Autorski tekst, Ane Ivanović, objavljen u dnevnom listu Pobjeda "Zašto u EU"

Objasniti postupke koje je neophodno preduzeti u procesu pridruživanja evropskoj porodici, dati sažet pregled svih odgovora na sasvim jednostavno pitanje: „zašto u EU", predočiti ciljeve koji se žele postići nije jednostavan zadatak. Članstvo u EU se, ipak, svodi na težnju ka ostvarenju boljitka svih njenih građana, koji su, bez obzira koliko se u budućnosti bude mijenjala struktura i sadržina njenih pravnih ugovora, bili i ostali njen osnovni „stub". A ljude cesto karakteriše strah od promjena i nepoznatog. Ako uzmemo u obzir najzanimljivije zablude o EU, na koje je autor ovog rada naišao u pokušaju traženja univerzalnih odgovora, a navodeći tek poneke, kao npr: kovanice eura izazivaju alergiju, u Evropi banane moraju biti ravne, EU kaže da su Ijuljaške previsoke, smatram da samo jednostavan pristup i obrada svakog pojedinog koraka može stvoriti realnu, razumljivu pragmatičnu sliku ovog procesa. U junu 1993. godine na samitu Evropskog savjeta održanom u Kopenhagenu, šefovi država članica definisali su kriteriјe na osnovu kojih će se procjenjivati spremnost individualnih država da postanu dio evropskog kruga: politički (demokratija, vladavina prava, poštovanje ljudskih prava i zaštita manjina), ekonomski (postojanje funkcionalne tržišne ekonomije i sposobnost suočavanja sa pritiskom konkurencije u EU) i pravni (sposobnost preuzimanja obaveza iz članstva, uključujući neodstupanje od principa političkog, ekonomskog i monetarnog jedinstva). Ovi kriterijumi potvrdiće se i na samitu Evropskog savjeta održanom u Madridu 1995. godine, uz istovremeni dogovor čelnih ljudi za postavljanje još jednog uslova, i to administrativnog (usvajanje Acquis Communautairea u nacionalno zakonodavstvo i njegova efikasna primjena). Značajno je napomenuti da ne postoji eksplicitna metodologija koja se veže za navedene kriterijume. Ipak, širok spektar informacija i smjernica o ekonomskoj spremnosti države potencijalnog kandidata za pristupanje svakako se može dobiti u relevantnim EU dokumentima. Kriterijum postojanje funkcionalne tržišne ekonomije nameće potrebu tržišnog usmjerenja privrede, obuhvata presjek postojećeg stanja i postavlja se kao kratkoročan prioritet (jedna do dvije godine). Njegovo ostvarivanje postiže se ispunjenjem potkriterijuma opisanih u nastavku, koji su korišćeni i prilikom izrade Nacionalnog programa za integraciju Crne Gore u EU za period 2008 - 2012.

Potkriterijum postojanje širokog političkog konsenzusa o osnovama ekonomske politike predstavlja nužnu polugu za kreiranje održivog ekonomskog sistema. Postojanje dijaloga između predstavnika radnika, poslodavaca, vlada, kao i političkih partija je nužan preduslov za stvaranje tržišne ekonomije. Gledano sa aspekta postizanja i očuvanja održivog ekonomskog rasta jedne zemlje, njenu makroekonomsku stabilnost možemo posmatrati kao konstitutivni element i preduslov. Izbalansiran budžet, odgovarajući spoljnotrgovinski deficit, održavanje inflacije, javnog duga i budžetskog deficita na nivou koji predviđaju kriterijumi iz Mastrihta, optimalna stopa zaposlenosti, stabilan kurs, kao i postepeni prelazak na jedinstvenu evropsku valutu, kreiraju pogodno tlo za predvidljivost ekonomskih faktora. Kao jedan od zahtjeva i nužnih postulata tranzicionog procesa, koji se postavlja pred zemlju potencijalnog kandidata jeste, svakako, liberalizacija cijena i trgovine. Koliki je značaj regulatora u finansijskom sektoru i njegovih ostalih učesnika najbolje pokazuju posljedice ekonomske krize. Postojanje stabilnog finansijskog sektora, koji u uslovima tržišne ekonomije predstavlja njen neodvojiv dio, njegova tri segmenta: banke, osiguranje i tržište kapitala su od ključne važnosti za prevenciju makroekonomskih disbalansa. Kreiranje ambijenta u kojem preduzeća u privatnom vlasništvu posluju po tržišnim principima, uz odsustvo gubitaka na teret državnih sredstava za ona koja konstantno ostvaruju gubitke, što reguliše sami mehanizam ponude i tražnje je, takođe, jedan od ultimativnih ciljeva. Potkriterijum eliminisanja prepreka za ulazak i izlazak sa tržišta predstavlja eliminisanje biznis barijera u suviše dugim i suviše birokratskim procedurama, odsustvu finansijske discipline, regulisanju pravila o državnoj pomoći koja nijesu usklađena sa komunitarnim pravom i drugim kočnicama slobodnom ekonomskom nadmetanju. Neprikosnovenost privatne svojine, kao jedno od osnovnih ekonomskih i građanskih prava, zaštita načela slobode ugovaranja, efikasnost i zakonitost u postupanju pravosudnih organa pružaju pravnu sigurnost postavljenim ciljevima. Ulaganje u ljudske resurse jeste, zapravo, ulaganje u osnov svakog sistema (ekonomskog, pravnog, socijalnog, i dr.). Principi jačanja administrativnih kapaciteta, unapređenja sistema školovanja i obrazovanja uopšte, razvoja nauke i istraživanja, specijalizacije zanimanja, prepoznati kroz skoro svaki nacionalni i međunarodni dokument, čine fundament dugoročnog starteškog planiranja i realizacije postavljenih ciljeva. Ostvarivanje dugoročnog ekonomskog rasta i razvoja u značajnom obimu je uslovljeno postojanjem adekvatne infrastrukture. Što je veći obim trgovinske razmjene zemlje potencijalnog ili kandidata za članstvo sa EU prije njenog pristupanja, jasnije su indicije da proces restrukturiranja i preduzete mjere imaju pozitivan efekat. Postizanje finansijske samoodrživosti značajnog broja malih preduzeća u nacionalnim okvirima kreira povjerenje u „ekonomsku elastičnost", tj. sposobnost prilagođavanja domaće privrede izazovima jedinstvenog tržišta. Posljednjih godina konkurentnost se javlja kao „nova paradigma" ekonomskog razvoja. Praktična spoznaja sopstvenih ograničenja i dobra diferencijacija izazova koje postavlja globalna trgovinska interakcija, otjelotvorena kroz konkretne mjere i akcije vlada, doprinosi ne samo opstanku, već i značajnom umrežavanju sektora preduzeća u okviru individualnih zemalja u evropske ekonomske tokove.

Uvijek možemo odabrati da svaki proces i svaku priču shvatimo i malo šire. Van granica zadatog i drugačije od onih koje su već ispričane. Ako i ekonomske kriterijume shvatimo kao viziju o napretku i posmatramo izvan konteksta EU uslova, zahtjeva i moranja, zar njihova logika i različiti modaliteti primjene u cilju povećanja životnog standarda ne predstavljaju svakodnevnu misao i nas samih? Sve ideje, teorije i politike koje se baziraju na zajedničkoj vrijednosti prosperiteta u svojoj osnovi ne predstavljaju „proizvod" institucija, već jesu glas društva koje kroz istoriju govori da želja za ekonomskim i socijalnim, kao i boljitkom uopšte, nikada nije bila jedna od pasivnih kategorija. Vrijeme izolovanosti ekonomskih sistema nacionalnih država je srećom za nama. Privredno umrežavanje društava, globalna trgovina i ekonomska međuzavisnost jesu današnje vijesti i imperativ. Uostalom, zar nije najlakši način da se dobije ono što se želi pomoći drugima da dobiju ono što oni žele?