Autorski tekst, Ivane Koljenšić, objavljen u dnevnom listu Pobjeda "Kako se finansira budžet Unije"

Pristupanjem Crne Gore Evropskoj uniji, otvoriće joj se više mogućnosti za dobijanje sredstava iz budžeta EU. I to je samo početak, jer će sa svakim korakom prema EU puno novih mogućnosti tek biti otvoreno u budućnosti.

Kada je riječ o finansijskoj pomoći državama Evropske unije koje se nalaze u procesu pristupanja, pretpristupna finansijska pomoć ima za cilj da olakša proces integracije zemlje kandidata u EU. Osnovna logika korišćenja pretpristupne pomoći jeste u tome da se zemlja pripremi za korišćenje kohezijskih sredstava za vrijeme kada će postati punopravni član. Zato, u periodu kandidature sredstva treba znati efikasno iskoristiti, jer korišćenje sredstava budžeta Unije za kohezione namjere zasniva se na principu nacionalnog sufinansiranja. Na primjer, ako država korisnica želi povući 100€ iz budžeta EU, onda ona treba da obezbijedi iz vlastitog budžeta još 25€. Dakle, bez tih 25€, nema ni onih 100€ iz evropskog budžeta. To znači da država mora da obezbijedi dovoljan obim sredstava za sufinansiranje. Praksa govori da, prije ulaska u EU, to nije veliki problem. Razlog je u tome da je obim sredstava, koja se u tom periodu dobijaju iz fondova Evropske unije relativno mali, pa je i obim novca potreban za nacionalno sufinansiranje relativno mali. Nakon ulaska u EU, omogućen je pristup znatno većem obimu sredstava, a to znači i više novca za nacionalno sufinansiranje.

Postavlja se pitanje, iz kojih izvora se finansira budžet Evropske unije? U najkraćem obrazloženju ovog pitanja, reklo bi se da su to tri izvora. Jedan su tzv. tradicionalna vlastita sredstva, odnosno prihodi od carina koji se prikupljaju na granicama EU kao carinske unije. Na primjer, carine koje jedna država članica prikupi na granici sa drugom državom članicom nisu više prihodi budžeta prve države članice već budžeta Unije. Drugi izvori su prihodi od PDV-a zemalja članica, a najveći izvor prihoda, predstavljaju uplate zamalja članica zasnovane na bruto nacionalnom dohotku (Gross Investment Income - GNI). Suštinski, budžet Evropske unije se finansira transferom sredstava iz budžeta zemalja članica, što zavisi od ekonomskog potencijala određene države članice i temelji se na učešću njenog GNI-a u EU GNI-u. Na primjer, kada Crna Gora postane članica EU onda će ona biti obavezna da uplaćuje novac u budžet Unije i to će biti odliv sredstava iz nacionalnog budžeta. Na drugoj strani, Crna Gora će dobiti mogućnost da koristi sredstva evropskog budžeta. U slučaju da neka država članica više ulaže u budžet Evropske unije nego što povratno iz njega dobija, to ne znači da je ona gubitnik procesa integracije. Naprotiv, njen dobitak je u tome što ostvaruje dugoročan slobodan pristup svojih roba na tržišta drugih država članica, što je, uostalom, i jedna od najvažnijih koristi procesa integracija u ekonomiji. Kada pogledamo strukturu izdataka budžeta EU, onda se uočavaju dvije osnovne stavke. Jedna je poljoprivreda, odnosno Zajednička poljoprivredna politika EU za čije finansiranje se izdavaja oko 40% ukupnog budžeta Evropske unije, dok drugu stavku predstavljaju izdaci za tzv. kohezionu politiku. Riječ je o sredstvima koja su namijenjena bržem razvoju manje razvijenih regija EU i osnovni cilj tih izdataka je da se smanje razlike u razvijenosti u okviru unije. Glavni primaoci tih kohezionih sredstava su nove članice EU, jer su one manje razvijene od velike većine starih članica.

Sredstva iz budžeta EU Crnoj Gori su trenutno dostupna kroz Instrument za pretpristupnu pomoć-IPA. U poređenju sa zemljama koje se trenutno nalaze u pretpristupnoj fazi, Crna Gora se izdvaja kao zemlja sa najvećom budžetskom alokacijom po glavi stanovnika (za periodu od 2007. do 2013. godine oko 361.808€ po glavi stanovnika). To je dobar pokazatelj, jer cijeli pretpristupni proces je u stvari priprema za korišćenje znatno većih finansijskih sredstava koje se daju državi članici. Tako, sadašnje i buduće države članice će nesumnjivo morati da pronađu svoje mjesto u planiranju budžetskog ciklusa EU i da budu što aktivnije, kako bi više i dobile.


mr Ivana Koljenšić, samostalni savjetnik u Ministarstvu finansija Crne Gore