Autorski tekst pomoćnika ministra finansija, Nataše Kovačević, objavljen u dnevnom listu Vijesti

Put Crne Gore ka Evropskoj uniji, nije moguće graditi samo jednim kolosjekom. S jedne strane, Crna Gora se potpisivanjem Sporazuma o stabilizaciji i pridruživanju opredijelila za usklađivanje nacionalnog zakonodavstva sa zakonodavstvom Evropske unije, a sa druge strane, pristupilo se pripremi državne administracije za upravljanje fondovima Unije. U tom smislu, neophodno je oformiti odgovarajuće institucije, kako bi Crna Gora pokazala spremnost i sposobnost za preuzimanje obaveza i odgovornosti u korišćenju Evropskih fondova. Aktivnosti na ova dva kolosjeka moraju se odvijati paralelno i jedino postizanjem očekivanih pomaka na oba polja može se ostvariti cilj koji je Crna Gora sebi postavila, a to je članstvo u evropskoj porodici.

Zemlje, koje se nalaze u pretpristupnoj fazi za članstvo u Uniji, pa samim tim i Crna Gora, imaju na raspolaganju sredstva iz Instrumenta za pretpristupnu pomoć (IPA), koji, u slučaju Crne Gore, iznosi oko 33 miliona eura godišnje. Mada je riječ o bespovratnim sredstvima, dobijenim na osnovu prihvaćenih projekata od strane Vlade Crne Gore i Evropske komisije, a u skladu sa unaprijed definisanim prioritetima države, sredstva su strogo namjenska, definisana ugovorom i bespovratna, jedino u slučaju ako se koriste u skladu sa pravilima propisanim od strane Evropske komisije. Sredstvima koja se trenutno koriste kroz prve dvije komponente IPA-e (podrška tranziciji i izgradnji institucija, prekogranična saradnja), upravlja Evropska komisija, što predstavlja tzv. Centralizovani sistem upravljanja. Nakon sticanja statusa kandidata, ali i uspostavljanjem tzv. Decentralizovanog sistema upravljanja, odnosno, cjelokupnog sistema u kojem će državna administracija biti spremna da na način definisan od strane Evropske komisije upravlja fondovima, Crnoj Gori se pruža mogućnost korišćenja ovih sredstava i kroz preostale tri komponente (regionalni razvoj, razvoj ljudskih resursa i ruralni razvoj).

Naime, da li je državna administracija spremna za upravljanje fondovima procjenjuje Evropska komisija, ocjenjujući institucije, definisane strukture, kao i dokumenta kojim se definišu način upravljanja sredstvima Unije, uz obezbjeđivanje efikasnosti i transparentnosti ovog procesa. U momentu kada Evropska komisija procijeni, Crna Gora će dobiti akreditaciju za Decentralizovani sistem implementacije (DIS) fondova Evropske unije. Akreditacija predstavlja potvrdu da je država korisnica sredstava oformila institucije na način da samostalno i odgovorno upravlja dodijeljenim sredstvima. Na taj način, DIS predstavlja sistem u kojem je upravljanje programima i projektima, finansiranim od strane Evropske unije, prenešeno sa Evropske komisije na zemlju korisnicu, što znači da će naša zemlja biti zadužena za cjelokupan proces sprovođenja tenderskih procedura, ugovaranja i plaćanja, uz prethodnu kontrolu od strane Komisije.

Kako iskustva drugih zemalja govore, put je dug i zahtjevan i traži mnogo više rada, znanja, veću efikasnost, organizaciju, odnosno, evropeizaciju svakodnevnog života. Ovaj proces treba shvatiti kao pripremu za korišćenje Strukturnih i Kohezionih fondova, odnosno učenje kroz rad. Što bolje uspostavimo strukture, koje će upravljati pretpristupnim fondovima, spremnije ćemo dočekati ulazak u Evropsku uniju i mogućnosti korišćenja značajno većeg iznosa sredstava. Tu dolazimo do značaja koji DIS ima za Crnu Goru i njen proces integrisanja u Evropsku uniju.

DIS će biti uspostavljen, samo u onom slučaju kada Evropska Komisija dodijeli akreditaciju. Na taj način, akreditacija predstavlja potvrdu da uspostavljene strukture mogu upravljati i koristiti novac Evropske unije, odnosno potvrdu da je zemlja oformila institucije na adekvatan način, koje će moći da potroše dodijeljena sredstva.

Kako najbolje predstaviti i ilustrovati DIS? U momentu fudbaske groznice, izazvane svjetskim prevenstvom, možda je najbolje opisati šta taj sistem predstavlja za Crnu Goru kroz analogiju, recimo igrača i trenera. U ovoj slučaju, Crna Gora, kao država, je igrač spreman da uči nove stvari, a sve pod nadzorom trenera (Evropske unije). Od igrača, njegove posvećenosti, želje i rada zavise rezultati, dok je trenerova uloga ispravljanje nepravilnosti, kao i upućivanje na pravi put, sve u cilju dostizanja najboljih rezultata. Ukoliko pak igrač (Crna Gora), po procjenama trenera, čiji su kriterijumi visoki, prekrši pravila, slijedi mu udaljavanje sa igrališta. U slučaju pomenutog procesa upravljanja evropskim pretpristupnim fondovima, ovo bi značilo povlačenje akreditacije, odnosno stopiranje korišćenja sredstava. Na taj način započeti projekti ne bi mogli biti realizovani.

Samo izvršavanje obaveza ne samo da će voditi ka ispunjenju ciljeva, već će se iskustvo stečeno tokom „treniranja“, višestruko isplatiti u budućum projektima približavanja Crne Gore Evropskoj uniji.

Nataša Kovačević, pomoćnik ministra finansija