Intervju Branka Vujovića, ministra ekonomije Dnevnom listu “Pobjeda“ povodom pripreme Strategije regionalnog razvoja Crne Gore, 2010-2014

Dopustite mi da na početku pojasnim razloge koji su doveli do potrebe da uradimo jedan ovakav dokument. Crna Gora se, kao i mnoge zemlje u tranziciji, suočava sa neravnomjernim razvojem koji je u najvećoj mjeri rezultat procesa prelaska iz planskog u tržišni privredni sistem. Kolaps industrije kreirane na nerealnim osnovama, uticao je na to da značajan broj zaposlenih u velikim industrijskim preduzećima ostane bez zaposlenja. Novi sistem je zahtijevao nove vještine i znanja, a samo manji broj onih koji su ostali bez posla, bio je spreman da se prilagodi novim uslovima i prodje kroz proces prekvalifikacije. Razvojni zamah nakon obnove crnogorske nezavisnosti, ponudio je nove šanse za sticanje obrazovanja i zapošljavanje, a investiciona aktivnost, posebno u primorskom i središnjem dijelu, bila je sve značajnija. To je uticalo na migracije stanovništva iz kontinentalnog u središnji i primorski region. Zbog svega navedenog, procijenili smo da je upravo sada momenat kada, na jedan sistematizovan način, treba da pristupimo stvaranju drugačijeg okvira za ublažavanje razlika i ravnomjerniji razvoj u budućnosti.

1. Na koji period je oročena Strategija regionalnog razvoja i koji su njeni osnovni zadaci i instrumenti?

Strategija se odnosi na period do kraja 2013. godine. Razlog zbog čega smo se opredijelili za ovaj rok jeste naša namjera da nacionalnu politiku regionalnog razvoja uskladimo sa regionalnom politikom Evropske unije. Zadaci SRR su stvaranje uslova za ravnomjerniji socio-ekonomski razvoj u skladu sa principima održivog razvoja, stvaranje uslova za povećanje konkurentnosti svih djelova zemlje i valorizacija razvojnih potencijala. To znači da se daje mnogo prostora za konstruktivne inicijative, a posebno za one koje dolaze od jedinica loklane samouprave. Dokument uspostavlja okvir i daje smjernice za koordiniranje regionalnog razvoja, uz podršku onim jedinicama lokalne samouprave koje zaostaju u razvoju. Posebnu pažnju posvetili smo životnoj sredini, pa se jedan od strateških ciljeva odnosi na održivo korišćenje prirodnih resursa, primjenu nisko karbonskih tehnologija i razvoj komunalne infrastrukture.

2. Koji su ključni projekti predvidjeni strategijom?

Prateći praksu EU u ovoj oblasti, Strategija polazi od principa “odozdo prema gore”, što znači da se ne propisuju projekti sa nacionalnog nivoa, već je to prepušteno jedinicama lokalne samouprave. Opravdanost ovog pristupa ogleda se u činjenici da lokalno stanovništvo i nosioci razvoja na lokalnom nivou bolje poznaju probleme i poteškoće koji sprječavaju ili usporavaju razvoj njihove sredine. Putem izrade strateških planova razvoja jedinica lokalne samouprave, prema unaprijed određenoj metodologiji, biće definisane potrebe i projekati koji zadovoljavaju te potrebe i omogućavaju razvoj lokalne zajednice. Prepoznati projekti biće uključeni u zajedničku bazu razvojnih projekata i postati važno sredstvo za usmjeravanje finansijskih sredstava namijenjenih razvoju jedinica lokalne samouprave i regiona kojima pripadaju.
Paralelno sa tim, aktivnosti Vlade Crne Gore u funkciji ravnomjernijeg regionalnog razvoja biće usmjerene u tri pravca. Prvi se odnosi na dalje povećanje ekonomske i pravne atraktivnosti Crne Gore kao sistema, posebno u dijelu vladavine prava koja je jednako važna za demokratski i za ekonomski razvoj zemlje. Drugi pravac podrazumijeva pokretanje velikih projekata koji su pretpostavka bržem ukupnom razvoju - poboljšanje saobraćajne povezanosti, rješavanje komunalnih problema, valorizaciju energetskih resursa i izradu kvalitetnih planskih dokumenata. Na kraju, i od posebne važnosti, Vlada će biti orijentisana na izgradnju društvene infrastrukture, odnosno stvaranje uslova za društveni razvoj, što podrazumijeva adekvatan pristup javnom sektoru i upravi, kulturi, obrazovanju, zdravstvenoj i socijalnoj zaštiti, sportu i rekreaciji, vjerskim zajednicama.

3. Koliko novca treba za realizaciju strategije?

To zavisi od broja projekata koje ćemo imati. U suštini, sredstva će se koristiti iz državnog i budžeta jedinica lokalne samouprave, kao i iz instrumenta za pretpristupnu pomoć EU. U ovom momentu nisu planirana dodatna sredstva za finansiranje razvojnih projekata iz državnog budžeta, ali od 2011, nakon usvajanja Zakona o regionalnom razvoju i pratećih uredbi i propisa, moguće je planirati dodatna sredstva za finansiranje razvojnih projekata. Očekujem da će do tada biti pripremljeni i strateški planovi razvoja jedinica lokalne samouprave i indikativne liste projekata. Podsjetio bih da je trenutno, pored značajnih aktivnosti Direkcije javnih radova i Direkcije za saobraćaj, koje se odnose na unaprjeđenje lokalne putne infrastrukture, domova kulture, zdravstvenih ustanova i sl. (u pitanju je preko 100 projekata), u fazi pripreme i realizacije petnaest projekata od regionalnog značaja u oblasti vodosnabdijevanja, izgradnje postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda i kanalizacionih mreža, izgradnje regionalnih sanitarnih deponija i putne infrastrukture čija je ukupna vrijednosti oko 360 miliona EUR, a koji se finansiraju iz kapitalnog budžeta, kredita međunarodnih razvojnih institucija, IPA programa, opštinskih budžeta i donacija.

4. U čemu će se sjever Crne Gore razlikovati od sadašnjeg stanja nakon realizacije strategije?

Nijedna strategija nije riješila probleme preko noći, pa neće ni ova. Otklanjanje posledica neravnomjernog razvoja je dugoročan proces. Važno je da Strategija promoviše princip “odozgo prema gore” što predstavlja, ne samo značajan demokratski iskorak, već i priliku za jedinice lokalne samouprave da usmjeravaju sopstveni razvoj. Strategija daje jednake šanse za ubrzanje razvoja kontinentalnom, ali i drugim djelovima Crne Gore. Šanse se neće iskoristiti čekanjem. Potrebne su inicijative. Samo konkretne inicijative promijeniće sadašnje stanje.

5. Da li će Strategija uspjeti da zaustavi raseljavanje sjevera i na koji period?

Raseljavanje će prestati, pa i usudjujem se reći da će započeti obrnuti trendovi, onog momenta kada se prepoznaju ekonomski održivi projekti koji će doprinijeti povećanju živnotnog standarda. Strategija daje okvir za ovaj proces, ali ne može sama po sebi ponuditi zaposlenje. Da bi se bilo ko zaposlio, prvo mora tražiti posao. Isto tako, da bi se zaustavilo raseljavanje, moraju se osmisliti dugoročno održivi projekti. Zato je jedan od zadataka Strategije podizanje nivoa konkurentnosti jedinica lokalne samouprave. To podrazumijeva i poboljšanje društvene infrastrukture koja će učiniti pojedinačne regione primamljivim za život. Imajte u vidu da najviše realnih resursa i komparativnih prednosti Crne Gore danas s nalazi u najnerazvijenijem regionu zemlje. Budući razvoj Crne Gore biće vezan za valorizaciju ovih resursa.

6. Da li imate podatak koliko se gradjana sjeverne regije u posljednjih 20 godina preselilo u druge regije Crne Gore?

Prema popisu iz 2003. u odnosu na popis iz 1991. opštine Plav, Šavnik, Plužine, Žabljak i Andrijevica imale su negativne stope rasta stanovništva od: -28,5%, - 20,14%, -18,60%, -14,45% i -13,60% respektivno, dok je opština Kolašin zabilježila rast od 10,53%. U istom periodu, središnji i primorski region karaktriše povećanje broja stanovnika od 11,34% i 6,02% respektivno. Sličan trend je nastavljen i poslednjih godina.

7. Opozicija optužuje Vladu da je zakasnila sa strategijom?

Strategija regionalnog razvoja je i ranije bila u planu rada Vlade. Medjutim, ranija rješenja se nisu pokazala efikasnim. Upravo zato, vjerujemo da će novi pristup regionalnom razvoju, usklađen sa principima EU, imati pozitivne efekte, prije svega jer označava sistemski pristup i prepoznaje jedinice lokalne samouprave kao važne nosioce razvoja.

8. Opozicija takodje tvrdi da Vlada nema ozbiljnu namjeru da razvija Sjever već da donosi strategiju i promoviše razvoj ove regije zbog obaveza prema EU?

Ovdje moram da podsjetim na konkretne projekte koji su predpostavka bržem ukupnom razvoju, prije svega poboljšanje saobraćajne povezanosti, izgradnju auto-puta i povezivanje opštine Pljevlja sa budućom Željeznicom, poboljšanje željezničke infrastrukture, izgradnja aerodroma u kontinentalnom dijelu Crne Gore itd. Takođe, veoma su značajni projekti rješavanja komunalnih problema u dijelu upravljanja čvrstim otpadom i otpadnim vodama, valorizacije energetskih resursa i izrade kvalitetnih planskih dokumenata na osnovu Prostornog plana Crne Gore do 2020. kako bi se zadržali postojeći i privukli novi investitori.
Izgradnja društvene infrastrukture, odnosno stvaranje uslova za društveni razvoj podrazumijeva adekvatan pristup javnom sektoru i upravi, kulturi, obrazovanju, zdravstvenoj i socijalnoj zaštiti, sportu i rekreaciji, vjerskim zajednicama. Suštinski predmet interesovanja postaje kvalitet obrazovanja koji će biti u fokusu u narednom periodu.
Kako bi se ove aktivnosti realizovale, Crna Gora će se osloniti na sopstvene finansijske resurse, bidžet i Investiciono-razvojni fond, zatim na saradnju sa privatnim sektorom kroz privatno-javno partnerstvo, privlačenje novih i zadržavanje postojećih investitora (stranih i domaćih), eventualna nova povoljna kreditna zaduženja kod međunarodnih razvojnih institucija kao i na fondove EU koji će joj biti dostupni u procesu integracija.

9. Zamjereno je Vladi i na izuzetno maloj državnoj pomoci sjeveru- svega 141 hiljadu za razliku recimo od KAP-a kome je samo za subvencije za struju dato 15 miliona eura. Kako to komentarisete, bez obzira sto se pomocu ne podstice razvoj?

Pomenuti iznos dodijeljene pomoći od 141 hiljade € odnosi se na direktnu budžetsku pomoć. Međutim, to je samo dio pomoći koji je usmjeren ka sjeveru. U periodu 2007-2009 za finansiranje projekata u kontinentalnom dijelu Crne Gore Fond za razvoj je izdvojio 13,3 mil € za 108 projekata, Zavod za zapošljavanje 8,8 mil € za 1.601 projekat, dok je Direkcija za razvoj malih i srednjih preduzeća odobrila 5,2 mil € za finansiranje 184 projekta. Dodatno, u okviru svojih nadležnosti i u saradnji sa međunarodnim institucijama, Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede je kroz Agrobudžet realizovao projekate u vrijednosti od 43,4 mil €. Složićete se da su uložena sredstva mnogo veća od pomenutih u Vašem pitanju.

10. Koji glavni razlog zaostajanja sjevera i da li ih je u narednom periodu moguće eliminisati?

Najčešci problemi sa kojima se suočavaju nerazvijene i manje razvijene opštine su neizgrađena i neadekvatna infrastruktura, smanjen obim privredne aktivnosti, visok nivo nezaposlenosti, nepovoljna demografska i obrazovna struktura stanovništva itd. Neke od programa koje treba realizovati u narednom periodu su: izgradnja infrastrukturnih objekata (lokalni i regionalni putevi, bolnice, škole, vrtici, sportski objekti, izgradnja stambenih objekata itd.), povećanje privredne aktivnosti i dalji podsticaji razvoju preduzetništva, malog i srednjeg biznisa, identifikovanje oblasti za investiranje i privlačenja stranih investitora, podsticajne mjere za naseljavanje nerazvijenih opština u cilju smanjenja iseljavanja, povratka iseljenog i privlačenja novog stanovništva, podizanje nivoa i kvaliteta obrazovanja, pogotovo u oblasti visokog obrazovanja sa posebnim akcentom na razvijanje i osnaživanje preduzetničkih sposobnosti kod mladih ljudi.

Aleksandar Avanesov, stalni koordinator UN i stalni predstavnik UNDP u Crnoj Gori UNDP će podržati sprovođenje Strategije

Strategija regionalnog razvoja Crne Gore rezultat je rada domaćih stručnjaka koji su, bilo kao nezavisni eksperti, bilo kao predstavnici nadležnih institucija, dali svoj doprinos kreiranju Strategije. Za potrebe procesa, Vlada je formirala Savjet za izradu Strategije regionalnog razvoja Crne Gore. Dodatnu stručnu pomoć i podršku obezbijedila je kancelarija Programa za razvoj Ujedinjenih nacija u Podgorici.

1. Zašto je Kancelarija Programa Ujedinjenih nacija za razvoj (UNDP) u Crnoj Gori podržala strategiju regionalnog razvoja?
Da bi bila ekonomski održiva, Crnoj Gori je potreban novi model ekonomskog rasta koji će, između ostalog, biti zasnovan na nacionalnoj kompetitivnosti i unutrašnjim kapacitetima za proizvodnju, kao i na manjoj zavisnosti od spoljašnjih faktora.

U mnogim zemljama širom Evrope može se naići na fenomen regiona koji doživljavaju ozbiljne poteškoće odgovarajući na izazov unošenja raznolikosti u tradicionalnu ekonomsku strukturu. Ovo je prisutno i u zemljama EU i u državama Centralne i Istočne Evrope. Svjedoci smo pojave istog, takozvanog “procesa starenja” koga karakterišu velika, oronula i nekompetitivna preduzeća, zatvorene fabrike, visok stepen nezaposlenosti, raseljavanje, niski standardi zaštite životne sredine, zastarjela infrastruktura, degradacija društvenih usluga.

Crna Gora se takođe bori s ovakvim izazovima, i Regionalna strategija je predviđena da pomogne da ta borba bude što djelotvornija. Da naglasim, važno je da akcenat podrške koja će se pružiti manje razvijenim regionima bude na optimalnom korišćenju njihovih razvojnih potencijala, kao i na uklanjanju uzroka koji sprečavaju razvoj. Ovo je preduslov održivog razvoja cijele zemlje u skladu sa najvišim evropskim i međunarodnim standardima.

2. Da li UNDP ima ambiciju da podrži proces sprovođenja strategije?
Definitivno. To je već postalo dio našeg cjelokupnog programa koji uključuje konkretne projekte - za podršku razvoju nacionalnih parkova, preduzetništva, osnivanja malih i srednjih preduzeća, razvoj malih hidroelektrana, kao i aktivnih radnih mehanizama uključujući stvaranje društvenih fondova za inovacije narednih godina, itd. Tokom posljednjih godinu dana naročito smo stavili naglasak na podršku državi u pružanju efikasnog odgovora na globalnu ekonomsku krizu i ublažavanje njenih kratkoročnih i dugoročnih efekata..

UNDP će narednih godina nastaviti da pruža podršku onim programima koji jačaju nacionalne i lokalne kapacitete za poboljšanje usluga u dijelu pružanja boljeg odgovora na potrebe lokalnog stanovništva i, u isto vrijeme, za bolju koordinaciju lokalnih prioriteta i sveukupnih nacionalnih prioriteta. UNDP će s velikim entuzijazmom podržati programe koji jačaju kompetitivnost Crne Gore. Ovo uključuje podršku razvoju i rastu malih i srednjih biznisa koji bi apsorbovali pojedince koji su ostali bez posla, u onim oblastima u kojima Crna Gora kao država ima komparativnu prednost.

Uzmite za primjer sjeverozapadni region Crne Gore koji obuhvata durmitorski pojas od pet opština. Ova oblast koja ima bogat biodiverzitet, vodni i drvni potencijal, kao i turizam i proizvodnju organske hrane, stavljena je pod zaštitu Svjetske baštine kao oblast u kojoj postoje vrhunski prirodni fenomeni, izuzetna prirodna ljepota od estetske važnosti, koja sadrži izuzetne primjere koji predstavljaju glavne faze u istoriji planete, kao i najznačajnije primjere prirodnih habitata za konzervaciju biološke raznolikosti - uključujući vrste kojima prijeti izumiranje, od izuzetne univerzalne važnosti sa tačke gledišta nauke ili konzervacije. Kao takva, ova oblast sadrži ogroman potencijal za razvoj “zelene ekonomije” sa mogućnostima za čistu proizvodnju energije, obradu drveta, održivi turizam i poljoprivredu.



Šansa za finansiranje malih infrastrukturnih projekata i razvoj kapaciteta opština

Na nedavnoj prezentaciji grant šema za razvoj opština, šef Delegacije EU u Crnoj Gori Leopold Maurer istakao je važnost pripreme crnogorskih opština kako bi mogle da koriste fondove Evropske unije. „Kada Crna Gora postane zemlja kandidat, mora razviti upravljačke strukture kako bi bila u mogućnosti da koristi strukturne fondove. Ovi fondovi imaju za cilj da izbalansiraju razlike između bogatih i siromašnih regiona, i upravo tu je ključna uloga opština. Od ključne je važnosti da opštine kreiraju kapacitet da apsorbuju raspoloživa sredstva. Na primjer, u slučaju Bugarske i Rumunije, preko 300 miliona EUR je ostalo neiskorišćeno zbog neadekvatne pripreme.“ Aktuelna grant šema pruža mogućnost za 15 opština korisnica Egalizacionog fonda da finansiraju male infrastrukturne projekte u vrijednosti i do 1 milion EUR. Rok za aplikaciju je 4. oktobar 2010. godine.