Autorski tekst, Ane Ivanović i Nine Vukotić, savjetnica u Ministarstvu finansija, objavljen u dnevnom listu Vijesti

Posle decenija rata koji su prouzrokovali milione mrtvih, stvaranje Evropske unije označilo je početak nove ere u kojoj su evropske zemlje počele da rešavaju probleme dijalogom, a ne oružanim sukobom. Nakon skoro šezdeset godina postepenog razvoja ideje institucionalnog ekonomskog povezivanja sukobima oslabljenih zemalja, kroz ugovore iz Pariza, Rima, Mastrihta, amandmana iz Amstredama i Nice, Evropa je pretpostavila da je spremna za veliki korak naprijed: lisabonski ugovor – ’’ustav’’. Lisabonski ugovor je međunarodni ugovor potpisan 13. decembra 2007. u Lisabonu, čiji je proces ratifikacije trebalo da se završi do 1. januara 2009. godine i da nakon toga stupi na snagu. Ugovor je trebalo da zamjeni Evropski ustav odbačen na referendumima u Francuskoj i Holandiji 2005. godine U junu 2008. godine ratifikacija Ugovora je odbačena na referendumu u Irskoj. Na ponovljenom referendumu, održanom oktobra 2009., nakon što je Evropska unija napravila izvjesne ustupke Irskoj u vezi vojne neutralnosti, abortusa, poreskih stopa i broja komesara u Evropskoj komisiji, građani Irske sa 67,13% izjasnili su se za ratifikaciju sporazuma.

Poljski predsednik Leh Kačinski je 10. oktobra 2009. godine potpisao Lisabonski ugovor u prisustvu zvaničnika Evropske komisije i Evropskog parlamenta i pritom naglasio kako je ovaj dogovor o reformi evropskih institucija veliki uspjeh i za Poljsku koja je uspjela da izdejstvuje 13 od 14 ključnih pitanja u kojima su joj ostale članice izašle u susret. Poljska je tako postala 26. članica Unije koja je ratifikovala sporazum. Potpisivanjem sporazuma od strane češkog predsjednika stvorili su se formalni uslovi za ostale članice da ratifikuju sporazum.

Sporazum ima tri osnovne karakteristike, prije svega, poboljšanje efikasnosti donošenja odluka, povećanje demokratskog djelovanja jačanjem uloge evropskog i nacionalnih parlamenata, poboljšanje dosljednosti Evropske unije na međunarodnoj sceni. U krajnjoj liniji jačanje kapaciteta Evrope da svakodnevno promoviše interese svojih građana. Ključne odredbe Lisabonskog ugovora su više demokratija i veća otvorenost EU prema svijetu, efikasniji proces donošenja odluka, modernizacija evropskih insitucija, ekonomska i monetarna Unija, EU u svijetu (EU se obavezuje promovisati svoje vrijednosti u cijelom svijetu i osigurati mir i sigurnost, održivi razvoj, solidarnost i uzajamno poštovanje medju ljudima, slobodnu i fer trgovinu, smanjenje siromaštva, zaštitu ljudskih prava, pridržavanje i unapređenje međunarodnog prava, kao sto je definisano u povelji Ujedinjenih nacija).
Na planu bezbjednosti i odbrane, ugovor proširuje ulogu EU na intervencije demilitarizacije, vojne savjete i na uspostavu stabilnosti posle sukoba. Ugovor uključuje klauzulu solidarnosti (dobrovoljne), koja se primjenjuju u slučajevima kada su države članice žrtve terorističkog napada, prirodnih katastrofa ili kada su te pojave izvor čovjekove djelatnosti. Nove odredbe Ugovora će omogućiti Uniji i državama članicama da efikasnije zaštite svoje finansijske interese i da se aktivnije bore protiv transnacionalnog kriminala. Nova pravila traže poštovanje različitih pravnih sistema i tradicija zemalja članica. Ona pružaju pravo na tzv. `hitne izuzetke`, koji bi omogućili zemlji da ne primjenjuje nove mjere, ako bi one zadirale u osnov nacionalnog krivično-pravnog sistema; na Irsku i Veliku Britaniju, s obzirom na njihov precedentni pravni sistem i nepripadnost Šengen grupi, sastav komunitarnog prava i njihove nepripadnosti režimu kontrole granica Šengena, će biti primijenjen specijalni aranžman koji će im omogućavati da od slučaja do slučaja odlučuju da li će učestvovati u zakonodavnim aktivnostima u navedenim oblastima. U oblasti socijalne politike, Ugovor prepoznaje fundamentalnu ulogu servisa, kao što su javni prevoz, telekomunikacije, poštanski servisi, servisi gasa i električne energije. Takođe, ugovor reguliše niz novih oblasti političke saradnje i daje Uniji veću sposobnost za borbu protiv međunarodnog kriminala, ilegalne imigracije, trgovine ženama i djecom, kao i trgovine drogom i oružjem; proširene politike tiču se još i klimatskih promjena i energije. Lisabonski sporazum u oblasti ljudskih prava prepoznaje prava, slobode i načela predviđena Poveljom o temeljnim pravima i čini ih zakonski obavezujućim. Sporazum omogućava EU da pristupi Evropskoj konvenciji o ljudskim pravima.

Geneza pravnih i institucionalnih novina EU do Lisabonskog sporazuma predstavlja period mirnog konsenzusa. Sa samim prizvukom mogućnosti da se međusobni odnosi mogu podići na viši nivo, koji bi podrazumijevao izvjesne ustupke u sprovođenju suvereniteta, nastaje ’’nova era’’ u harmoničnim odnosima država članica, do sada ponosnih na svoja ekonomska rješenja i komunitarne akte koji povezuju dvadeset i sedam različitih interesa. Naime, ako su sa jedne strane razlozi tržišnog povezivanja bili fundament nastanka Unije, a politička saradnja i samim tim i uzajamni ustupci jedna od ’’najglasnije’’ promovisanih vrijednosti, zašto su evropski građani tako dugo demantovali svoje izabrane vođe?

Petogodišnji pokušaji stvaranja oblika Unije koji bi generisao ’’najbolje od države’’ nisu nalazili na jednak entuzijazam u Francuskoj, Holandiji, nekada Irskoj i i Češkoj. Ako pođemo od početne u rekordnom roku neprihvaćene verzije teksta evropskog ustava, pa do današnjeg usvojenog Lisabona možemo zaključiti da je EU kao cjelina spremnija da izađe u susret svojim članicama, nego one same - ideji koja ih povezuje. Sa druge strane, možda je EU samo veći vizionar iz perspektive dvadesetsedmorice.

Ako je tržište (u smilslu ljudskih potreba koje treba zadovoljiti), to koje u ekonomskoj sferi postavlja pravila igre, ako se princip ’’tailor made’’ ( po mjeri zemlje – prim. prev.), sve više koristi u kreiranju politika saradnje na multilateralnom nivou, možda i ovaj Sporazum, koji je zaista iskreno vodio računa o potrebama svojih potpisnica, predstavlja jedno novo kvalitativno svojstvo demokratije i novo lice konstitucionalizma.