužan je da obezbijedi odgovarajuće uslove za pregled životinja poslije klanja (post mortem pregled) u skladu sa propisom kojim je uređena kontrola hrane životinjskog porijekla.
Djelovi zaklane životinje do završetka post mortem pregled moraju biti:
1) označeni tako da je vidljiva njihova pripadnost određenom trupu;
2) odvojeni od drugih trupova, unutrašnjih organa i jestivih nusproizvoda, uključujući i već pregledane nakon klanja.
Ukoliko nema vidljivih patoloških promjena, polni organ se odmah uklanja.
Bubrezi se odvajaju od masnog tkiva kojim su obavijeni, a kod goveda, svinja i kopitara mora se ukloniti i perirenalni omotač (kapsula).
Ako se prije završetka post mortem pregleda krv i drugi jestivi nusproizvodi od nekoliko životinja sakupljaju u istu posudu, a trup jedne od tih životinja ocijeni kao nepodesan za ishranu ljudi, čitav sadržaj te posude se ocijenjuje nepodesnim za ishranu ljudi.

Postupak nakon post mortem pregleda
Član 16

Nakon post mortem pregleda:
1) tonzile goveda, svinja i kopitara moraju se ukloniti na higijenski način;
2) djelovi koji su nepodesni za ishranu ljudi moraju se odmah ukloniti iz čistog dijela objekta;
3) zadržano meso ili meso koje je proglašeno nepodesnim za ishranu ljudi i nejestivi nusproizvodi moraju se držati odvojeno, kako ne bi došli u dodir s mesom podesnim za ishranu ljudi;
4) unutrašnji organi ili djelovi unutrašnjih organa koji ostaju u trupu, osim bubrega, moraju se odmah odstraniti u potpunosti, osim ako nadležni organ prethodno odobri da se ne odstranjuju.
Nakon post mortem pregleda, meso se mora skladištiti u skladu sa zahtjevima iz člana 20 ovog pravilnika.
Radi dalje obrade ili prerade:
1) želuci se moraju ošuriti i očistiti;
2) crijeva se moraju isprazniti i očistiti;
3) sa glava i nogu mora se skinuti koža, ili se moraju ošuriti i skinuti im se dlake i čekinje.
Ukoliko je objekat odobren za klanje različitih vrsta životinja ili za obradu trupova divljači i divljači iz uzgoja, moraju se preduzeti mjere vremenskog ili prostornog odvajanja radnih postupaka na različitim vrstama životinja radi sprječavanja unakrsne konaminacije.
Za prijem i skladištenje trupova divljači i divljači iz uzgoja sa kojih nije skinuta koža moraju se obezbijediti odvojene prostorije ili prostori.
Ako klanica ne raspolaže prostorijama, prostorom i opremom koji su isključivo namijenjeni za klanje bolesnih ili na oboljenje sumnjivih životinja i koji se mogu zaključavati, prostorije prostori i oprema koji se koriste za klanje tih životinja moraju se očistiti, oprati i dezinfikovati pod nadzorom veterinarskog inspektora prije početka klanja drugih životinja.

Prinudno klanje papakara i kopitara van klanice
Član 17

Subjekat poslovanja koji obavlja djelatnost klanja može da stavi u promet meso domaćih papkara i kopitara koji su prinudno zaklani van klanice za ishranu ljudi samo ako:
1) je životinja povrijeđena usled nezgode, zbog koje nije mogla biti dopremljena u klanicu radi zaštite njene dobrobiti, zdrava i kod koje nijesu utvrđena odstupanja u pogledu zdravlja osim odstupanja nastalih kao posledica nezgode;
2) je veterinar izvršio ante mortem pregled životinje i izdao potvrdu o zadovoljavajućem odnosno urednom nalazu ante mortem pregleda s datumom, vremenom i razlogom prinudnog klanja i vrstama liječenja primijenjenim na toj životinji;
3) je zaklana i iskrvarena životinja prevezena do klanice na higijenski način i bez nepotrebnog odlaganja, s tim što se na licu mjesta, pod nadzorom veterinarskog inspektora, mogu odstraniti unutrašnji organi koji se moraju dopremiti u klanicu označeni tako da je vidljiva njihova pripadnost određenom trupu;
4) je od trenutka klanja do dopremanja u klanicu potrebno više od dva sata, životinja aktivno rashlađena osim ukoliko klimatski uslovi obezbjeđuju odgovarajuće rashlađivanje;
5) zaklanu životinju u klanicu prati izjava subjekta poslovanja koji je uzgojio tu životinju, u kojoj je naveden njen identitet, veterinarski lijekovi, veterinarsko medicinski proizvodi koje je životinja primila ili drugi tretmani kao i datumi primjene i karence;
6) je, na osnovu izvršenog post mortem pregleda u klanici, meso ocijenjeno kao podesno za ishranu ljudi.
Subjekat poslovanja iz stava 1 ovog člana mora postupati po uputstvima koja u vezi sa upotrebom mesa izda veterinarski inspektor nakon post mortem pregleda.
Subjekat poslovanju iz stava 1 ovog člana može staviti u promet samo meso prinudno zaklanih životinja koje je označeno posebnom oznakom zdravstvene ispravnosti u skladu sa propisom kojim se uređuje kontrola hrane životinjskog porijekla odnosno, identifikacionom oznakom u skladu sa čl. 5, 6 i 7 ovog pravilnika.
Meso prinudno zaklanih životinja može se staviti u promet samo na domaćem tržištu.

Zahtjevi za objekte za rasijecanje mesa papkara i kopitara
Član 18

Subjekat poslovanja može obavljati djelatnost rasijecanja mesa papkara i kopitara samo u objekatima koji:
1) su izgrađeni na način kojim sprječava kontaminacija mesa obezbjeđenjem kontinuiranog toka radnih postupaka ili razdvajanjem različitih proizvodnih partija, serija ili linija;
2) imaju prostorije za odvojeno skladištenje upakovanog i neupakovanog mesa, osim ako se skladište u različito vrijeme ili na način kojim se obezbjeđuje da materijal za pakovanje i način skladištenja ne mogu predstavljati izvor kontaminacije mesa;
3) imaju prostorije za rasijecanje sa opremom koja obezbjeđuje ispunjavanje rasijecanja mesa na način utvrđen članom 19 ovog pravilnika;
4) imaju opremu za pranje ruku koju koristi osoblje koje rukuje neupakovanim mesom sa slavinama koje sprječavaju kontaminaciju;
5) imaju opremu za pranje, čišćenje i dezinfekciju pribora, snabdjevanu vrućom vodom od najmanje 82°C, ili drugi odgovarajući sistem sa istim efektom.
.
Higijena tokom rasijecanja i odvajanja mesa od kostiju
Član 19

Subjekat poslovanja rasijecanje i odvajanja mesa od kostiju može da vrši samo na sljedeći način:
1) trupove domaćih papkara i kopitara može rasijecati u klanicama samo na polutke ili četvrtine, a polutke najviše na tri komada s tim što obavljanje daljeg rasijecanja i odvajanja mesa od kostiju može vršiti samo u objektu za rasijecanje i odvajanja mesa od kostiju;
2) organizuje obradu mesa na način kojim se kontaminacija sprječava ili svodi na minimum, tako da:
a) se meso koje je namijenjeno rasijecanju doprema u prostorije za obradu postupno i prema potrebi;
b) se tokom rasijecanja, odvajanja od kostiju, rezanja na manje komade ili u drugim fazama obrade, ambalažiranja i pakovanja obezbijedi održavanje temperature mesa na najviše 3°C za jestive nusproizvode i 7°C za ostalo meso, putem održavanja sobne temperature na najviše 12°C ili pomoću nekog drugog odgovarajućeg sistema sa istom efektom;
c) u objektu u kojem se vrši rasijecanje mesa različitih vrsta životinja budu preduzete mjere predostrožnosti kojima se sprječava unakrsna kontaminacija na način, što će poslovi na različitim životinjskim vrstama, biti vremenski ili prostorno odvojeni.
Izuzetno od stava 1 tačka 2 podtačka b) ovog člana, meso se može rasijecati i odvajati od kostiju i prije nego se postignu te temperature, u skladu sa članom 20 stav 1 tačka 1 ovog pravilnika.
Meso se može rasijecati i odvajati od kostiju i prije nego što se postigne temperatura iz stava 1 tačka 2, podtačka b) ovog člana, ako je objekat za rasijecanje i odvajanje mesa od kostiju u okviru lokacije na kojoj je i klanica. U tom slučaju, meso se može neposredno dopremiti iz klanice ili nakon hlađenja u rashladnoj prostoriji odnosno hladnjači. Odmah nakon izvršenog rasijecanja i prema potrebi, pakovanja, meso se mora ohladiti i zadržati na temperaturi iz stava 1 tačka 2 podtačka b) ovog člana.

Temperaturni zahtjevi za skladištenje i transport mesa papkara i kopitara
Član 20

Subjekat poslovanja skladištenje i transport mesa domaćih papkara i kopitara može da vrši samo uz ispunjavanje sljedećih zahtjeva:
1) nakon post mortem pregleda meso se u klanici mora ohladiti tako, da se u svim djelovima mesa postigne temperatura od najviše 3°C za jestive nusproizvode i 7°C za ostalo meso, s tim što se meso može rasijecati i odvajati od kostiju i u toku hlađenja u skladu sa članom 19 stav 3 ovog pravilnika, uz obezbjeđenje odgovarajuće ventilacije radi sprječavanja kondenzacije na površini mesa;
2) meso se mora rashladiti i postići temperaturu iz tačke 1 ovog stava i održavati na toj temperaturi tokom skladištenja;
3) meso se mora rashladiti i postići temperaturu iz tačke 1 ovog stava prije transporta i održavati na toj temperaturi tokom transporta.
Izuzetno od stava 1 tačka 3 ovog člana, radi proizvodnje specifičnih proizvoda transport se može izvrštiti uz prethodno odobrenje nadležnog organa pod uslovom da se:
1) izvrši u skladu sa uslovima koje je odredio nadležni organ za transport iz jednog objekta u drugi;
2) meso odmah otpremi iz klanice ili objekta za rasijecanje i odvajanje mesa od kostiju koji je na istoj lokaciji kao i klanica, i da transport ne traje duže od dva sata.
Meso namijenjeno zamrzavanju mora se zamrznuti bez nepotrebnog odlaganja nakon perioda stabilizacije, kada je to neophodno.
Neupakovano meso mora se skladištiti i transportovati odvojeno od upakovanog mesa osim, ako se skladištenje i transport vrše u različito vrijeme ili na način da materijal za pakovanje i način skladištenja ne mogu predstavljati izvor kontaminacije mesa.

III POSEBNI ZAHTJEVI ZA MESO ŽIVINE I LAGOMORFA

Zahtjevi za transport živih životinja u klanicu
Član 21

Subjekat poslovanja koji obavlja djelatnost transporta živih životinja (živine i lagomorfa) u klanicu dužan je da:
1) tokom sakupljanja i tranzita životinja, obezbijedi pažljivo postupanje sa životinjama radi izbjegavanja nepotrebnog uznemiravanja;
2) životinje koje pokazuju simptome bolesti ili potiču iz jata za koje se zna da je zaraženo uzročnicima koji ugrožavaju zdravlje ljudi i životinja, transportuje do klanice samo uz prethodno odobrenje nadležnog organa;
3) obezbijedi da su kavezi u kojima se isporučuju životinje do klanice, izrađeni od nerđajućeg materijala, laki za čišćenje i dezinfekciju.
Odmah nakon pražnjenja, prije ponovne upotrebe, sva oprema koja je korišćena za sakupljanje i isporuku živih životinja mora se očistiti, oprati i dezinfikovati.

Zahtjevi za prostorije ili prostore za prihvat živine i lagomorfa
Član 22

Subjekat poslovanja može da obavlja djelatnost klanja živine, zečeva i kunića samo u klanici koja ima:
1) odgovarajuće i higijenske prostorije za prihvat životinja i za njihov pregled prije klanja;
2) prostoriju za prihvat i privremeni smještaj životinja prije klanja koja po veličini obezbijeđuje zaštitu dobrobiti životinja i izgrađenu na način koji olakšava ante mortem pregled, uključujući identifikaciju životinje ili grupe životinja.

Minimalan broj prostorija u cilju sprječavanja kontaminacije
mesa živine i lagomorfa
Član 23

Radi sprječavanja kontaminacije mesa klanice za živinu i lagomorfe moraju imati:
1) dovoljan broj prostorija koje odgovaraju radnim postupcima koji se u njima obavljaju;
2) posebnu prostoriju za pražnjenje i čišćenje želudaca i crijeva i dalju obradu, koja obuhvata i dodavanje začina cijelim trupovima živine osim, ako nadležni organ prilikom izdavanja odobrenja dozvoli vremensko odvajanje tih radnih postupaka;
3) obezbijeđenu prostornu i vremensku odvojenost sljedećih radnih postupaka:
a) omamljivanja i iskrvarenja;
b) uklanjanja perja, skidanja kože ili šurenja;
c) otpremanja mesa;
4) opremu koja sprječava dodir mesa s podovima, zidovima, instalacijama i konstrukcijama i linije klanja, projektovane na način da kada su u funkciji omogućavaju neprekidan tok procesa klanja, sprječavaju unakrsnu kontaminaciju različitih djelova linije klanja, a ako u istoj prostoriji odnosnu prostoru postoji više od jedne linije klanja,one moraju biti odvojene na način kojim se sprječava unakrsna kontaminacija.
Klanice moraju imati opremu za pranje, čišćenje i dezinfekciju pribora i alata snabdjevanu vrućom vodom od najmanje 82°C, ili drugi odgovarajući sistem sa istim efektom.
Oprema za pranje ruku koju koristi osoblje koje rukuje neupakovanim mesom mora imati slavine izrađene na način kojim se sprječava kontaminacija.
Klanice moraju imati obezbijeđene posebne, odvojene prostorije, prostore ili opremu koja se može zaključavati, sa obezbijeđenim temperaturnim režimom održavanja, za skladištenje zadržanog mesa kao i mesa koje je ocijenjeno kao nepodesno za ishranu ljudi.
Klanica mora imati obezbijeđen odvojeni prostor sa odgovarajućom opremom za čišćenje, pranje i dezinfekciju opreme u kojoj se transportuju životinje (kavezi) i transportnih sredstava za transport životinja.
Ako nadležni organ prilikom izdavanja odobrenja ocijeni da prostor i oprema iz stava 5 ovog člana nijesu potrebni s toga što subjekat poslovanja ima zaključen ugovor o pranju, čišćenju i dezinfekciji transportnih sredstava sa subjektom poslovanja koji upravlja odobrenim objektom koji se nalazi u neposrednoj blizini klanice, te prostorije nijesu potrebne.
Klanice moraju imati posebnu opremljenu prostoriju za potrebe veterinarske inspekcije.



Higijena u procesu klanja živine i lagomorfa
Član 24

Subjekat poslovanja može da obavlja djelatnost klanja živine, zečeva ili kunića samo ako obezbijedi da:
1) se nakon dopreme životinja u klanicu klanje životinja nepotrebno ne odlaže;
2) stavljanje u promet samo mesa životinja koje su zaklane u klanici;
3) se u klanicu dopremaju samo žive životinje namijenjene klanju, osim:
a) zaklane živine, gusaka i pataka kod kojih je odloženo vađenje unutrašnjih organa, koja se uzgaja za proizvodnju masne jetre (foie gras) i ptica koje se ne smatraju domaćim ali se uzgajaju kao domaće životinje na gazdinstvu, ukoliko su zaklane na gazdinstvu pod uslovima utvrđenim članom 26 ovog pravilnika;
b) divljači iz uzgoja koja je zaklana na mjestu proizvodnje pod uslovima utvrđenim članom 30 ovog pravilnika;
c) odstrijeljene sitne divljači pod uslovima utvrđenim članom 33 ovog pravilnika.
Subjekat poslovanja iz stava 1 ovog člana dužan je da obezbijedi odgovarajuće uslove za pregled životinja prije klanja (ante mortem pregled) u skladu sa propisom kojim je uređena kontrola hrane životinjskog porijekla.
Radi sprječavanja kontaminacije mesa omamljivanje, iskrvarenje, uklanjanje perja, skidanje kože ili šurenje, vađenje unutrašnjih organa i drugi postupci obrade vrše se bez odlaganja, uz preduzimanje mjera za sprječavanje ispadanja sadržaja digestivnog trakta u toku i nakon vađenja unutrašnjih organa.
Subjekat poslovanja koji obavlja djelatnost klanja dužan je da obezbijedi odgovarajuće
uslove za pregled životinja poslije klanja (post mortem pregled) u skladu sa propisom kojim je uređena kontrola hrane životinjskog porijekla.
Ukoliko je objekat odobren za klanje različitih vrsta životinja ili za obradu trupova gajenih ptica neletačica zaklanih na gazdinstvu i sitne divljači iz uzgoja, kao mjera predostrožnosti mora se obezbijediti vremensko i prostorno odvajanje radnih operacija na različitim vrstama životinja, radi sprječavanje unakrsne konaminacije. U klanicama iz stava 1 ovog člana moraju se obezbijediti odvojene prostorije ili prostori za prijem i skladištenje trupova gajenih ptica neletačica zaklanih na gazdinstvu i sitne divljači iz uzgoja.

Postupak nakon post mortem pregleda
Član 25

Nakon post mortem pregleda:
1) djelovi koji su nepodesni za ishranu ljudi, moraju se odmah ukloniti iz čistog dijela objekta;
2) zadržano meso ili meso koje je proglašeno nepodesnim za ishranu ljudi i nejestivi nusproizvodi moraju se držati odvojeno, kako ne bi došli u kontakt s mesom podesnim za ishranu ljudi;
3) unutrašnji organi ili djelovi unutrašnjih organa koji ostaju u trupu, osim bubrega, moraju se odmah odstraniti u potpunosti osim, ako nadležni organ prethodno odobri da se ne odstranjuju.
Nakon pregleda i vađenja unutrašnjih organa, zaklane životinje se moraju očistiti bez odlaganja i rashladiti na temperaturi od najviše 4°C osim, ako se meso rasijeca dok je još toplo.
Kada se trupovi hlade potapanjem u vodu, moraju se:
1) preduzeti sve mjere predostrožnosti radi sprječavanja kontaminacije trupova, uzimajući u obzir parametre kao što su: težina trupova, temperatura vode, jačina i smjer protoka vode i vrijeme hlađenja i
2) u potpunosti isprazniti, očistiti i dezinfikovati bazene odnosno opremu, najmanje jednom dnevno, a kad je neophodno i više puta.
U objektu se ne smiju klati bolesne ili na bolest sumnjive životinje koje se kolju u okviru programa iskorjenjivanja ili suzbijanja bolesti, osim uz prethodno odobrenje nadležnog organa.
U slučaju iz stava 3 ovog člana klanje se može izvršiti samo pod nadzorom veterinarskog inspektora i moraju biti preduzete sve mjere predostrožnosti za sprječavanje kontaminacije, a prostorije, prostori i oprema koji se koriste za klanje tih životinja moraju se očistiti, oprati i dezinfikovati pod nadzorom veterinarskog inspektora prije početka klanja drugih životinja.

Klanje na gazdinstvu
Član 26

Subjekat poslovanja može na gazdinstvu klati živinu, guske i patke kod kojih je odloženo vađenje unutrašnjih organa radi proizvodnje masne jetre (foie gras) i ptica koje se ne smatraju domaćim ali se uzgajaju kao domaće životinje na gazdinstvima, samo uz prethodno odobrenje nadležnog organa i pod sljedećim uslovima:
1) da je na gazdinstvu redovno vršen veterinarski pregled;
2) da je subjekat poslovanja unaprijed obavijestio nadležni organ o mjestu, datumu i vremenu klanja;
3) da gazdinstvo raspolaže odgovarajućim prostorom za sakupljanje ptica radi vršenja ante mortem pregleda živine;
4) da gazdinstvo raspolaže odgovarajućim prostorom za higijensko klanje i dalje rukovanje živinom;
5) da se poštuju zahtjevi koji se odnose na zaštitu dobrobiti životinja;
6) da zaklanu živinu u klanicu prati pisana izjava subjekta poslovanja koji je uzgojio tu živinu, u kojoj se navode veterinarski lijekovi, veterinarsko medicinski proizvodi koje su životinje primile, datumi primjene terapije i period povlačenja terapije, podaci o ishrani, mjesto, datum i vrijeme klanja;
7) da zaklanu živinu u klanicu prati propisana dokumentacija koju je izdao veterinarski inspektor;
8) da je vađenje unutrašnjih organa izvršeno u roku od 24 sata od trenutka klanja, pod nadzorom veterinarskog inspektora, da je živina kojoj su izvađeni unutrašnji organi odmah, bez odlaganja, rashlađena i prevezena do klanice ili objekta za rasijecanje.
Živina koja je zaklana na gazdinstvu na kojem je i proizvedena i kod koje je odloženo vađenje unutrašnjih organa, može se čuvati najviše 15 dana, na temperaturi od najviše 4°C. Vađenje unutrašnjih organa se mora izvršiti u klanici ili objektu za rasijecanje.

Zahtjevi za objekte za rasijecanje mesa živine i lagomorfa
Član 27

Subjekat poslovanja može obavljati djelatnost rasijecanja mesa živine i lagomorfa samo u objektima koji:
1) su izgrađeni na način kojim se sprječava kontaminacija mesa obezbjeđenjem kontinuiranog toka radnih postupaka ili razdvajanjem različitih proizvodnih partija, serija ili linija;
2) imaju prostorije za odvojeno skladištenje upakovanog i neupakovanog mesa, osim ako se skladište u različito vrijeme, ili na način kojim se obezbjeđuje da materijal za pakovanje i način skladištenja ne mogu predstavljati izvor kontaminacije mesa;
3) imaju prostorije za rasijecanje sa opremom koja obezbjeđuje ispunjavanje rasijecanja mesa pod uslovima utvrđenim članom 28 ovog pravilnika;
4) imaju opremu za pranje, čišćenje i dezinfekciju pribora snabdjevenu vrućom vodom od najmanje 82°C, ili drugi odgovarajući sistem sa istim efektom;
5) imaju opremu za pranje ruku koju koristi osoblje koje rukuje neupakovanim mesom, koja ima slavine izrađene na način kojim se sprječava kontaminacija.
Ako se u objektu za rasijecanje mesa živine, zečeva i kunića vrši vađenje unutrašnjih organa guskama i patkama koje su uzgajane radi proizvodnje masne jetre (foie gras) i koje su omamljene, iskrvarene i očerupane na gazdinstvu na kojem su proizvedene, ili se vrši vađenje unurašnjih organa kod živine kod koje je taj postupak odložen, subjekat poslovanja dužan je obezbijedi posebne prostorije za tu namjenu.

Higijena tokom i nakon rasijecanja i odvajanja mesa od kostiju
Član 28

Subjekat poslovanja može da vrši rasijecanje i odvajanja mesa živine i lagomofa od kostiju samo na sljedeći način:
1) da organizuje obradu mesa na način kojim se kontaminacija sprječava, ili svodi na minimum, tako da:
a) se meso koje je namijenjeno rasijecanju doprema u prostorije za obradu, postupno i prema potrebi;
b) se tokom rasijecanja, odvajanja od kostiju, rezanja na manje komade ili u drugim fazama obrade, ambalažiranja i pakovanja obezbijedi održavanje temperature mesa na najviše 4°C, putem održavanja sobne temperature na najviše 12°C, ili pomoću nekog drugog odgovarajućeg sistema sa istim efektom;
c) u objektu u kojem se vrši rasijecanje mesa različitih vrsta životinja budu preduzete mjere predostrožnosti kojima se sprječava unakrsna kontaminacija, vremenskim ili prostornim odvajanjem radnih postupaka na različitim životinjskim vrstama.
Meso se može rasijecati i odvajati od kostiju i prije nego što se postigne temperatura iz stava 1 tačka 1 podtačka b) ovog člana, ako je objekat za rasijecanje i odvajanje mesa od kostiju na istoj lokaciji sa klanicom. U tom slučaju, meso se može neposredno dopremiti iz klanice ili nakon hlađenja u rashladnoj prostoriji odnosno hladnjači.
Nakon izvršenog rasijecanja i prema potrebi pakovanja, meso se mora ohladiti na temperaturi iz stava 1 tačka 1 podtačka b) ovog člana.
Neupakovano meso mora se skladištiti i transportovati odvojeno od upakovanog mesa, osim ako se skladištenje i transport vrše u različito vrijeme, ili na način da materijal za pakovanje i način skladištenja ne mogu predstavljati izvor kontaminacije mesa.

Supstance koje vežu vodu
Član 29

Subjekat poslovanja dužan je da obezbijedi da se meso koje je bilo tretirano supstancama koje pospješuju vezivanje vode ne stavlja u promet kao svježe meso, već kao proizvod od mesa odnosno prerađevina od mesa ili da se koristi za proizvodnju proizvoda od mesa odnosno prerađevina od mesa.

IV POSEBNI ZAHTJEVI ZA MESO UZGAJANE DIVLJAČI
Član 30

Proizvodnja i promet mesa uzgajane divljači (Cervidae i Suidae) vrši se u skladu sa čl. 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19 i 20 ovog pravilnika osim, ako nadležni organ prilikom izdavanja odobrenja, ne odredi drugačije.
Proizvodnja i promet mesa ptica neletačica vrši se u skladu sa čl. 21, 22, 23, 24, 25, 26, 27 i 28 ovog pravilnika, u obezbjeđenim odgovarajućim prostorima prilagođenim veličini životinja.
Ako nadležni organ prilikom izdavanja odobrenja za proizvodnju i promet mesa iz stava 2 ovog člana, ocijeni primjerenim, može naložiti i primjenu odredaba čl. 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19 i 20 ovog pravilnika.
Izuzetno od st. 1 i 2 ovog člana subjekat poslovanja može, uz prehodno odobrenje nadležnog organa, vršiti klanje domaćih papkara i kopitara iz uzgoja odnosno, ptica neletačica iz uzgoja na mjestu porijekla ako:
1) bi tranzit životinja mogao predstavljati rizik za lice koje sa njima rukuje ili bi ugrozio dobrobit životinje;
2) se stado podvrgava redovnim veterinarskim pregledima;
3) vlasnik životinja podnese zahtjev za klanje;
4) je nadležni organ unaprijed obaviješten o mjestu, datumu i vremenu klanja životinja;
5) gazdinstvo ima uspostavljene postupke za prikupljanje životinja koji omogućavaju ante mortem pregled grupe životinja;
6) gazdinstvo raspolaže odgovarajućim prostorima i opremom za klanje i iskrvarenje i ako se ptice neletačice moraju čerupati, i opremom za čerupanje;
7) su ispunjeni propisani zahtjevi za zaštitu dobrobiti životinja;
8) se zaklane i iskrvarene životinje transportuju do klanice na higijenski način i bez odlaganja, a ako transport traje duže od dva sata, životinje se, prema potrebi, drže u hladnjačama s tim što se vađenje unutrašnjih organa može izvršiti na licu mjesta, pod nadzorom veterinara;
9) zaklanu životinju u klanicu prati pisana izjava subjekta poslovanja koji je uzgojio tu životinju, u kojoj je naveden identitet te životinje, podaci o ishrani, veterinarski lijekovi, veterinarsko medicinski proizvodi koje je životinja primila ili drugi tretmani, kao i datumi primjene i karence;
10) je veterinar izvršio ante mortem pregled životinja i izdao potvrdu o zadovaljavajućem odnosno urednom nalazu ante mortem pregleda s datumom, vremenom i razlogom prinudnog klanja i vrstama liječenja koje je veterinar primijenio na životinji.
Izuzetno od stava 4 ovog člana subjekat poslovanja može da izvrši klanje bizona na gazdinstvu, uz prethodno odobrenje nadležnog organa.

V POSEBNI ZAHTJEVI ZA MESO DIVLJAČI

Obuka lovaca o zdravlju i higijeni divljači
Član 31

Lica koja love divljač s ciljem njenog stavljanja u promet za ishranu ljudi, moraju u dovoljnoj mjeri poznavati patologiju divljači, proizvodnju i rukovanje s divljači i mesom divljači nakon lova, kako bi mogli izvršiti početni pregled divljači na licu mjesta.
Ukoliko je radi lova obrazovana ekipa, najmanje jedno lice iz lovačke ekipe treba da posjeduje znanja iz stava 1 ovog člana (u daljem tekstu: obučeno lice).
Obučenim licem smatra se lovočuvar ili upravnik lovišta ako je dio lovačke ekipe ili se nalazi u neposrednoj blizini mjesta lova, koji je izvršio početni pregled odstrijeljene divljači i koji je obaviješten o eventualnom, neprirodnom ponašanju divljači primijećenom prije odstrela.
Obučeno lice iz st.1, 2 i 3 ovog člana, u skladu sa programom obuke utvrđenim posebnim propisom, treba da posjeduje i osnovna znanja iz sljedećih oblasti:
1) anatomije, fiziologije i ponašanja divljači;
2) patoloških promjena koje se javljaju kod divljači zbog bolesti, kontaminacije životne sredine ili drugih faktora koji mogu uticati na zdravlje ljudi nakon konzumiranja mesa te divljači;
3) higijenskih zahtjeva i pravilnog rukovanja, vađenja unutrašnjih organa, transporta i drugih postupaka s divljači nakon odstrela;
4) poznavanja propisa koji se odnose na zdravlje ljudi i životinja i higijenskih zahtjeva za stavljanje divljači u promet.

Rukovanje krupnom divljači
Član 32

Nakon odstrela, krupnoj divljači se mora izvaditi želudac i crijeva bez odlaganja, i
ako je potrebno, izvršiti iskrvarenje.
Obučeno lice mora da izvrši pregled trupa i izvađenih unutrašnjih organa što je moguće prije nakon odstrela radi utvrđivanja znakova koji bi mogli ukazati da to da meso predstavlja rizik po zdravlje ljudi.
Meso krupne divljači može se staviti u promet samo ako se trup odstrijeljene životinje transportuje do objekta za obradu divljači što je moguće prije nakon pregleda. Unutrašnji organi se moraju poslati uz trup životinje i moraju biti označeni radi utvrđivanja pripadnosti trupu.
Kada se tokom pregleda iz stava 2 ovog člana ne utvrde znaci oboljenja, kada prije odstrela nije primijećeno nikakvo neprirodno ponašanje životinje i kada se ne sumnja na kontaminaciju životne sredine, obučeno lice mora uz trup životinje priložiti izjavu kojom potvrđuje datum, vrijeme i mjesto odstrela. U tom slučaju, glava i unutrašnji organi se ne moraju slati sa trupom, osim u slučaju vrsta koje su podložne trihinelozi (svinje, kopitari i druge), i čija se glava (osim kljova) i dijafragma moraju poslati uz trup. Lovci se moraju pridržavati i svih ostalih propisanih posebnih zahtjeva.
U slučaju sumnje na oboljenja, uz tijelo se mora poslati glava (osim kljova, jelenskih rogova i rogova) i svi unutrašnji organi, osim želuca i crijeva. Obučeno lice koje je izvršilo pregled, dužno je da obavijesti nadležni organ o svim znacima oboljenja, neprirodnom ponašanju životinje ili sumnji na kontaminaciju životne sredine zbog kojih nije moglo da sačini izjavu u skladu sa stavom 4 ovog člana.
Ako u određenom slučaju nema obučenog lica da izvrši pregled u skladu sa stavom 2 ovog člana, uz tijelo se mora poslati glava (osim kljova, jelenskih rogova i rogova) i svi unutrašnji organi, osim želuca i crijeva.
Hlađenje mesa divljači mora početi što prije nakon odstrela, tako da se postigne tempertura u dubini mesa od najviše 7°C osim, ukoliko klimatski uslovi obezbjeđuju odgovarajuće prirodno rashlađivanje.
Tokom transporta do objekta za obradu divljači mora se izbjegavati nagomilavanje divljači.
Krupna divljač koja je dopremljena u objekat za obradu divljači mora se predati veterinarskom inspektoru na pregled.
Krupnoj divljači s koje nije skinuta koža može se skinuti koža i takva se divljač može staviti u promet ako:
1) se prije skidanja kože divljač skladišti i obrađuje odvojeno od ostale hrane;
2) divljač nije zamrzavana;
3) se nakon skidanja kože izvrši pregled u skladu sa propisom kojim je uređena kontrola hrane životinjskog porijekla.
Rasijecanje i odvajanje mesa od kostiju krupne divljači vrši se u skladu sa članom 19 ovog pravilnika.

Rukovanje sitnom divljači
Član 33

Obučeno lice mora da izvrši pregled divljači što je moguće prije nakon odstrela radi utvrđivanja znakova koji bi mogli ukazati da meso predstavlja rizik po zdravlje ljudi.
Ako se utvrde znaci oboljenja, primijeti neprirodno ponašanje životinje i kada se sumnja na kontaminaciju životne sredine, obučeno lice mora da bez odlaganja obavijesti veterinarsku inspekciju.
Meso sitne divljači može se staviti u promet samo kada je trup prevezen u objekat za obradu divljači bez odlaganja, nakon pregleda iz stava 1 ovog člana.
Hlađenje mesa divljači mora početi što prije nakon odstrela, tako da se postigne tempertura u dubini mesa od najviše 4°C, osim ukoliko klimatski uslovi obezbjeđuju odgovarajuće prirodno rashlađivanje.
Vađenje unutrašnjih organa mora se izvršiti, bez odlaganja, po dopremanju divljači u objekat za obradu divljači.
Sitna divljač koja je dopremljena u objekat za obradu divljači, mora se predati veterinarskom inspektoru na pregled.
Rasijecanje i odvajanje mesa od kostiju sitne divljači vrši se u skladu sa članom 19 ovog pravilnika.

VI POSEBNI ZAHTJEVI ZA MLJEVENO MESO, MESNE PRERAĐEVINE I MEHANIČKI ODVOJENO MESO

Zahtjevi za proizvodne objekte
Član 34

Subjekat poslovanja može obavljati djelatnost proizvodnje mljevenog mesa, mesnih prerađevina ili mehanički odvojenog mesa (u daljem tekstu: MOM) samo u objektima koji:
1) su izgrađeni na način kojim se sprječava kontaminacija mesa i proizvoda i obezbjeđuje kontinuirani tok radnih postupaka ili razdvajanje različitih proizvodnih partija, serija ili linija;
2) imaju prostorije za odvojeno skladištenje upakovanog i neupakovanog mesa i proizvoda osim, ako se skladište u različito vrijeme ili na način kojim se obezbjeđuje da materijal za pakovanje i način skladištenja ne mogu predstavljati izvor kontaminacije mesa ili proizvoda;
3) imaju prostorije opremljene na način kojim je obezbijeđeno ispunjavanje temperaturnih zahtjeva utvrđenih članom 36 ovog pravilnika;
4) imaju opremu za pranje, čišćenje i dezinfekciju pribora i alata snabdjevenu vrućom vodom od najmanje 82°C, ili drugi odgovarajući sistem sa istim efektom;
5) imaju opremu za pranje ruku koju koristi osoblje koje rukuje neupakovanim mesom ili proizvodima sa slavinama izrađenim na način kojim se sprječava kontaminacija.

Zahtjevi za sirovine
Član 35

Subjekat poslovanja koji obavlja djelatnost iz člana 34 ovog pravilnika za proizvodnju može da koristi samo:
1) sirovine koje se koriste za proizvodnju mljevenog mesa:
a) koje ispunjavaju zahtjeve propisane za svježe meso;
b) koje potiču od skeletne muskulature koja obuhvata pripadajuća masna tkiva;
c) ne potiču od otpadaka koji nastaju pri rasijecanju mesa (osim cijelih mišića), od MOM-a, mesa koje sadrži djelove kostiju ili kože, mesa glave osim mišića za žvakanje, nemišićnog dijela linea albe, područja carpus-a i tarsus-a, strugotina od kostiju i mišića dijafragme (osim kada je uklonjena seroza);
2) sirovine koje se koriste za proizvodnju mesnih prerađevina:
a) koje ispunjavaju zahtjeve iz tačke 1 podtač. a) i b) ovog stava;
b) za izradu mesnih prerađevina za ishranu ljudi samo uz prethodnu termičku obradu, mogu se koristiti pored sirovina koje ispunjavaju uslove iz tačke 1 podtač.a) i b) ovog stava i meso dobijeno mljevenjem ili usitnjavanjem mesa,osim ako potiče od otpadaka koji nastaju pri rasijecanju mesa (osim cijelih mišića)
c) i MOM koje ispunjava zahtjeve iz člana 36 stav 6 ovog pravilnika;
3) sirovine koje se koriste za proizvodnju MOM-a moraju:
a) ispunjavati zahtjeve iz tačke 1 podtačka a) ovog stava;
b) biti sirovine koje ne potiču od nogu, kožica sa vrata i glava živine i kosti glave, kao ni noge, repovi, bedrena kost (tibia, fibula, humerus, radius i ulna) od ostalih životinje.

Higijena tokom i nakon proizvodnje
Član 36

Subjekat poslovanja koji obavlja djelatnost proizvodnje mljevenog mesa, mesnih prerađevina ili MOM-a treba da organizuje obradu mesa na način kojim se sprječava ili svodi na minimum kontaminacija mesa a za proizvodnju koristi samo meso koje se:
1) održava na temperaturi od najviše 4°C za živinu, 3°C za jestive nus proizvode i 7°C za ostalo meso;
2) doprema u prostorije za obradu postupno i prema potrebi.
Za proizvodnju mljevenog mesa i mesnih prerađevina može se koristiti samo:
1) zamrznuto i duboko zamrznuto meso koje je odvojeno od kostiju prije zamrzavanja, osim uz prethodno odobrenje nadležnog organa da se odvajanje od kostiju može izvršiti prije samog mljevenja, a koje može biti uskladišteno samo na ograničeni vremenski period;
2) rashlađeno meso, s tim što se tako dobijeno mljeveno meso mora pripremiti:
a) u roku od najduže tri dana, od klanja živine;
b) u roku od najduže šest dana, od klanja drugih životinja;
c) u roku od petnaest dana, od klanja životinja, u slučaju korišćenja otkošćenog, vakumski upakovanog goveđeg i telećeg mesa.
Mljeveno meso i mesne prerađevine moraju se odmah nakon proizvodnje upakovati odnosno ambalažirati i rashladiti do temperature od najviše 2°C za mljeveno meso i 4°C za mesne prerađevine ili zamrznuti na temperaturi od najviše 18°C. Ti temperaturni režimi moraju se održavati i tokom skladištenja i transporta.
Za proizvodnju i upotrebu MOM-a tehnikama koje ne mijenjaju strukturu kostiju u kojem se sadržaj kalcijuma značajno ne razlikuje od sadržaja kalcijuma kod mljevenog mesa mogu se koristiti samo:
1) sirovine za odvajanje koje nijesu starije od pet dana, a ako potiču iz klanice koja je na istoj lokaciji ne smiju biti starije od sedam dana, s tim što trupovi živine ne smiju biti stariji od tri dana;
2) mehanički odvojeni djelovi koji su dobijeni odmah nakon odvajanja mesa od kostiju.
Ako se ne upotrebljava odmah po dobijanju, MOM iz stava 4 ovog člana mora se, bez odlaganja, upakovati ili ambalažirati i rashladiti na temperaturi od najviše 2°C ili zamrznuti na temperaturu od najviše -18°C. Ti temperaturni režimi moraju se održavati i tokom skladištenja i transporta.
Ako je subjekat poslovanja izvršio analizu kojom je utvrđeno da MOM ispunjava propisane mikrobiološke kriterijume za mljeveno meso, MOM se može koristiti u mesnim prerađevinama koje nijesu namijenjene za konzumiranje bez prethodne termičke obrade i u proizvodima od mesa.
MOM za koje je analizom utvrđeno da ne ispunjava propisane mikrobiološke kriterijume za mljeveno meso može se koristiti samo za proizvodnju termički obrađenih proizvoda od mesa u odobrenim objektima.
Izuzetno od stava 4 ovog člana za proizvodnju i upotrebu MOM-a drugim tehnikama, mogu se koristiti samo:
1) sirovine za odvajanje koje nijesu starije od pet dana, a ako potiču iz klanice koja je na istoj lokaciji ne smiju biti starije od sedam dana, s tim što trupovi živine ne smiju biti stariji od tri dana;
2) kosti, sa kojih nije izvršeno mehaničko odvajanje mesa bez odlaganja, a koje su skladištene i prevezene na temperaturi od najviše 2°C, ili ako su zamrznute, na temperaturi od najviše -18°C;
3) kosti, koje su dobijene od zamrznutih trupova i koje sadrže djelove mesa i koje nijesu ponovo zamrznute.
Ako se ne koristi u roku od jednog sata po dobijanju, MOM iz stava 8 ovog člana, mora
se bez odlaganja, rashladiti na temperaturi od najviše 2°C.
Ako se nakon rashlađivanja MOM-a iz stava 8 ovog člana ne preradi u roku od 24
sata, mora se zamrznuti u roku od 12 sati od trenutka proizvodnje, tako da u roku od šest sati postigne temperaturu u dubini od najviše -18°C.
Zamrznuti MOM iz st. 4 i 8 ovog člana mora se upakovati i ambalažirati prije skladištenja ili transporta. Zamrznuti MOM ne smije biti uskladišten duže od tri mjeseca i mora se čuvati na temperaturi od najviše -18°C, tokom skladištenja i transporta.
MOM se može koristiti samo za proizvodnju termički obrađenih proizvoda od mesa u odobrenim objektima.
Jednom odmrznuto mljeveno meso, mesne prerađevine i MOM nesmiju se ponovo zamrzavati.


Označavanje
Član 37

Pored propisanih zahtjeva za deklarisanje i označavanje hrane životinjskog porijekla subjekat poslovanja dužan je da na oznaci proizvoda namijenjenog snabdijevanju krajnjeg potrošača koji sadrži mljeveno meso živine ili kopitara i mesne prerađevine koje sadrže MOM jasno i čitko navede da se proizvod mora skuvati odnosno termički obraditi prije konzumiranja.

VII POSEBNI ZAHTJEVI ZA PROIZVODE OD MESA

Zahtjevi za sirovine
Član 38

Subjekat poslovanja za proizvodnju i pripremu proizvoda od mesa može da koristi samo meso koje ne sadrži:
1) genitalne organe ženskih i muških životinja, osim testisa;
2) organe urinarnog trakta, osim bubrega i bešike;
3) hrskavice grkljana, traheje i vanlobularnih bronhija;
4) oči i očne kapke;
5) spoljašnje slušne kanale;
6) tkiva rogova;
7) od živine glave, voljku, crijeva i genitalne organa.
Meso, koje obuhvata i mljeveno meso i mesne prerađevine, koje se koriste za proizvodnju proizvoda od mesa mora da ispunjava propisane zahtjeve za svježe meso.
Mljeveno meso i mesne prerađevine koje se koriste za proizvodnju proizvoda od mesa ne moraju da ispunjavaju druge posebne zahtjeve iz čl. 34, 35, 36 i 37 ovog pravilnika.

VIII POSEBNI ZAHTJEVI ZA TOPLJENE ŽIVOTINJSKE MASTI I ČVARKE

Zahtjevi za objekte u kojima se sakupljaju ili obrađuju sirovine
Član 39

Subjekat poslovanja može da sakuplja ili prerađuje sirovine za proizvodnju topljenih životinjskih masti i čvaraka samo u objektu koji ima:
1) centar za sakupljanje sirovina i njihov dalji transport do objekta za preradu koji ima i odgovarajući prostor i opremu za skladištenje sirovina na temperaturi ne višoj od 7C;
2) objekat za preradu koji ima:
a) prostor i opremu za hlađenje;
b) prostoriju za otpremu, osim ako se iz objekta otprema topljena životinjska mast samo u cistijernama;
c) odgovarajuću opremu za pripremu proizvoda koji se sastoje od topljene životinjske masti pomiješane sa drugim prehrambenim proizvodima ili začinima.
Prostor i oprema za hlađenje iz stava 1 tač. 1 i 2 podtačka a) ovog člana, nijesu potrebni ako je sistem isporuke sirovina organizovan na način da nije potrebno njihovo skladištenje ili transport.

Higijenski zahtjevi za pripremanje topljene životinjske masti i čvaraka
Član 40

Subjekat poslovanja za proizvodnju topljene životinjske masti i čvaraka može da koristi samo sirovine koje:
1) potiču od životinja koje su zaklane u klanici i od kojih je meso nakon antemortem i post mortem pregleda proglašeno podesnim za ishranu ljudi;
2) se sastoje od masnih tkiva ili kostiju koje sadrže što je moguće manje krvi i nečištoća;
3) potiču iz odobrenih objekata;
4) su do topljenja, prevezene i skladištene u higijenskim uslovima i na temperaturi od najviše 7C ili su skladištene i prevezene bez aktivnog hlađenja ukoliko se tope u toku12 sati od kada su dobijene.
Tokom topljenja sirovina iz stava 1 ovog člana ne smiju se koristiti rastvarači.
Kada mast za topljenje ispunjava normative iz stava 4 ovog člana, topljena životinjska mast iz st. 1 i 2 ovog člana može se topiti u istom ili u drugom objektu radi poboljšanja fizičkih i hemijskih svojstava.
Topljena životinjska mast, u zavisnosti od vrste, mora da ispunjava sljedeće norme:

Preživari Svinje Ostale životinjske
masnoće

Jestivi loj


Loj za

prvo drugo topljenje
pravo(¹) Jestiva mast

Mast i
druge
drugo masnoće mast(2) za
topljenje

jestive


za preradu
slobodne masne kisjeline (m/m% oleinska kiselina) maksimum
0,75 1,25 3,0
0,75 1,25 2,0
1,25
3,0
peroksidni broj -max
4meq/kg 4meq/kg 6meq/kg
4meq/kg 4meq/kg 6meq/kg
4meq/kd
10 meq/kg
Ukupno nerastvorljivih nečistoća
Maksimum 0,15%
Maksimum 0,5 %

Miris, ukus, boja


Normalan
(¹)Topljena životinjska mast dobijena topljenjem svježe masti na niskoj temperaturi, dobijene iz svježeg masnog tkiva srca, trbušne maramice, bubrega i mezenterija goveda i masnoće iz objekta za rasijecanje.
(2) Topljena životinjska mast mast dobijena od masnog tkiva svinja.

Čvarci namijenjeni za ishranu ljudi moraju se skladištiti u skladu sa sljedećim temperaturnim zahtjevima:
1) ako su čvarci topljeni na temperaturi od najviše 70C, moraju se skladištiti na temperaturi ne višoj od 7C, u vremenu od najduže 24 sata, odnosno na temperaturi ne višoj od 18C;
2) ako su čvarci topljeni na temperaturi većoj od 70C i imaju sadržaj vlage od 10% (m/m) ili više, moraju se skladištiti na temperaturi ne višoj od 7C, u vremenu od najduže 48 sati, odnosno na temperaturi ne višoj od 18 C;
3) ako su čvarci topljeni na temperaturi većoj od 70C i imaju sadržaj vlage manji od 10% (m/m), posebni temperaturni zahtjevi nijesu potrebni.

IX POSEBNI ZAHTJEVI ZA OBRAĐENE ŽELUCE, BEŠIKE I CRIJEVA

Zahtjevi za stavljanje u promet
Član 41

Subjekat poslovanja koji obrađuje želuce, bešike i crijeva može da stavi u promet životinjska želuce, bešike i crijeva samo ako:
1) potiču od životinja koje su zaklane u klanici i za koje je antemortem i post mortem pregledom utvrđeno da su podesni za ishranu ljudi;
2) su soljeni, termički obrađeni ili sušeni;
3) su poslije obrade iz tačke 2) ovog člana preduzete efikasne mjere za sprječavanje naknadne kontaminacije;
4) se obrađeni želuci, bešike i crijeva koji se ne mogu čuvati na sobnoj temperaturi, skladište, do otpreme, u prostorijama za hlađenje;
5) su proizvodi koji nijesu soljeni ili sušeni, čuvani na temperaturi ne višoj od 3C.

X POSEBNI ZAHTJEVI ZA ŽELATIN

Zahtjevi za sirovine
Član 42

Subjekat poslovanja za proizvodnju želatina može da koristi samo sljedeće sirovine:
1) kosti;
2) kožu papkara iz izgoja;
3) kožu svinja;
4) kožu živine;
5) tetive;
6) kožu divljači;
7) kožu i kosti riba.
Za proizvodnju želatina ne smije se koristiti koža koja je bila podvrgnuta bilo kakvom postupku štavljenja.
Sirovine iz stava 1 tač. 1) do 5) ovog člana moraju da potiču od životinja koje su zaklane u klanicama i za koje je ante mortem i post mortem pregledom utvrđeno da su podesne za ishranu ljudi ili, ukoliko se radi o koži divljači, od životinja koje su ocijenjene kao podesne za ishranu ljudi.
Sirovine iz stava 1 ovog člana moraju poticati iz odobrenih objekata.
Objekat za sakupljanje i preradu kože može da isporučuje sirovine za proizvodnju želatina namijenjenog za ishranu ljudi samo ako je odobren i ako ispunjava sljedeće zahtjeve:
1) ima odgovarajuće prostorije za skladištenje, sa čvrstim podovima i glatkim zidovima koji se mogu lako čistiti i dezinifikovati a prema potrebi i hladnjače.
2) prostorije za skladištenje održava čistim i u funkcionalnom stanju na način da ne predstavljaju izvor kontaminacije sirovina.
3) ako se u prostorijama za skladištenje skladište ili obrađuju sirovine koje ne ispunjavaju zahtjeve iz ovog člana, te sirovine moraju biti odvojene od sirovina koje ispunjavaju zahtjeve utvrđene ovim članom u toku perioda primanja, skladištenja, obrade i otpremanja.


Transport i skladištenje sirovina
Član 43

Tokom transporta sirovina do objekta za sakupljanje i obradu i objekta za proizvodnju želatina umjesto propisanih identifikacionih oznaka, sirovinu mora da prati dokumenat u kojem se navodi objekat iz koga potiče sirovina i koji sadrži podatke navedene u Obrascu koji je odštampan u Prilogu 1 ovog pravilnika i čini njegov sasatavni dio.
Sirovine se moraju skladištiti i transportovati ohlađene ili zamrznute, osim ukoliko se ne prerađuju u roku od 24 sata od početka transporta.
Odmašćene i osušene kosti ili koštana tkiva, soljene, sušene i krečom obrađene kože, kože tretirane bazom ili kiselinom mogu se transportovati i skladištiti bez posebnog temperaturnog režima.

Zahtjevi za proizvodnju želatina
Član 44

U postupku proizvodnje želatina mora se obezbijediti da:
1) cjelokupan koštani materijal preživara potiče od životinja koje su rođene, uzgajane ili zaklane u zemljama ili regijama koje su na listi zemalja sa niskom incidencijom bovine spongioformne encefalopatije (BSE), da je podvrgnut postupku kojim se obezbeđuje da je cjelokupan koštani materijal fino zdrobljen i odmašćen vrelom vodom i tretiran razrijeđenom sonom-kiselinom (s najmanjom koncentracijom od 4 % i pH 1,5) u trajanju od najmanje dva dana, nakon čega je podvrgnut alkalnoj obradi zasićenim krečnim rastvorom (pH 12,5) u trajanju od najmanje 20 dana, uz postupak sterilizacije pri 138C do 140C u trajanju od 4 sekunde ili nekom drugom odobrenom postupku sa istim efektom;
2) ostale sirovine budu podvrgnute postupku obrade bazom ili kiselinom nakon čega se vrši jedno ili više ispiranja pri čemu se Ph mora naknadno prilagoditi. Želatin se mora izdvojiti jednim ili većim brojem uzastopnih zagrijavanja nakon čega se sprovodi čišćenje filtriranjem ili sterilizacijom.
Subjekat poslovanja koji ispunjava zahtjeve za obavljanje djelatnosti proizvodnje želatina namijenjenog ishrani ljudi, može u istom objektu skladištiti i proizvoditi i želatin koji nije namijenjen za ishranu ljudi.

Zahtjevi za gotove proizvode
Član 45

Subjekat poslovanja koji obavlja djelatnost proizvodnje želatina dužan je da želatin proizvede u skladu sa granicama rezidua prema sljedećoj tabeli:


Rezidue
Granična vrijednost

As 1 ppm
Pb 5 pmm
Cd 0,5 ppm
Hg 0,15 ppm
Cr 10 ppm
Cu 30 ppm
Zn 50 ppm
SO2 (Reith Williams) 50 ppm
H2O2
(Evropska farmakopeja iz 1986 (V2O2)) 10 ppm


XI POSEBNI ZAHTJEVI ZA KOLAGEN

Zahtjevi za sirovine
Član 46

Za proizvodnju kolagena namijenjenog za upotrebu u hrani mogu se koristiti samo sljedeće sirovine:
1) koža papkara iz izgoja;
2) koža i kosti svinja;
3) koža i kosti živine;
4) tetive;
5) koža divljači;
6) koža i kosti riba.
Za proizvodnju želatina ne smije se koristiti koža koja je bila podvrgnuta bilo kakvom postupku štavljenja.
Sirovine iz stava 1 tač. 1) do 4) ovog člana moraju da potiču od životinja koje su zaklane u klanicama i za koje je ante mortem i post mortem pregledom utvrđeno da su podesne za ishranu ljudi ili, ukoliko se radi o koži divljači, od životinja koje su ocijenjene kao podesne za ishranu ljudi.
Sirovine iz stava 1 ovog člana moraju poticati iz odobrenih objekata.
Objekat za sakupljanje i preradu kože može da isporučuje sirovine za proizvodnju želatina namijenjenog za ishranu ljudi samo ako je odobren i ako ispunjava sljedeće zahtjeve:
1) ima odgovarajuće prostorije za skladištenje, s čvrstim podovima i glatkim zidovima koji se mogu lako čistiti i dezinifikovati a prema potrebi, i hladnjače;
2) prostorije za skladištenje održava čistim i u funkcionalnom stanju na način da ne predstavljaju izvor kontaminacije sirovina;
3) ako se u prostorijama za skladištenje skladište ili obrađuju sirovine koje ne ispunjavaju zahtjeve iz ovog člana, te sirovine moraju biti odvojene od sirovina koje ispunjavaju zahtjeve utvrđene ovim članom u toku perioda primanja, skladištenja, obrade i otpremanja.

Transport i skladištenje sirovina
Član 47

Tokom transporta sirovine do objekta za sakupljanje i obradu i objekta za proizvodnju kolagena umjesto propisanih identifikacionih oznaka, sirovinu mora da prati dokumenat u kojem se navodi objekat iz koga potiče sirovina i koji sadrži podatke navedene u Prilogu I ovog pravilnika.
Sirovine se moraju skladištiti i transportovati ohlađene ili zamrznute, osim ukoliko se ne prerađuju u roku od 24 sata od početka transporta.
Odmašćene i osušene kosti ili koštana tkiva, soljene, sušene i krečom obrađene kože, kože tretirane bazom ili kiselinom mogu se transportovati i skladištiti bez posebnog temperaturnog režima.

Zahtjevi za proizvodnju kolagena
Član 48

Kolagen se mora proizvoditi postupkom kojim se sirovina podvrgava obradi koja obuhvata pranje, prilagođavanje Ph vrijednosti upotrebom kiseline ili baze nakon čega se vrši jedno ili više uzastopnih ispiranja, filtriranje i ekstrakcija, ili drugim odobrenim postupkom sa istim efektom.
Nakon sprovedenog postupka iz stava 1 ovog člana kolagen se može podvrgnuti postupku sušenja.
Subjekat poslovanja koji ispunjava zahtjeve za obavljanje djelatnosti proizvodnje kolagena namijenjenog ishrani ljudi, može u istom objektu skladištiti i proizvoditi i kolagen koji nije namijenjen za ishranu ljudi.


Zahtjevi za gotove proizvode
Član 49

Subjekat poslovanja koji obavlja djelatnost proizvodnje kolagena dužan je da kolagen proizvede u skladu sa granicama rezidua prema sljedećoj tabeli:


Rezidue

Granične vreijdnosti
As 1 ppm
Pb 5 ppm
Cd 0,5 ppm
Hg 0,15 ppm
Cr 10 ppm
Cu 30 ppm
Zn 50 ppm
SO2 (Reith Williams) 50 ppm
H2O2
(Evropska farmakopeja iz 1986 (V2O2)) 10 ppm

Označavanje
Član 50

Na pakovanjima i ambalaži koja sadrži kolagen odnosno želatin, mora da stoji natpis "kolagen podesan za ishranu ljudi", odnosno "želatin podesan za ishranu ljudi" i datum proizvodnje.


XII POSEBNI ZAHTJEVI ZA PROIZVODNJU I SAKUPLJANJE ŽIVIH ŠKOLJKI

Opšti zahtjevi za stavljanje živih školjki u promet
Član 51

Žive školjke mogu se staviti u promet na malo, samo kada su dopremljene iz otpremnog centra u kojem je izvršeno identifikaciono označavanje u skladu sa čl. 5, 6 i 7 ovog pravilnika.
Subjekat poslovanja može da primi u objekat radi stavljanja u promet samo proizvodne partije živih školjki koje prati dokumentacija utvrđena članom 52 ovog pravilnika.
Pri prenošenju proizvodne partije živih školjki iz objekta u objekat, do dopreme u otpremni centar ili objekat za preradu, svaku proizvodnu partiju mora da prati propisana prateća dokumentacija.

Prateća dokumentacija za žive školjke
Član 52

Kada se objekat koji prima proizvodnu partiju živih školjki nalazi van teritorije Crne Gore, prateća dokumentacija mora biti napisana i na najmanje jednom službenom jeziku države u kojoj se nalazi objekat primalac.
Prateća dokumentacija iz stava 1 ovog člana mora da sadrži sljedeće podatke:
1) ako se radi o proizvodnoj partiji živih školjki koja se otprema iz proizvodne oblasti:
a) ime i adresu sakupljača;
b) datum sakupljanja odnosno izlovljavanja;
c) lokaciju proizvodne oblasti opisanu što je moguće detaljnije ili označenu brojčanom šifrom;
d) zdravstveni status proizvodne oblasti;
e) vrstu i količinu živih školjki;
f) odredište proizvodne partije.
2) ako se radi o proizvodnoj partiji živih školjki koja se otprema iz oblasti prenosa, pored
podataka iz stava 1 tačka 1 ovog člana i:
a) lokaciju oblasti prenosa;
b) trajanje prenosa;
3) ako se radi o proizvodnoj partiji živih školjki koja se otprema iz centra za prečišćavanje, pored podataka iz stava1 tačka 1 ovog člana i:
a) adresu centra za prečišćavanje;
b) trajanje prečišćavanja,
c) datume kada je proizvodna partija dopremljena u i otpremljena iz centra za prečišćavanje.
Subjekat poslovanja koji otprema proizvodne partije živih školjki, dužan je da popuni prateću dokumentaciju na način da je lako čitljiva i da se ne može mijenjati.
Subjekat poslovanja koji prima proizvodne partije živih školjki, dužan je da upiše datum
prijema i pečatom ovjeri prateću dokumentaciju ili da evidentira datum prijema na neki drugi način.
Subjekat poslovanja koji otprema odnosno prima proizvodne partije živih školjki, čuva kopije propisane prateće dokumentacije za svaku otpremljenu i primljenu partiju najmanje dvanaest mjeseci po otpremanju ili primanju.
Izuzetno od st. 1 do 5 ovog člana, ako subjekat poslovanja sakuplja odnosno izlovljava žive školjke, a u sklopu istog subjekta posluje i otpremni centar, centar za prečišćavanje, oblast prenosa ili objekat za preradu, nije potrebna prateća dokumentacija ako nadležni organ prilikom izdavanja odobrenja to ocijeni primjerenim.

Zahtjevi za proizvodne oblasti
Član 53

Sakupljač može da sakuplja žive školjke samo iz proizvodnih oblasti sa lokacijama i granicama koje je utvrdio nadležni organ u skladu sa posebnim propisom i koje su klasifikovane kao proizvodne oblaste Klase A, B ili C, u skladu sa propisom kojim je uređena kontrola hrane životinjskog porijekla.
Subjekat poslovanja može da stavi u promet za neposrednu ishranu ljudi samo žive školjke koje su sakupljene odnosno izlovljene iz proizvodne oblasti klase A, i koje ispunjavaju zdravstvene zahtjeve iz člana 59 ovog pravilnika.
Subjekat poslovanja može da stavi u promet žive školjke koje su sakupljene odnosno izlovljene iz proizvodne oblasti klase B, za neposrednu ishranu ljudi, samo nakon obrade u centru za prečišćavnje ili nakon prenosa.
Subjekat poslovanja može da stavi u promet žive školjke koje su sakupljene odnosno izlovljene iz proizvodnih oblasti klase C, za neposrednu ishranu ljudi, samo nakon dužeg perioda prenosa u skladu sa članom 55 ovog pravilnika.
Nakon prečišćavanja ili prenosa, žive školjke iz proizvodnih oblasti klase B ili C moraju da ispune zdravstvene zahtjeve iz člana 59 ovog pravilnika.
Kada žive školjke iz proizvodnih oblasti klase B i C nijesu bile podvrgnute prečišćavanju ili prenosu, smiju se poslati u objekat za preradu u kojem se mora, nakon uklanjanja pijeska, blata ili mulja u istom ili drugom objektu, izvršiti prerada radi uklanjanja patogenih mikroorganizama upotrebom sljedećih odobrenih metoda:
1) sterilizacijom u hermetički zatvorenim posudama;
2) termičkom obradom koja obuhvata:
a) potapanje u ključalu vodu na period koji je potreban da unutrašnja temperatura mesa školjki dostigne najmanje 90°C i održi tu temperaturu u trajanju od najmanje 90 sekundi;
b) kuvanje u vremenu od tri do pet minuta u zatvorenoj posudi u kojoj je temperatura između 120°C i 160°C, a pritisak između 25 kg/cm² i 5 kg/cm², nakon čega se odvaja ljuštura od mesa školjki i meso zamrzava na temperaturi do -20°C u središtu proizvoda;
c) izlaganje pari pod pritiskom u zatvorenoj posudi pri čemu se moraju ispuniti zahtjevi koji se odnose na vrijeme kuvanja i unutrašnju temperaturu mesa školjki iz stava 6 tačka 2 podtačka a) ovog člana pri čemu se moraju sprovoditi postupci koji se zasnivaju na HACCP principima radi obezbjeđivanja ravnomjerne raspodjele toplote.
Subjekat poslovanja koji obavlja djelatnost proizvodnje ili sakupljanja živih školjki, ne smije da proizvodi, sakuplja odnosno izlovljava žive školjke iz oblasti koje nadležni organ nije utvrdio odnosno klasifikovao i koje ne ispunjavaju zdravstvene zahtjeve iz člana 59 ovog pravilnika.
Subjekat poslovanja koji obavlja djelatnost proizvodnje ili sakupljanja živih školjki dužan je da vodi računa o svim važnim podacima koje se odnose na bezbjednost proizvodnje i sakupljanja dobijene na osnovu sopstvenih provjera ili od nadležnog organa o vremenskim uslovima i stanju okoline, radi utvrđivanja odgovarajućeg postupka koji treba primijeniti na svaku proizvodnu partiju sakupljanja.

Zahtjevi za sakupljanje i rukovanje živim školjkama nakon sakupljanja
Član 54

Subjekat poslovanja koji sakuplja žive školjke ili koji rukuje živim školjkama odmah nakon sakupljanja dužan je da:
1) primjeni tehnike sakupljanja i rukovanja koje ne izazivaju naknadnu kontaminaciju ili veliko oštećenje ljušture ili tkiva živih školjki i promjene koje mogu da utiču na njihovo prečišćavanje, preradu ili prenos;
2) zaštiti žive školjke od gnječenja, ogrebotina ili vibracija na odgovarajući način;
3) zaštiti žive školjke od izlaganja visokim temperaturama na odgovarajući način;
4) ne vrši ponovno potapanje živih školjki u vodu koja može izazvati dodatnu kontaminaciju;
5) koristi samo proizvodne oblasti klasifikovane kao oblast klase A, kada kondicioniranje vrši na prirodnim lokacijama.
Transportno sredstvo za transport sakupljenih živih školjki mora da ima odgovarajuću opremu kojom se obezbjeđuje njihovo prežiljavanje i efikasna zaštita od kontaminacije, kao i odgovarajući odvod za otpadne vode.

Zahtjevi za prenos živih školjki
Član 55

Subjekat poslovanja koji obavlja djelatnost prenosa živih školjki dužan je da:
1) koristi samo oblasti koje je nadležni organ odobrio za prenos živih školjki, sa jasno označenim granicama obilježenim bovama, stubovima ili nekim drugim fiksnim sredstvom. Radi sprječavanja opasnosti od širenja kontaminacije između pojedinih oblasti prenosa i proizvodnih oblasti mora da postoji minimalna udaljenost između različitih oblasti prenosa kao i između oblasti prenosa i proizvodnih oblasti;
2) primjeni tehnike rukovanja živim školjkama koje se prenose i koje školjkama omogućavaju ponovno uspostavljanje ishrane putem filtriranja, nakon potapanja u prirodne vode;
3) vrši prenos živih školjki na način koji im obezbjeđuje efikasno prečišćavanje;
4) drži žive školjke potopljene u morsku vodu u oblasti prenosa određeni vremenski period koji se utvrđuje na osnovu temperature vode, pri čemu taj period mora trajati najmanje dva mjeseca;
5) obezbijedi dovoljnu udaljenost između pojedinih mjesta u oblasti prenosa radi sprječavanja miješanja proizvodnoh partija, po sistemu sve unutra, sve napolje, tako da se nova partija ne može unijeti prije nego što se u potpunosti ukloni prethodna proizvodna partija.
Subjekat poslovanja dužan je da vodi stalnu evidenciju o porijeklu živih školjki, periodima i oblastima prenosa, korišćenim oblastima prenosa i sljedećem odredištu proizvodnih partija nakon prenosa.

Zahtjevi za izgradnju i uređenje centra za prečišćavanje i otpremnog centra
Član 56

Centar za prečišćavanje i otpremni centar moraju biti smješteni na lokaciji koja nije ugrožena poplavama zbog visoke plime ili oticanja voda iz okolnih područja.
Bazeni i rezervoari za vodu, u objektima iz stava 1 ovog člana moraju da:
1) imaju unutrašnje površine koje su glatke, čvrste, nepropusne, lake za čišćenje;
2) su izrađeni na način kojim se obezbjeđuje potpuno odvođenje vode;
3) imaju tako postavljen dovod vode koji sprječava kontaminaciju vode;
4) odgovaraju količini i vrsti proizvoda koji se prečišćavaju.

Član 57
Higijenski zahtjevi za centar za prečišćavanje

Subjekat poslovanja koji obavlja djelatnost prečišćavanja živih školjki dužan je da:
1. žive školjke opere čistom vodom od mulja i drugih nakupljenih nečistoća prije prečišćavanja;
2. uspostavi sistem za prečišćavanje koji:
a) omogućava živim školjkama brzo uspostavljanje ishrane putem filtriranja;
b) obezbijeđuje efikasno izlučivanje kontaminenata porijeklom iz otpadnih voda;
c) spriječi ponovnu kontaminaciju i
d) obezbijedi da nakon prečišćavanja školjke ostanu žive i u odgovorajajućem stanju za pakovanje, skladištenje i transport prije stavljanja u promet;
3. obezbijedi da količina živih školjki koja se prečišćava ne bude veća od kapaciteta centra za prečišćavanje. Postupak prečišćavanja živih školjki mora da traje neprekidno dok se ne ispune zdravstveni zahtjevi iz člana 59 ovog pravilnika i propisani mikrobiološki kriterijumi;
4. obezbijedi da, ako se u bazenu ili rezervoaru za prečišćavanje nalazi više proizvodnih partija živih školjki, one pripadaju istoj vrsti, a trajanje postupka prečišćavanja mora da odredi prema onoj partiji za koju je potreban najduži period prečišćavanja;
5. obezbijedi da rezervoari ili bazeni koje koristi za držanje živih školjki u sistemu za prečišćavanje budu izgrađeni na način koji omogućava protok čiste morske vode s tim što debljina naslaga živih školjki ne smije spriječiti otvaranje ljušture tokom prečišćavanja;
6. u bazenu ili rezervoaru za prečišćavanje u kojem je u toku prečišćavanje živih školjki ne drži proizvode ribarstva ili druge morske vrste;
7. obezbijedi da svako pakovanje prečišćenih živih školjki koje se šalje u otpremni centar ima oznaku koja potvrđuje da su žive školjke prečišćene.

Higijenski zahtjevi za otpremni centar
Član 58

Subjekat poslovanja u otpremnom centru dužan je da:
rukovanje živim školjkama, posebno održavanje, kalibriranje, pakovanje i ambalažiranje vrši na način kojim se sprječava kontaminacija proizvoda i uticaj na vitalnost živih školjki;
žive školjke temeljno opere čistom vodom prije otpremanja;
obezbijedi da žive školjke potiču iz:
a) proizvodne oblasti klase A;
b) oblasti prenosa;
c) centra za prečišćavanje ili
d) drugog otpremnog centra.
Zahtjevi iz stava 1 tač. 1) i 2) ovog člana primenjuju se i na otpremne centre koji se nalaze na ribolovnim plovnim objektima. Žive školjke kojima se rukuje u tim objektima moraju poticati iz proizvodne oblasti klase A ili iz oblasti prenosa.

Zdravstveni zahtjevi za žive školjke
Član 59

Subjekat poslovanja može da stavi u promet, za neposrednu ishranu ljudi, samo žive
školjke koje pored propisanih mikrobioloških kriterijuma ispunjavaju i sljedeće zahtjeve:
1) imaju organoleptičke karakteristike svojstvene živim i vitalnim školjkama, čistu ljušturu (bez obraštaja i nečistoća) neoštećenih rubova koje se na dodir potpuno zatvaraju i koje imaju normalnu količini međuljušturne tečnosti;
2) ne sadrže morske biotoksine u ukupnim količinama (mjereno u cijelom tijelu ili pojedinačnim jestivim djelovima) koji prelaze sljedeće granice:
a) biotoksin koji izaziva paralizu, paralitički otrov školjki (Paralityic Shellfish Poison - PSP): 800 mikrograma po kilogramu;
b) biotoksin koji izaziva gubitak pamćenja, amnezijski otrov školjki (Amnesic Shellfish Poison- ASP): 20 miligrama domoinske kiseline po kilogramu;
c) za okadainsku kiselinu, dinofizistoksine i pektenotoksine zajedno: 160 mikrograma ekvivalenta okadainske kiseline po kilogramu;
d) za jesotoksine: 1 miligram ekvivalenta jesotoksina po kilogramu i
e) za azaspirne kiseline, 160 mikrograma ekvivalenta azaspirne kiseline po kilogramu.

Pakovanje i ambalažiranje živih školjki
Član 60

Pojedinačna pakovanja živih školjki koje su namijenjene za neposrednu ishranu ljudi moraju biti zatvorena i ostati zatvorena od otpreme iz otpremnog centra pa sve do prodaje krajnjem potrošaču.
Kamenice se moraju pakovati ili ambalažirati na način da je konkavna strana školjke okrenuta prema dolje.

Identifikaciono označavanje i deklarisanje živih školjki
Član 61

Deklaracija koja obuhvata i identifikacijsku oznaku mora da bude vodootporna.
Pored zahtjeva za identifikacijsku oznaku iz čl. 5, 6 i 7 ovog pravilnika deklaracija mora da sadrži sljedeće podatke:
vrstu živih školjki (uobičajeni i naučni naziv);
datum pakovanja, pri čemu se obavezno navodi dan i mjesec.
Izuzetno od propisanih zahtjeva za deklarisanje i označavanje hrane životinjskog porijekla, rok trajanja se može zamijeniti tekstom ove životinje moraju biti žive u trenutku prodaje.
Subjekat poslovanja koji obavlja djelatnost prometa na malo živih školjki, dužan je da deklaraciju sa pakovanja živih školjki, koja nijesu pojedinačna pakovanja i koja nijesu namijenjena za neposredno snabdijevanje potrošača, čuva najmanje 60 dana nakon dijeljenja sadržaja pakovanja.


Ostali zahtjevi za žive školjke
Član 62

Subjekat poslovanja koji skladišti i transportuje žive školjke dužan je da obezbijedi temperaturne uslove tokom skladištenja i transporta radi očuvanja bezbjednosti ili vitalnosti živih školjki.
Ako su žive školjke upakovane za stavljanje u promet na malo i otpremljene iz otpremnog centra, ne smiju se ponovo potapati u vodu ili prskati vodom.

Posebni zahtjevi za pektinide sakupljene van klasifikovanih proizvodnih oblasti
Član 63

Subjekat poslovanja može da obavlja djelatnost sakupljanja odnosno izlovljavanja i rukovanja pektinidama van klasifikovanih proizvodnih oblasti ako ispunjava sljedeće zahtjeve:
1) pektinide ne smije staviti u promet ako prilikom sakupljanja odnosno izlovljavanja i rukovanja nijesu ispunjeni zahtjevi iz čl. 54 i 59 ovog pravilnika, što se utvrđuje na osnovu podataka iz uspostavljenih sistema samokontrole subjekta;
2) ako podaci dobijeni na osnovu praćenja stanja u vezi primjerenosti određenih proizvodnih oblasti omogućavaju da nadležni organ, prema potrebi, u saradnji sa subjektom poslovanja, razvrsta proizvodne oblasti u skladu sa članom 53 ovog pravilnika, shodno se primjenjuju i na pektinide;
3) pektinide se mogu staviti u promet za neposrednu ishranu ljudi samo preko otpremnog centra, objekta za preradu ili preko ribarske licitacije.
Subjekat poslovanja koji vodi objekat za ribarsku aukciju, otpremni centar ili objekat za preradu o stavljanju na tržište pektinida preko tog objekta mora obavijestiti nadležni organ, a otpremni centar mora ispunjavati i zahtjeve iz čl. 54 i 56 ovog pravilnika.
Subjekat poslovanja koji rukuje pektinidama pored zahtjeva iz stava 1 ovog člana mora ispunjavati i zahtjeve u vezi prateće dokumentacije iz člana 52 ovog pravilnika. U pratećoj dokumentaciji mora biti jasno navedena lokacija oblasti u kojoj je izvršeno izlovljavanje.
Subjekat poslovanja koji rukuje upakovanim odnosno ambalažiranim pektinidama mora ispunjavati zahtjeve u vezi identifikacione oznake i deklaracije iz člana 61 ovog pravilnika.

XIII PROIZVODI RIBARSTVA

Zahtjevi za ribolovne plovne objekte
Član 64

Subjekat poslovanja dužan je da obezbIjedi da:
1) ribolovni plovni objekat (u daljem tekstu: brod) koji se koristi za sakupljanje odnosno izlovljavanje proizvoda ribarstva iz njihovog prirodnog okruženja, ili za njihovu obradu ili preradu nakon sakupljanja odnosno izlovljavanja ispunjava zahtjeve iz člana 65 ovog pravilnika, u pogledu konstrukcije i opreme;
2) radne postupke koje primjenjuje na brodu vrši u skladu sa zahtjevima iz člana 69 ovog pravilnika.

Zahtjevi u pogledu konstrukcije i opreme za sve brodove
Član 65

Brodovi moraju biti projektovani i konstruisani na način kojim se sprječava kontaminacija proizvoda ribarstva vodom sa dna broda, otpadnim vodama, dimom, gorivom, uljem, masnoćom ili drugim nepoželjnim materijama.
Površine s kojima proizvodi ribarstva dolaze u kontakt moraju biti izrađene od odgovarajućeg glatkog materijala, otpornog na koroziju, koji se lako čisti, sa površinskim premazom površina koji mora biti postojan i netoksičan.
Oprema i materijali koji se upotrebljavaju pri radu s proizvodima ribarstva moraju biti od materijala koji je otporan na koroziju i koji se lako čisti i dezinfikuje.
Ako brod ima poseban dovod vode, koja se koristi prilikom radnih operacija s proizvodima ribarstva, on se mora nalaziti na mjestu na kojem je onemogućena kontaminacija vode.

Zahtjevi u pogledu konstrukcije i opreme za brod za čuvanje svježih proizvoda ribarstva duže od 24 sata
Član 66

Brod koji je konstruisan i opremljen za čuvanje svježih proizvoda ribarstva duže od 24 sata mora imati odgovarajuće prostore, bazene i rezervoare za skladištenje proizvoda ribarstva na temperaturi iz člana 78 ovog pravilnika.
Prostori za čuvanje proizvoda ribarstva moraju biti odvojeni od mašinskog odjeljenja broda i od prostorija za posadu, pregradama dovoljnim za spriječavanje kontaminacije uskladištenih proizvoda.
Prostori i rezervoari koji se koriste za čuvanje proizvoda ribarstva moraju da obezbijede očuvanje proizvoda u odgovarajućim higijenskim uslovima i prema potrebi, da voda koja nastaje otapanjem leda ne ostane u kontaktu sa proizvodima.
Na brodu koji je opremljen za hlađenje proizvoda ribarstva u ohlađenoj čistoj morskoj vodi, bazeni moraju imati uređaje za postizanje i održavanje ujednačene temperature u cijelom bazenu. Tim uređajima se mora postići takva brzina hlađenja kojom se obezbjeđuje da mješavina proizvoda ribarstva i čiste morske vode postigne temperatura od najviše 3ºC šest sati nakon utovara i ne više od 0ºC nakon 16 sati, koja se može pratiti i tamo gde je potrebno bilježiti.

Zahtjevi u pogledu konstrukcije i opreme za brod - hladnjaču
Član 67

Brod- hladnjača mora da:
1) ima opremu za zamrzavanje dovoljne snage za brzo snižavanje temperature i postizanje temperatura od najviše -18ºC u središtu proizvoda;
2) ima opremu za zamrzavanje dovoljne snage za održavanje proizvoda ribarstva u skladišnim prostorima na temperaturi od najviše -18ºC. Skladišni prostori moraju biti opremljeni uređajem za blježenje temperature koji je postavljen na mjestu za lako očitavanje sa senzorom mjerača temperature koji je postavljen u dijelu prostora za skladištenje gde je temperatura najviša;
3) ispunjava zahtjeve iz člana 66 stav 2 ovog pravilnika.

Zahtjevi u pogledu konstrukcije i opreme za brod- fabriku
Član 68

Brod- fabrika mora da ima:
1) prostor za prihvat proizvoda ribarstva konstruisan na način da se svaki sljedeći ulov može odvojiti od prethodnog, da se može lako prati i čistiti i da su proizvodi ribarstva zaštićeni od sunca, vremenskih nepogoda i izvora kontaminacije;
2) higijenski sistem prenosa proizvoda ribarstva iz prostora za prijem u radni prostor;
3) radne prostore ili prostorije za pripremanje i preradu proizvoda ribarstva na higijenski način, odgovarajuće veličine, koji se lako čiste i koji su konstruisani i raspoređeni na način kojim se sprječava kontaminacija proizvoda;
4) ima prostore ili prostorije za skladištenje obrađenih proizvoda ribarstva odgovarajuće veličine i koji su izgrađeni tako da se lako čiste. Ako se na brodu obavlja i prerada otpada, brod mora da ima obezbijeđen poseban prostor za skladištenje tog otpada;
5) mjesto za skladištenje materijala za pakovanje i ambalažiranje, odvojeno od prostora za pripremu i preradu proizvoda ribarstva;
6) posebnu opremu za ispuštanje otpada ili proizvoda ribarstva koji su nepodesni za ishranu ljudi direktno u more ili, kada to okolnosti nalažu, odvojeno sakupljanje u vodootporne rezervoare koji su namijenjeni samo u tu svrhu. Ako se otpad privremeno skladišti i obrađuje na brodu radi njegove sanitacije, za tu namjenu mora biti određen poseban prostor;
7) otvor za dovod vode smješten na mjestu koje sprječava kontaminaciju vode;
8) opremu za pranje ruku osoblja koje rukuje neupakovanim proizvodima ribarstva sa slavinama izrađenim na način kojim se sprječava kontaminacija proizvoda.
Brod - fabrika na kojem vrši samo kuvanje, hlađenje i pakovanje rakova i mekušaca ne mora da ispunjava zahtjeve iz stava 1 ovog člana.
Brod - fabrika na kojem se proizvodi ribarstva zamrzavaju mora da ima opremu koja ispunjava zahtjeve za brod - hladnjaču iz člana 67 ovog pravilnika.

Higijenski zahtjevi
Član 69

Djelovi broda, bazeni ili rezevoari koji se upotrebljavaju za skladištenje proizvoda ribarstva moraju biti čisti i održavani u dobrom i funkcionalnom stanju za vrijeme upotrebe.
Proizvodi ribarstva moraju se nakon dopremanja na brod, bez odlaganja, zaštiti od kontaminacije, sunca i drugih izvora toplote. Za ispiranje proizvoda ribarstva može se koristiti samo voda za piće ili kada je to primjereno, čista voda.
Proizvodima ribarstva mora se rukovati i moraju se skladištiti na način kojim se sprječava njihovo oštećenje. Lica koja rukuju proizvodima ribarstva mogu da koriste šiljasti pribor za manipulaciju sa velikim ribama ili ribama koje bi ih mogle povrijediti, pod uslovom da se ne ošteti meso proizvoda.
Proizvodi ribarstva, osim onih koji se čuvaju živi, moraju se rashladiti u što kraćem roku nakon ulova odnosno utovara. Ako hlađenje nije moguće, proizvodi ribarstva se moraju iskrcati na kopno što je moguće prije.
Led koji se koristi za hlađenje proizvoda ribarstva mora biti napravljen od vode za piće ili od čiste vode.
Ako se na brodu ribama odstranjuje glava i/ili se vrši vađenje unutrašnjih organa, ti postupci se moraju obaviti na higijenski način u što kraćem roku nakon ulova i proizvodi se moraju odmah temeljno isprati vodom za piće ili čistom vodom. Odstranjene glave i izvađeni unutrašnji organi i djelovi koji mogu predstavljati opasnost po javno zdravlje moraju se bez odlaganja ukloniti i držati odvojeno od proizvoda namenjenih ishrani ljudi. Jetra i ikra namijenjena ishrani ljudi mora da se čuva na ledu, na temperaturi koja je približna temperaturi topljenja leda, ili se mora zamrznuti.
Zamrzavanje cijele ribe u slanom rastvoru (salamuri) radi konzerviranja mora se izvršiti na temperaturi proizvoda od najviše -9ºC. Salamura ne smije predstavljati izvor kontaminacije proizvoda ribarstva.

Zahtjevi koji se moraju ispuniti tokom i nakon pristajanja
Član 70

Subjekat poslovanja koji vrši istovar proizvoda ribarstva s broda na kopno mora da:
1) obezbjedi da oprema za istovar koja dolazi u dodir s proizvodima ribarstva bude izrađena od materijala koji se lako čisti i dezinfikuje i da se održava u dobrom i funkcionalnom stanju;
2) spriječi kontaminaciju proizvoda ribarstva u toku istovara na način da se:
a) istovar obavlja brzo;
b) proizvodi ribarstva bez odlaganja skladište u odgovarajući prostor na temperaturi propisanoj u članu 78 ovog pravilnika;
c) ne upotrebljava oprema i ne primijenjuju postupci koji mogu dovesti do nepotrebnih oštećenja jestivih djelova proizvoda ribarstva.
Subjekat poslovanja koji upravlja objektom u kojem se vrši promet na veliko i malo proizvoda ribarstva putem ribarske licitacije, veleprodajnih i maloprodajnih mjesta odnosno objekata mora obezbjediti sljedeće uslove:
1) posebne prostorije i opremu za hladno skladištenje zadržanih proizvoda ribarstva i za skladištenje proizvoda ribarstva koji nijesu podesni za ishranu ljudi koji se mogu zaključati;
2) opremljenu posebnu prostoriju za potrebe veterinarske inspekcije;
3) u vrijeme skladištenja ili izlaganja proizvoda ribarstva:
a) prostori iz stava 2 tačka 1) ovog člana ne smiju da se upotreljavaju u druge svrhe;
b) nije dozvoljen pristup tim prostorijama, vozilima koja emituju izduvne gasove koji bi mogli štetno uticati na bezbjednost proizvoda ribarstva;
c) lica koje imaju pristup tim prostorijama ne smiju da uvode druge životinje;
d) prostorije moraju biti dobro osvijetljene radi omogućavanja sprovođenja efikasnih kontrola.
Ako na brodu nije moguće izvršiti hlađenje, svježi proizvodi ribarstva, osim proizvoda koji se čuvaju živi, moraju se rashladiti nakon istovara, bez odlaganja i uskladištiti na temperaturi topljenja leda.
Subjekat poslovanja dužan je da obavijesti nadležni organ o vremenu i mjestu istovara proizvoda ribarstva u skladu sa propisom kojim je uređena kontrola hrane životinjskog porijekla.

Zahtjevi za svježe proizvode ribarstva
Član 71

Subjekat poslovanja mora da obezbjedi da se u objektima u kojima se rukuje proizvodima ribarstva sprovode sljedeći zahtjevi:
1) ako se rashlađeni, neupakovani proizvodi ribarstva ne distribuiraju, otpremaju, pripremaju ili prerađuju odmah nakon dopreme u objekat na kopnu, oni se moraju uskladištiti poleđeni u odgovarajućem prostoru. Led se mora obnavljati onoliko često koliko je to potrebno, s tim što se pakovani svježi proizvodi ribarstva moraju rashladiti do temperature koja je približna temperaturi topljenja leda;
2) postupci kao što je odsjecanje glave i vađenje unutrašnjih organa moraju se sprovoditi na higijenski način, a ako je sa tehničkog i komercijalnog stanovišta moguće izvršiti vađenje unutrašnjih organa, ono se mora obaviti što je moguće brže nakon ulova ili iskrcaja proizvoda i proizvodi se moraju temeljno isprati vodom za piće ili, na brodovima, čistom vodom;
3) postupci kao što je filetiranje ili rezanje na komade moraju se obavljati na način da se spriječi kontaminacija ili kvarenje fileta ili komada s tim što fileti i komadi ne smiju ostati na radnim stolovima duže nego što je potrebno za njihovu pripremu i moraju se pakovati i, prema potrebi, ambalažiratii i rashladiti što je moguće prije nakon pripreme;
4) kontejneri odnosno posude koje se koriste za otpremanje ili skladištenje neupakovanih pripremljenih svježih proizvoda ribarstva koji se čuvaju poleđeni moraju obezbijediti da voda koja nastaje otapanjem leda ne ostane u kontaktu s proizvodima;
5) cijeli i očišćeni svježi proizvodi ribarstva mogu se transportovati i skladištiti samo u ohlađenoj vodi na brodu, a nakon iskrcaja mogu se transportovati u ohlađenoj vodi i transportovati iz objekata akvakulture, dok ne stignu u prvi objekat na kopnu u kojem se obavlja druga aktivnost, osim transporta i sortiranja.




Zahtjevi za zamrznute proizvode ribarstva
Član 72

Objekti na kopnu u kojima se zamrzavaju proizvodi ribarstva moraju imati opremu koja ispunjava zahtjeve za brod hladnjaču utvrđene članom 67 st. 1 i 2 ovog pravilnika.

Zahtjevi za proizvode ribarstva dobijene mehaničkim odvajanjem ribljeg mesa
Član 73

Subjekat poslovanja koji proizvodi proizvode ribarstva dobijene mehaničkim odvajanjem ribljeg mesa mora da obezbijedi ispunjavanje sljedećih zahtjeva:
1) za proizvodnju proizvoda ribarstva dobijenih mehaničkim odvajanjem ribljeg mesa mogu se koristiti samo cijele ribe i kosti nakon filetiranja i sirovine moraju biti očišćene od unutrašnjih organa;
2) postupak proizvodnje mora se izvršiti na sljedeći način:
a) mehaničko odvajanje mesa mora se obaviti odmah nakon filetiranja, bez odlaganja;
b) ako se upotrebljavaju cijele ribe, prethodno im se moraju izvaditi unutrašnji organi i moraju se isprati;
c) nakon proizvodnje, proizvodi ribarstva dobijeni mehaničkim odvajanjem ribljeg mesa moraju se što je moguće prije zamrznuti ili dodati u proizvod ribarstva predviđen za zamrzavanje ili stabilizaciju.

Zahtjevi za parazite
Član 74

Proizvodi ribarstva (gotovi proizvodi ili sirovine) koji se moraju, kroz najmanje 24 sata, zamrzavati na temperaturi ne višoj od 20ºC u svim djelovima proizvoda su:
1) proizvodi ribarstva koji se konzumiraju sirovi ili gotovo sirovi;
2) proizvodi ribarstva koji pripadaju sljedećim vrstama ako se podvrgavaju postupku dimljenja kojim se postiže unutrašnja temperatura proizvoda ribarstva ne veća od 60ºC i to:
a) haringe;
b) skuše;
c) papaline;
d) (divlji) losos iz Atlanskog ili Tihog okeana;
3) marinirani i/ili soljeni proizvodi ribarstva ako postupak prerade nije nedovoljan za uništavanje larvi nematoda.
Subjekat poslovanja ne mora sprovesti postupak iz stava 1 ovog člana ako:
1) postoje epidemiološki podaci koji ukazuju da ribolovno područje iz kojeg potiču proizvodi ribarstva ne predstavlja opasnost za zdravlje vezano za prisustnost parazita;
2) to prethodno odobri nadležni organ.
Pri stavljanju u promet proizvoda ribarstva iz stava 1 ovog člana, osim ako se isporučuju
krajnjem potrošaču, proizvode ribarstva mora da prati dokumenat u kojem proizvođač navodi vrstu postupka kojem su ti proizvodi bili podvrgnuti.

Zahtjevi za riblje ulje za ishranu ljudi
Član 75

Subjekat poslovanja mora obezbijediti da sirovine koje se koriste za proizvodnju ribljeg ulja za ishranu ljudi ispunjavaju sljedeće zahtjeve:
1) da potiču od proizvoda ribarstva koji su ocijenjeni kao podesni za ishranu ljudi;
2) da potiču iz objekata, uključujući brodove koji su odobreni;
3) da su prevezene i uskladištene do proizvodnje u higijenskim uslovima.

Zahtjevi za prerađene proizvode ribarstva
Član 76
Subjekat poslovanja koji kuva rakove i mekušce mora da obezbijedi ispunjavanje sljedećih zahtjeva:
1) proizvodi se nakon kuvanja moraju brzo ohladiti. Voda koja se koristi u tu svrhu mora biti voda za piće ili na brodovima čista voda, a ako se ne primjenjuje druga metoda konzerviranja odnosno čuvanja, hlađenje se mora nastaviti dok se ne postigne temperatura približna temperaturi topljenja leda;
2) ljuske ili ljušture moraju se uklanjati na higijenski način, pri čemu se mora izbjegavati kontaminacija proizvoda, a ako se ti poslovi obavljaju ručno, osoblje mora posebno obratiti pažnju i na pranje ruku;
3) nakon uklanjanja ljuske ili ljušture, kuvani proizvodi se moraju odmah zamrznuti ili što je moguće prije ohladiti do temperature iz člana 79 ovog pravilnika;
4) u objektima na kopnu može se koristiti čista voda za hlađenje nakon kuvanja rakova i mekušaca.

Zdravstveni zahtjevi za proizvode ribarstva
Član 77

Subjekat poslovanja može da stavi u promet za ishranu ljudi samo proizvode ribarstva koji ispunjavaju, pored propisanih mikrobioloških kriterijuma, zavisno od prirode proizvoda ili vrste, i sljedeće zahtjeve:
1) da je izvršen organoleptički pregled proizvoda ribarstva radi utvrđivanja ispunjenosti kriterijuma svježine;
2) da količina histamina ne prelazi propisane dozvoljene granice;
3) da neprerađene proizvode ribarstva stavi u promet samo ako se hemijskim ispitivanjem utvrdi da nijesu prekoračene granice koje su utvrđene za TVB-N (Total Volatile Basic Nitrogen) ili TMA-N (Trimetthylamine Nitrogen);
4) da je izvršen vizuelni pregled proizvoda ribarstva prije stavljanja u promet radi uočavanja vidljivih parazita;
5) proizvodi ribarstva koji su vidljivo invadirani parazitima ne smiju se staviti u promet;
6) da se proizvodi ribarstva dobijeni od otrovnih riba iz sljedećih porodica: Tetraodontidae, Molidae, Diodontidae i Canthigasteridae, ne smiju staviti upromet;
7) da se proizvodi ribarstva koji sadrži biotoksine kao što su ciguatoksini ili toksine koji parališu mišiće ne smiju staviti u promet;
8) proizvodi ribarstva dobijeni od školjki, bodljokožaca, plaštaša i morskih puževa mogu se staviti u promet samo ako ispunjavaju zahtjeve iz člana 59 stav 1 tačka 2) ovog pravilnika.

Zahtjevi za pakovanje proizvoda ribarstva
Član 78

Posude, rezervoari ili bazeni u kojima se proizvodi ribarstva drže poleđeni moraju biti vodootporni i moraju obezbijediti da voda koja nastaje otapanjem leda ne ostane u kontaktu s proizvodima.
Smrznuti blokovi pripremljeni na brodu moraju se na odgovarajući način upakovati prije iskrcaja.
Ako se proizvodi ribarstva pakuju na brodu , subjekat poslovanja mora obezbijediti da materijal za pakovanje:
1) ne bude izvor kontaminacije;
2) bude skladišten na način da nije izložen opasnosti od kontaminacije;
3) ako je namijenjen za ponovnu upotrebu, bude takav da se lako čisti i, prema potrebi, dezinfikuje.

Zahtjevi za skladištenje proizvoda ribarstva
Član 79
Subjekat poslovanja koji skladišti proizvode ribarstva mora obezbijediti ispunjavanje sljedećih zahtjeva:
1) svježi proizvodi ribarstva, odmrznuti, neprerađeni proizvodi ribarstva, kuvani i ohlađeni proizvodi od rakova i mekušaca moraju se održavati na temperaturi koja je približna temperaturi topljenja leda;
2) zamrznuti proizvodi ribarstva moraju se čuvati na temperaturi koja u svim djelovima proizvoda iznosi najviše -18°C. Međutim, cijele ribe zamrznute u salamuri i namijenjene proizvodnji konzervirane hrane mogu se čuvati na temperaturi do -9°C;
3) proizvodi ribarstva koji se čuvaju živi, moraju se održavati na temperaturii na način koji ne utiče štetno na bezbjednost hrane i održivost i vitalnost proizvoda.

Zahtjevi za transport proizvoda ribarstva
Član 80

Subjekat poslovanja koji transportuje proizvode ribarstva mora obezbijediti ispunjavanje sljedećih zahtjeva:
1) tokom transporta, proizvodi ribarstva se moraju održavati na sljedećim temperaturama:
2) subjekat poslovanja ne mora ispuniti zahtjeve iz stava 1 tačka 1 podtačka b) ovog člana ako se zamrznuti proizvodi ribarstva transportuju iz hladnjače do odobrenog objekta u kojem će se po dolasku odmrznuti radi pripremanja i/ili prerade, ako transport traje kratko ili ako to prethodno odobri nadležno organ;
3) ako se proizvodi ribarstva drže poleđeni, voda koja nastaje otapanjem leda ne smije ostati u kontaktu s proizvodima;
4) proizvodi ribarstva koji se namjeravaju živi staviti na tržište moraju se transportovati na način koji ne utiče štetno na bezbjednost hrane i održivost i vitalnost proizvoda.

XIV POSEBNI ZAHTJEVI ZA ŽABLJE BATAKE I PUŽEVE
Žablji bataci i puževi
Član 81

Subjekat poslovanja koji priprema žablje batake ili puževe za ishranu ljudi mora obezbijediti ispunjavanje sljedećih zahtjeva:
1) žabe i puževi se moraju usmrtiti u objektu koji je izgrađen, uređen i opremljen za tu namjenu;
2) da objekat u kojem se pripremaju žablji bataci mora imati prostoriju namijenjenu isključivo skladištenju i pranju živih žaba i za njihovo klanje i iskrvarenje prostoriju koja je fizički odvojena od prostorije za pripremanje;
3) žabe i puževi koji uginu na drugi način, a ne usmrćivanjem u objektu, ne smiju se pripremati za ishranu ljudi;
4) žabe i puževi se moraju podvrgnuti organoleptičkom odnosno laboratorijskom pregledu, a ako se ispitivanjem utvrdi da bi oni mogli predstavljati opasnost za zdravlje ljudi, ne smiju se upotrebljavati za ishranu ljudi;
5) odmah nakon pripreme, žablji bataci se moraju temeljno isprati tekućom vodom za piće i odmah ohladiti do temperature koja je približna temperaturi topljenja leda, zamrznuti ili preraditi;
6) nakon usmrćivanja, puževima se mora ukloniti hepatopankreas, ako bi mogao predstavljati opasnost i ne smije se upotrijebiti za ishranu ljudi.

Član 82

U odnosu na poizvode ribarstva, primarna proizvodnja obuhvata uzgoj, ribolov i sakupljanje živih proizvoda ribarstva radi stavljanja u promet.
Prateće djelatnosti kada se obavljaju na brodu kao što su ubijanje, iskrvarenje, odstranjivanje glave, unutrašnjih organa, peraja, hlađenje i umotavanje obuhvataju i:
1) transport i skladištenje proizvoda ribarstva čija priroda nije suštinski izmijenjena, uključujući živu ribu, na ribarskim uzgajalištima ili na kopnu;
2) transport proizvoda ribarstva čija priroda nije suštinski izmijenjena, uključujući živu ribu, od mjesta proizvodnje do prvog objekta destinacije.

XV POSEBNI ZAHTJEVI ZA MLIJEKO I PROIZVODE OD MLIJEKA

Zdravstveni zahtjevi za proizvodnju sirovog mlijeka
Član 83

Subjekat poslovanja koji obavlja djelatnost proizvodnje ili sakupljanja sirovog mlijeka (primarna proizvodnja) dužan je da ispuni sljedeće zahtjeve:
1) sirovo mlijeko mora da potiče od životinja:
a) koje ne pokazuju simptome zaraznih bolesti prenosivih na ljude putem mlijeka;
b) koje su dobrog opšteg zdravstvenog stanja, ne pokazuju znakove bolesti koja bi mogla dovesti do kontaminacije mlijeka i koje ne pate od infekcije polnog sistema praćene iscjetkom, enteritisa praćenog prolivom i temperaturom ili od upale vimena;
c) koje nemaju nikakve povrede vimena koje bi mogle uticati na mlijeko;
d) kojima nijesu davane nedozvoljene supstance ili proizvodi i koje nijesu bili podvrgnute nikakvom obliku nedozvoljenog liječenja u skladu sa propisom kojim je utvrđen monitoring rezidua u živim životinjama i proizvodima životinjskog porijekla;
e) kod kojih su se, ako su im davani dozvoljeni proizvodi ili supstance, poštovale karence propisane za te proizvode ili supstance.

2) u vezi prevencije bruceloze, sirovo mlijeko mora da potiče od:
a) krava koje pripadaju stadu koje je slobodno ili službeno slobodno od bruceloze;
b) ovaca ili koza koje pripadaju poljoprivrednom gazdinstvu koje je službeno slobodno ili slobodno od bruceloze ili
c) ženki drugih vrsta koje pripadaju stadima koja se, ako se radi o vrstama koje podliježu oboljenju od bruceloze, redovno ispituju na tu bolest u okviru operativnog programa zdravstvene zaštite;

3) u vezi prevencije tuberkuloze, sirovo mlijeko mora da potiče od:
a) krava koje pripadaju stadu koje je slobodno ili službeno slobodno od tuberkuloze;
b) ženki drugih vrsta koje pripadaju stadima koja se, ako se radi o vrstama koje podliježu oboljenju od tuberkuloze, redovno ispituju na tu bolest u okviru operativnog programa zdravstvene zaštite;
4) ako se koze drže zajedno s kravama, takve se koze moraju pregledati i testirati na tuberkulozu.
Sirovo mlijeko životinja koje ne ispunjavaju uslove iz stava 1 tačke 2 ovog člana uz prethodno odobrenje nadležnog organa, može se upotrebljavati:
1) nakon što se termički obradi tako da test na fosfatazu daje negativni rezultat, ako se radi o kravama koje ne reaguju pozitivno na testove na tuberkulozu ili brucelozu niti imaju bilo kakve simptome tih bolesti,
2) ako se radi o ovcama ili kozama koje ne reaguju pozitivno na testove na brucelozu, ili koje su vakcinisane protiv bruceloze u okviru operativnog programa zdravstvene zaštite i koje ne pokazuju nikakve simptome te bolesti:
a) za proizvodnju sira s razdobljem zrenja od najmanje dva mjeseca ili
b) nakon što se termički obradi tako da test na fosfatazu daje negativan rezultat;
3) ukoliko se obradi tako da se obezbijedi njegova bezbjednost, ako se radi o ženkama drugih vrsta koje ne reaguju pozitivno na testove na tuberkulozu ili brucelozu, niti pokazuju simptome tih bolesti, ali koje pripadaju stadu u kojem je bruceloza ili tuberkuloza otkrivena nakon provjera iz stava 1 tačka 2 podtačka c) ili tačka 3 podtačka b) ovog člana.
Sirovo mlijeko koje potiče od životinje koja ne ispunjava uslove iz stava 1 ovog člana, a naročito od životinja koje pojedinačno pokazuju pozitivnu reakciju na preventivne testove na tuberkulozu ili brucelozu u skladu sa propisima kojima je uređeno suzbijanje i iskorjenjivanje bruceloze odnosno tuberkuloze, ne smije se upotrebljavati za ishranu ljudi.
Zaražene životinje odnosno životinje za koje se sumnja da su zaražene bilo kojom bolešću izstava 1 ovog člana moraju se izolovati radi izbjegavanja štetnih uticaja na mlijeko drugih životinja.

Higijena na gazdinstvima za proizvodnju mlijeka i zahtjevi za prostorije i opremu
Član 84

Oprema za mužu i prostori u kojima se mlijeko skladišti, njime rukuje ili se hladi, moraju biti smještene i izgrađene na način kojim se sprječava kontaminacija mlijeka.
Prostor za skladištenje mlijeka mora biti zaštićen od štetočina i na odgovarajući način odvojen od prostora u kojem su smještene životinje i, ako je to potrebno za ispunjavanje uslova iz člana 85 ovog pravilnika, mora imati odgovarajuću opremu za hlađenje.
Površine opreme koje dolaze ili mogu doći u kontakt s mlijekom (pribor, posude, cistijerne namijenjene za mužu, sakupljanje ili transport) moraju se lako čistiti i, prema potrebi, dezinfkovati i održavati u dobrom stanju, s tim što se za njihovi izradu moraju upotrebljavati glatki, perivi i netoksični materijali.
Površine opreme iz stava 3 ovog člana moraju se nakon upotrebe očistiti i, prema potrebi, dezinfikovati. U slučaju da je vrijeme između istovara i sljedećeg utovara vrlo kratko nakon svakog transporta, ili nakon svake serije transporta, moraju se najmanje jednom dnevno očistiti i dezinfikovati.
Posude i cistijerne koji se upotrebljavaju za transport sirovog mlijeka moraju se na odgovarajući način očistiti i dezinfikovati prije ponovne upotrebe.

Higijena tokom muže, sakupljanja i transporta
Član 85

Muža se mora obavljati na higijenski način, pri čemu se mora obezbijediti:
1) da prije početka muže sise, vime i okolni djelovi budu čisti;
2) da mlijeko svake životinje bude pregledano, bilo od strane lica koje vrši mužu ili pomoću metode kojom se postižu slični rezultati, kako bi se utvrdile organoleptičke ili fizičko hemijske promjene i da mlijeko koje pokazuju te promjene ne budu upotrijebljeno za ishranu ljudi;
3) da mlijeko životinja koje pokazuju kliničke znake bolesti vimena bude upotrijebljeno za ishranu ljudi samo po uputstvima veterinara;
4) da životinje koje su podvrgnute liječenju kod kojeg bi moglo doći do prisutnosti ostataka lijekova u mlijeku budu označene i da mlijeko dobijeno od tih životinja ne bude upotrijebljeno za ishranu ljudi prije isteka propisane karence;
5) da se sredstva u koja se uranjaju ili kojim se peru sise upotrebljavaju samo uz prethodno odobrenjenadležnog organa u skladu s posebnim propisom.
Odmah nakon muže, mlijeko se mora držati na čistom mjestu koje je tako izvedeno i opremljeno da se izbjegne kontaminacija.
Mlijeko se, u slučaju svakodnevnog sakupljanja, mora odmah ohladiti do temperature ne više od 8°C, ili ne više od 6°C ako se sakupljanje ne obavlja svakodnevno.
Tokom transporta mora se održavati hladni lanac i pri dolasku u odredišni objeka t temperatura mlijeka ne smije biti viša od 10°C.
Subjektat poslovanja ne mora da ispunjava zahtjeve za temperaturu koji su utvrđeni u st. 2. i 3. ovog člana ako mlijeko ispunjava kriterijume iz člana 85 ovog pravilnika i ako:
1) se mlijeko prerađuje u roku od dva sata od muže; ili
2) je veća temperatura potrebna zbog tehnoloških razloga vezanih uz proizvodnju određenih mliječnih proizvoda i ako to prethodno odobri nadležni organ.

Higijena osoblja
Član 86

Lica koje obavljaju mužu i/ili rukuju sirovim mlijekom moraju nositi odgovarajuću čistu odjeću.
Lica koja obavljaju mužu moraju održavati visoki stepen lične higijene.
U blizini mjesta na kojem se obavlja muža mora biti obezbijeđena odgovarajuća oprema za pranje ruku osoblja koje obavlja mužu ili rukuje sirovim mlijekom.

Kriterijumi za sirovo mlijeko
Član 87

Ukoliko nije drugačije utvrđeno posebnim propisima o kvalitetu mlijeka i proizvoda od mlijeka, primjenjuju se sljedeći kriterijumi za sirovo mlijeko:
1) ispunjavanje zahtjeva iz st. 2 i 3 ovog člana za sirovo mijeko mora se provjeriti na reprezentativnom broju uzoraka sirovog mlijeka sakupljenog na gazdinstvima za proizvodnju mlijeka, koji se uzimaju metodom slučajnog uzorka. Provjere obavlja ili se one obavljaju u ime i za račun:
a) subjekta poslovanja koji proizvodi mlijeko;
b) subjekta poslovanja koji sakuplja ili prerađuje mlijeko;
c) udruženja/ zadruge subjekta poslovanja; ili
d) u okviru utvrđenog programa kontrole.
Subjekat poslovanja mora obezbijediti da sirovo mlijeko ispunjava sljedeće zahtjeve:
1) za sirovo kravlje mlijeko:

Broj kolonija na 30 C (po ml)
Broj somatskih ćelija (po ml)  100 000 (*)
 400 000 (**)
(*)Promjenljiva geometrijska sredina u toku dvomjesečnog perioda, sa najmanje dva uzorka mjesečno.
(**) Promjenljiva geometrijska sredina u toku tromjesečnog perioda, sa najmanje jednim uzorkom mjesečno, ukoliko nadležni organ ne odredi neku drugu metodologiju koja ima u vidu sezonske varijacije u proizvodnim nivoima.

2) za sirovo mlijeko od drugih vrsta:

Broj kolonija na 30 C (po ml) 1 500 000 (*)
(*) Promenljiva geometrijska sredina u toku dvomesečnog perioda, sa najmanje dva uzorka mesečno.

Ukoliko sirovo mlijeko potiče od neke druge vrste životinja, a ne od krava, a namijenjeno je za proizvodnju proizvoda koji se prave od sirovog mlijeka postupkom koji ne uključuje termičku obradu, subjekat poslovanja koji obavlja djelatnost prerade mlijeka dužan je da preduzme mjere kojim će obezbijediti da mlijeko koje se upotrijebljava ispunjava sljedeće zahtjeve:

Broj kolonija na 30 C (po ml)  500 000 (*)
(*) Promjenljiva geometrijska sredina u toku dvomjesečnog perioda, sa najmanje dva uzorka mjesečno.

Subjekat poslovanja mora da primijeni postupke kako bi obezbijedio da sirovo mlijeko ne bude stavljeno u promet ako:
1) sadrži ostatke antibiotika u količinama koje prelaze količine dopuštene posebnim propisom ili
2) ukupna količina ostataka antibiotika prelazi najveću dozvoljenu vrijednost.
Ako sirovo mlijeko ne ispunjava zahtjeve iz st. 2, 3 i 4 ovog člana subjekat poslovanja mora o tome da obavijesti veterinarsku inspekciju i bez odlaganja preduzme korektivne mjere.

Kriterijumi za sirovo kravlje mlijeko
Član 88

Subjekat poslovanja koji proizvodi proizvode od mlijeka mora da primijeni postupke koji obezbjeđuju da neposredno prije prerade:
1) kod sirovog kravljeg mlijeka koje se upotrebljava za pripremanje proizvoda od mlijeka broj mikroorganizama (broj kolonija na podlozi) na 30°C bude manji od 300.000/ml; i
2) kod prerađenog kravljeg mlijeka koje se upotrebljava za pripremanje proizvoda od mlijeka broj mikroorganizama (broj kolonija na podlozi) na 30°C bude manji od 100.000/ml.
Ako mlijeko ne ispunjava kriterijume iz stava 1 ovog člana subjekat poslovanja mora da obavijesti veterinarsku inspekciju i bez odlaganja preduzme korektivne mjere.

Zahtjevi za mliječne proizvode
Član 89

Subjekat poslovanja mora da obezbijedi da se po dolasku u objekat za preradu mlijeko brzo ohladi do temperature od najviše 6°C i da se održava na toj temperaturi do trenutka prerade.
Subjekat poslovanja smije držati mlijeko na višoj temperaturi ako:
1) prerada počinje odmah nakon muže ili u roku od četiri sata od dolaska u objekat za preradu; ili
2) ako nadležni organ odobri višu temperaturu zbog tehnoloških razloga vezanih uz proizvodnju određenih proizvoda od mlijeka.

Zahtjevi za termičku obradu
Član 90

Ako se sirovo mlijeko i proizvodi od mlijeka termički obrađuju, subjekat poslovanja mora obezbijediti da se prerada vrši u skladu sa propisom kojim je utvrđena higijena hrane životinjskog porijekla, a posebno mora da obezbijedi da u sljedećim proizvodnim postupcima budu ispunjeni sljedeći zahtjevi:
1) za postupak pasterizacije:

a) visoku temperaturu kroz kratko vrijeme (najmanje 72 °C kroz 15 sekundi);
b) nisku temperaturu kroz duže vrijeme (najmanje 63 °C kroz 30 minuta);
c) drugu kombinaciju vremena i temperature sa istim efektom tako da proizvodi, gdje je primjenjljiivo, pokazuju negativnu reakciju na test alkalne fosfataze odmah nakon takvog postupka obrade;
2) za obrada ultra visokom temperaturom (UHT) postupak:
a) koji uključuje kontinuirani tok postupka na visokoj temperaturi kroz kratko vrijeme (ne manje od 135 °C u kombinaciji s odgovarajućim vremenom održavanja) tako da nema preživjelih mikroorganizama ili spora koje bi se mogle razvijati u obrađenom proizvodu, ako se drži u aseptički zatvorenim posudama na sobnoj temperaturi;
b) koji obezbjeđuje da proizvod ostane mikrobiološki stabilan nakon inkubacije od 15 dana na temperaturi od 30 °C u zatvorenoj posudi, ili 7 dana na 55°C u zatvorenoj posudi, ili nakon druge metode dokazivanja da je primijenjeni način obrade odgovarajući.
Prilikom izbora načina termičke obrade sirovog mlijeka subjekat poslovanja mora:
1) uzeti u obzir postupke utvrđene prema načelima HACCP sistema u skladu s propisom kojim se uređuje kontrola hrane životinjskog porijekla, i
2) ispuniti sve zahtjeve koje u tom pogledu donese nadležni organ pri odobravanju objekta ili obavljanju pregleda u skladu s propisom kojim se uređuje kontrola hrane životinjskog porijekla.

Zahtjevi za ambalažu i pakovanje
Član 91

Pakovanja namijenjena potrošaču moraju se zatvoriti odmah nakon punjenja u objektu u kojem se obavlja poslednja termička obrada tečnih proizvoda od mlijeka i to pomoću uređaja za zatvaranje koji sprečavaju kontaminaciju. Sistem zatvaranja mora biti takav da nakon otvaranja postoji jasni, lako provjerljiv dokaz da je pakovanje otvoreno.

Zahtjevi za označavanje
Član 92

Pored zahtjeva utvrđenih propisom o označavanju i deklarisanju hrane na deklaraciji moraju biti jasno navedene riječi:
1) "sirovo mlijeko", ako se radi o sirovom mlijeku namijenjeno neposrednoj ishrani ljudi;
2) "napravljeno od sirovog mlijeka", ako se radi o proizvodima na bazi sirovog mlijeka.
Zahtjevi iz stava 1 ovog člana primjenjuju se na proizvode namijenjene maloprodaji.

Zahtjevi za identifikacionu oznaku
Član 93

Izuzetno od člana 5 ovog pravilnika:
1) umjesto da bude naveden broj odobrenja objekta, identifikaciona oznaka može upućivati na objekat u kojem se vrši pakovanje, i na pakovanju ili ambalaži se nalazi broj odobrenja objekta;
2) ako se radi o bocama za višekratnu upotrebu, na identifikacionoj oznaci može biti navedena samo šifra zemlje iz koje se mlijeko doprema i broj odobrenja objekta.

XVI POSEBNI ZAHTJEVI ZA JAJA I PROIZVODE OD JAJA

Zahtjevi za jaja
Član 94

U prostorima proizvođača i sve do prodaje potrošaču, jaja se moraju održavati čistim, suvim, bez stranih mirisa, efikasno zaštićena od udaraca i ne smiju biti izložena direktnoj sunčevoj svjetlosti.
Jaja se moraju skladištiti i transportovati na temperaturi, po mogućnosti nepromjenljivoj, koja je najpodesnija za obezbjeđivanje optimalnog očuvanja njihovih higijenskih svojstava.
Jaja se moraju isporučiti potrošaču u roku od najviše 21 dan od nošenja.

Zahtjevi za objekte za proizvodnju proizvoda od jaja
Član 95

Subjekat poslovanja mora da obezbijediti da objekti za proizvodnju proizvoda od jaja budu izgrađeni, uređeni i opremljeni na način koji obezbjeđuje razdvajanje sljedećih poslova:
1) pranje, sušenje i dezinfekciju prljavih jaja, ako se ti poslovi obavljaju;
2) razbijanje jaja, sakupljanje njihovog sadržaja i uklanjanje djelova ljuske i membrana; i
3) poslova koji nijesu navedeni u tač. 1 i 2 ovog člana.

Sirovine za proizvodnju proizvoda od jaja
Član 96

Subjekat poslovanja mora da obezbijedi da sirovine koje upotrebljava za proizvodnju proizvoda od jaja ispunjavaju sljedeće zahtjeve:
1) ljuske jaja koja se upotrebljavaju za proizvodnju proizvoda od jaja moraju biti potpuno razvijene i ne smiju biti napukle. Napukla jaja smiju se upotrebljavati za proizvodnju proizvoda od jaja ako ih objekat u kojem se obavlja proizvodnja ili centar za pakovanje isporučuje neposredno objektu za preradu, u kojem se ona moraju bez odlaganja razbiti;
2) tečna jaja dobijena u objektu koji je odobren za obavljanje te djelatnosti smiju se upotrebljavati kao sirovina. Tečna jaja se moraju dobiti u skladu sa zahtjevima iz člana 97 tač. 1), 2), 3), 4) i 7) ovog pravilnika.

Higijenski zahtjevi za proizvodnju proizvoda od jaja
Član 97

Subjekat poslovanja mora obezbijediti da se svi poslovi obavljaju na način kojim se sprječava kontaminacija tokom proizvodnje, rukovanja i skladištenja proizvoda od jaja, a posebno se moraju ispuniti sljedeći zahtjevi:
1) jaja se ne smiju razbijati ako nijesu čista i suva;
2) jaja se moraju razbijati na način kojim se kontaminacija svodi na najmanju mjeru, a naročito se mora obezbijediti da se taj posao obavlja odvojeno od drugih poslova. Napukla jaja moraju se preraditi bez odlaganja;
3) jaja koja nijesu dobijena od kokošaka, čurki ili gusaka moraju se obrađivati i prerađivati odvojeno. Sva oprema mora se očistiti i dezinfikovati prije početka prerade jaja dobijenih od kokošaka, čurki ili gusaka;
4) sadržaj jaja ne smije se dobiti centrifugovanjem ili drobljenjem jaja, niti se iz prazne ljuske centrifugovanjem smije vaditi ostatak bjelanca za ishranu ljudi;
5) nakon razbijanja, svaki dio tečnog jajeta mora se bez odlaganja preraditi kako bi se uklonile ili smanjile mikrobiološke opasnosti. Serija koja nije dovoljno prerađena može se odmah ponovo preraditi u istom objektu, ako tom preradom ona postaje podesna za ishranu ljudi. Ako se utvrdi da serija nije podesna za ishranu ljudi, mora se denaturisati kako bi se oobezbijedilo da se ne upotrijebi za ishranu ljudi;
6) nije potrebno prerađivati bjelance koje je predviđeno za proizvodnju sušenog ili kristalizovanog albumina koji će se dalje termički obrađivati;
7) ako se ne prerade odmah nakon razbijanja, tečna jaja se moraju uskladištiti bilo u zamrznutom stanju bilo na temperaturi od najviše 4°C. Period uskladištenja na temperaturi od 4°C prije prerade ne smije trajati duže od 48 sati. Ovi zahtjevi se ne primjenjuju na proizvode iz kojih se izdvaja šećer, ako se postupak izdvajanja šećera izvrši bez odlaganja;
8) proizvodi koji nijesu stabilizovani radi čuvanja na sobnoj temperaturi moraju se ohladiti do temperature od najviše 4°C. Proizvodi za zamrzavanje moraju se zamrznuti odmah nakon prerade.

Analitičke specifikacije
Član 98

1. Koncentracija 3-hidroksi-buterne kiseline ne smije biti veća od 10 mg/kg u suvoj materiji neizmijenjenog proizvoda od jaja.
2. Udio mliječne kiseline u sirovini koja se upotrebljava za proizvodnju proizvoda od jaja ne smije biti veći od 1g/kg suve materije. Za fermentisane proizvode ta vrijednost mora biti vrijednost zabilježena prije postupka fermentacije.
3. Količina ostataka ljuske, membrane i drugih čestica u prerađenom proizvodu od jaja ne smije biti veća od 100 mg/kg proizvoda od jaja.

Deklaracija i identifikaciona oznaka
Član 99

Pored zahtjeva za identifikacionu oznaku iz člana 5 ovog pravilnika pošiljke proizvoda od jaja koje nijesu namijenjene za stavljanje u promet na malo nego će se upotrebljavati kao sastojak u proizvodnji drugog proizvoda, moraju imati deklaraciju na kojoj je navedena temperatura na kojoj se proizvodi od jaja moraju održavati i period tokom kojeg se na taj način
može obezbijediti njihova očuvanost/održivost.
Ako se radi o tečnim jajima, deklaracija iz stava 1 ovog člana mora da sadrži i i riječi: "nepasterizovano tečno jaje obraditi na odredištu", kao i datum i sat razbijanja.

Član 100

Stupanjem na snagu ovog pravilnika prestaju da važe odredbe Pravilnikа o bližim uslovima za izdavanje potvrde za pošiljke životinja, namirnica, sirovina, proizvoda, hrane za životinje i otpadaka životinjskog porijekla, veterinarsko-sanitarnim uslovima koje mora ispunjavati pošiljka, mjesto i transportno sredstvo prilikom utovara, pretovara i istovara u unutrašnjem i međunarodnom prometu ("Službeni list RCG", broj 13/06) i odredbe čl. 1 do 22 Pravilnika o minimalnim higijenskim uslovima koje moraju da ispunjavaju brodovi za ulov morske ribe, načinu vršenja veterinarsko sanitarnog pregleda i kontrole i posebni uslovi u pogledu higijenske ispravnosti za svježu morsku ribu namijenjenu izvozu ("Službeni list RCG", broj 41/03).

Član 101

Ovaj pravilnik stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u Službenom listu Crne Gore.

Broj:323/09-0601-2/5
Podgorica, 16. februar 2009. godine


Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i
vodoprivrede

Ministar

mr Milutin Simović



PRILOG I

OBRAZAC DOKUMENTA KOJI MORA DA PRATI SIROVINE NAMIJENJENE PROIZVODNJI ŽELATINA ILI KOLAGENA


I. Indentifikacija sirovine

Vrsta proizvoda: .................................................................................

Datum proizvodnje: .............................................................................

Vrsta pakovanja: ..................................................................................

Broj pakovanja: ...................................................................................

Garantovani rok skladištenja: .............................................................................................................

Neto težina (kg): .................................................................................

II. Porijeklo sirovine

Adresa/e i registracijski broj/evi odobrenog proizvodnog objekta/objekata:

...................................................................................................................................

III. Destinacija sirovine

Sirovina se šalje:

od: ..............................................................................................................................
(mjesto utovara)
do: ..............................................................................................................................
(zemlja i mjesto destinacije)

sljedećim transportnim sredstvom:

.............................................................................................................

Ime i adresa pošiljaoca: ..................................................................................................................................

Ime i adresa primaoca: ..................................................................................................................................