Miodrag Čanović, pomoćnik ministra ekonomije za energetiku, 10. Okrugli sto energetičara Jugoistočne Evrope »Energetska situacija u Jugoistočnoj Evropi i položaj Crne Gore« (Podgorica, 07. septembar 2010. godine) u organizaciji Saveza Sindikata Crne Gore

Poštovane dame i gospodo,


Dozvolite mi da, u ime Ministarstva ekonomije i Vlade Crne Gore, kao i u svoje lično ime, najsrdačnije pozdravim predstavnike Evropske komisije, Evropske federacije sindikata javnih službi, Friedrich Ebert Stiftung-a, Saveza sindikata Crne Gore i drugih sindikalnih organizacija, kao i sve ostale učesnike Okruglog stola.

Teme ovog Okruglog stola su vrlo interesantne i aktuelne, ne samo sa energetskog, nego i sa socijalnog i sindikalnog aspekta. Zbog toga je i dobro što ćemo, zahvaljujući Sindikatu energetike Crne Gore i ostalim organizatorima Okruglog stola, imati priliku da razgovaramo o energetskoj situaciji u regionu Jugoistočne Evrope i uticaju implementacije Sporazuma o formiranju Energetske zajednice na reformu energetskog sektora njenih članica. Takođe je značajno što ćemo imati priliku da se informišemo o evropskom socijalnom dijalogu u sektoru energetike, razvoju kolektivnog pregovaranja u regionu, realizaciji socijalnih akcionih planova i drugim temama koje su od značaja za oblast energetike.

U Evropi su poslednjih godina prisutni značajni problemi u energetici, koji se ogledaju u nedostatku sigurnog snabdijevanja i jeftine energije, porastu uvozne zavisnosti zemalja Evropske unije, kao i u posljedicama globalnog zagrijavanja usljed emisija gasova sa efektom staklene bašte.

U nastojanju da riješi postojeće probleme i obezbijedi održivo, sigurno i konkurentno snabdijevanje energijom, Evropska unija je lansirala projekat razvoja zajedničkog tržišta električne energije i gasa u Jugoistočnoj Evropi. Kao rezultat zajedničkih aktivnosti Evropske unije i zemalja Jugoistočne Evrope, osnovana je Energetska zajednica u skladu sa Sporazumom o formiranju Energetske zajednice.

Potpisivanjem Sporazuma, u oktobru 2005. godine u Atini, stvoren je pravni okvir za uspostavljanje jedinstvenog regionalnog tržišta električne energije i gasa, sa krajnjim ciljem njegove integracije u tržište Evropske unije. Sporazum je stupio na snagu 1. jula 2006. godine, a od strane Crne Gore je ratifikovan u oktobru 2006. godine. Ratifikacijom Sporazuma, koji predstavlja prvi pravno-obavezujući akt Crne Gore prema Evropskoj uniji, naša država je postala punopravna članica Energetske zajednice. Pored Crne Gore, ovaj Sporazum su ratifikovale i Hrvatska, Srbija, Bosna i Hercegovina, Makedonija, Albanija, Bugarska, Rumunija i Misija privremene uprave Ujedinjenih nacija na Kosovu. Moldavija je takođe postala članica Energetske zajednice 1. maja 2010. godine, dok je u toku procedura pregovaranja o članstvu sa Ukrajinom i Gruzijom.

Glavni ciljevi formiranja Energetske zajednice su povećanje sigurnosti snabdijevanja energijom, kroz privlačenje investicija u energetski sektor, povećanje korišćenja obnovljive energije i razvijanje tržišne konkurencije, uz unapređenje ekološke situacije.

Pravni okvir Sporazuma o formiranju Energetske zajednice čini regulativa Evropske unije, tako da članice Energetske zajednice imaju obavezu da usaglase svoje zakonodavstvo sa direktivama Evropske unije koje se odnose na energetiku i zaštitu životne sredine.

Stupanjem na snagu Sporazuma, članice Energetske zajednice su preuzele obavezu implementacije direktiva koje se odnose na interno tržište električne energije i prirodnog gasa, zaštitu životne sredine, obnovljive izvore energije, kao i osiguravanja uslova da kupci, saglasno kategoriji kojoj pripadaju, steknu status kvalifikovanog kupca. Sporazumom su definisani i rokovi do kojih zemlje članice treba da ispune utvrđene obaveze.

Realizacija obaveza iz Sporazuma o Energetskoj zajednici je od ogromnog značaja, ne samo za uspjeh reformi našeg energetskog sektora i njegovo funkcionisanje u okviru Energetske zajednice, već i za sveukupni proces evropskih integracija naše zemlje, jer predstavlja jedan od prioriteta Sporazuma o stabilizaciji i pridruživanju.

Sekretarijat Energetske zajednice, u ime Evropske unije, vrši kontrolu realizacije utvrđenih obaveza i o tome izvještava Evropsku komisiju i članice Energetske zajednice.

Crna Gora uspješno sarađuje sa Sekretarijatom Energetske zajednice i aktivno učestvuje u radu ostalih njenih institucija, kao što su: Savjet ministara, Stalna grupa na visokom nivou, Regulatorni odbor, Forum za električnu energiju, Gasni forum, Socijalni forum, Naftni forum, Radna grupa za energetsku efikasnost, Radna grupa za obnovljive izvore energije itd.

U skladu sa preuzetim obavezama, u Crnoj Gori se realizuje reforma energetskog sektora, kako sa aspekta energetske politike i strategije, tako i sa institucionalno – organizacionog i pravno-regulatornog aspekta.

Reforma energetske politike i strategije se ogleda u usklađivanju strateških energetskih ciljeva Crne Gore sa ciljevima Evropske unije odnosno Energetske zajednice, i to, prije svega, ciljeva u oblasti energetske efikasnosti, obnovljivih izvora energije i zaštite životne sredine. U skladu sa ciljevima EU definisana su glavna strateška dokumenta Crne Gore, prije svega Energetska politika (usvojena u februaru 2005. godine) i Strategija razvoja energetike Crne Gore do 2025. godine (usvojena u decembru 2007. godine). Sada se u Ministarstvu ekonomije, koje je nadležno za poslove energetike i predstavlja centralno tijelo za sprovođenje energetske politike i strategije, vrše pripremne aktivnosti za reviziju i inoviranje ovih dokumenata.

Sa institucionalno – organizacionog aspekta, značajni reformski koraci su osnivanje Regulatorne agencije za energetiku i restrukturiranje energetskih subjekata, prije svega Elektroprivrede Crne Gore. U okviru procesa njenog pravnog razdvajanja, krajem marta 2009. godine izvršeno je izdvajanje Prenosa iz Elektroprivrede, uz osnivanje Prenosa kao posebnog akcionarskog društva. Prenos AD sada posluje pod novim nazivom Crnogorski elektroprenosni sistem AD Podgorica i obavlja djelatnost prenosa električne energije preko prenosne mreže, upravljanje elektroenergetskim sistemom, održavanje i razvoj prenosne mreže i funkciju operatora tržišta. Sada se vrše pripreme za izdvajanje operatora tržišta iz Crnogorskog elektroprenosnog sistema.

Nakon formiranja Prenosa AD, Elektroprivredu Crne Gore kao vertikalno integrisanu, funkcionalno razdvojenu kompaniju čine tri funkcionalne cjeline: Proizvodnja, Distribucija i Snabdijevanje, kao i dvije organizacione cjeline: Direkcija i Elektrogradnja. U toku 2009. godine uspješno je realizovan proces parcijalne privatizacije i dokapitalizacije EPCG, nakon čega je italijanska kompanija A2A postala vlasnik 43,7 % akcija Elektroprivrede. U skladu sa novim Zakonom o energetici, planirano je i razdvajanje operatora distributivnog sistema od tržišnih elektroenergetskih djelatnosti.

Sa aspekta reforme pravno-regulatornog okvira crnogorskog energetskog sektora, najznačajnije aktivnosti koje su realizovane u prethodnom periodu su:

– licenciranje energetskih subjekata;
– reforma tarifnog sistema električne energije;
– otvaranje tržišta električne energije za sve potrošače, osim za domaćinstva, počev od 1. januara 2009. godine.

Očekujući značajne pozitivne efekte od članstva u Energetskoj zajednici, Crna Gora usklađuje proces reformi svog energetskog sektora sa zahtjevima utvrđenim u Sporazumu, nastojeći da u tome bude što uspješnija i da blagovremeno eliminiše sve barijere i riješi probleme koji prate tu reformu.

Podrazumijeva se da će uspješna reforma tržišta energije povećati tržišnu efikasnost i doprinijeti poboljšanju uslova života i rada ljudi, odnosno da će ekonomski razvoj biti praćen društvenim napretkom. Međutim, ipak je u Energetskoj zajednici uočen značaj socijalne dimenzije i prepoznata potreba za unapređenjem socijalnog dijaloga i minimiziranjem negativnih socijalnih uticaja reforme energetskog sektora. U tom cilju je, na Konferenciji o socijalnim pitanjima u kontekstu Energetske zajednice, koja je održana 18. oktobra 2007. godine u Beču, od strane nadležnih ministara zemalja članica potpisan Memorandum o razumijevanju o socijalnim pitanjima u kontekstu Energetske zajednice. Ovim memorandumom je istaknut značaj socijalne dimenzije i utvrđeni su principi za socijalni dijalog u energetskom sektoru, kako na nacionalnom tako i na regionalnom nivou.

Na taj način je pokazana čvrsta namjera da se uzme u obzir i socijalni aspekt i pomogne preduzećima i radnicima da predvide, da se prilagode i da pozitivno sprovode socio-ekonomske promjene koje mogu proisteći pri implementaciji Sporazuma o formiranju Energetske zajednice.

Realizacijom ovog memoranduma treba da doprinesemo da se u Crnoj Gori i regionu promoviše djelotvorni socijalni dijalog u energetskom sektoru, sa ciljem da se stvore bolji uslovi za zapošljavanje, rad i bolji životni standard, ukratko - ekonomski i socijalni napredak u Energetskoj zajednici.

U skladu sa Memorandumom, pripremljen je Socijalni akcioni plan za Crnu Goru, koji je Vlada Crne Gore usvojila u junu ove godine i koji je prezentiran na 3. socijalnom forumu Energetske zajednice, održanom istog mjeseca u Skoplju.

U pripremi Socijalnog akcionog plana za Crnu Goru učestvovali su predstavnici Ministarstva ekonomije, Ministarstva rada i socijalnog staranja, Regulatorne agencije za energetiku i Sindikata energetike. Aktivnosti predviđene ovim planom grupisane su u pet područja, i to:

- Zaštita ugroženih potrošača,
- Unapređenje socijalnog dijaloga u sektoru energetike,
- Upravljanje promjenom,
- Unapređenje uslova rada i životnog standarda i
- Praćenje realizacije Akcionog plana.

U cilju zaštite ugroženih potrošača, predviđeno je utvrđivanje kriterijuma i indikatora za definisanje kategorije „ugroženih potrošača energije“ i utvrđivanje integralnog programa pomoći socijalno ugroženim potrošačima energije.

Za unapređenje socijalnog dijaloga u sektoru energetike predviđene su aktivnosti za razvoj kapaciteta socijalnih partnera, razvoj socijalnog dijaloga u sektoru energetike na nivou lokalne samouprave i promovisanje metoda mirnog rješavanja radnih sporova u sektoru energetike.

U cilju upravljanja promjenom, Socijalnim akcionim planom predviđeno je obezbjeđivanje uslova za efikasno poslovanje energetskih subjekata i utvrđivanje optimalnog broja zaposlenih i mjera za rješavanje viška zaposlenih.

Za unapređenje uslova rada i životnog standarda zaposlenih u energetskom sektoru Crne Gore predviđeno je unapređenje zakonodavnog okvira i povećanje efikasnosti inspekcijskog nadzora u sektoru energetike.

S obzirom da je poslednjih godina u Crnoj Gori realizovan niz aktivnosti na reformi tarifa za električnu energiju, Vlada Crne Gore je u cilju zaštite potrošača implementirala nekoliko programa subvencioniranja potrošača električne energije. Reforma tarifa je vršena od strane Regulatorne agencije za energetiku u cilju dostizanja tržišnih cijena električne energije, uz smanjenje unakrsnog subvencioniranja potrošača, kako bi funkcionisanje tržišta električne energije u Crnoj Gori bilo što uspješnije.

Obaveza Crne Gore, kao članice Energetske zajednice, pored ostalog je i stvaranje uslova za uspostavljanje tržišta prirodnog gasa. U skladu sa tim, novim Zakonom o energetici, koji je stupio na snagu u maju ove godine, uvodi se i uređuje tržište gasa.

U cilju zaštite kupaca, Zakonom o energetici uvodi se poseban tretman prema ugroženim - ranjivim kupcima energije, kojima zbog socijalnog položaja i zdravstvenog stanja ograničenje ili prekid snabdijevanja energijom može ugroziti život ili zdravlje. Takođe se uvodi privremena obaveza javnom snabdjevaču električne energije ili gasa da kao snabdjevač posljednjeg izbora snabdijeva energijom krajnjeg kupca koji je iz nekog razloga ostao bez svog snabdjevača.

Socijalni dijalog u crnogorskom energetskom sektoru unapređuje se u skladu sa Zakonom o radu, Zakonom o socijalnom savjetu, Zakonom o reprezentativnosti sindikata, Zakonom o mirnom rješavanju radnih sporova i drugim zakonima koji su poslednjih godina usvojeni i koji se odnose na položaj i prava zaposlenih u Crnoj Gori.

U skladu sa Zakonom o mirnom rješavanju radnih sporova, formirana je Agencija za mirno rješavanje radnih sporova, koja je počela sa radom u martu ove godine. Time su stvoreni uslovi za sporazumno rješavanje individualnih radnih sporova i sporova u zaključivanju kolektivnih ugovora, kako u ostalim oblastima, tako i u oblasti energetike.

Sada su u toku pripremne aktivnosti za formiranje nadležnog tijela za praćenje realizacije Socijalnog akcionog plana za Crnu Goru i definisanje institucija kojima će se podnositi izvještaji o njegovoj realizaciji.



Crna Gora će djelovati u skladu sa Memorandumom o razumijevanju o socijalnim pitanjima u kontekstu Energetske zajednice i Socijalnim akcionim planom za Crnu Goru i nastojati da uspješno upravlja socijalnim posljedicama koje mogu da nastanu kao rezultat primjene Sporazuma o formiranju Energetske zajednice. Vlada Crne Gore će podsticati ulaganja u ljudski kapital i permanentno učenje i pospješivati mobilnost radnika, a takođe i unapređivati razvoj posebnih usluga zapošljavanja, obučavanja i pomoći. U tom procesu će nam svakako biti dragocjena pomoć Evropske komisije i donatora, kako bi obezbijedili finansijsku podršku za realizaciju aktivnosti predviđenih Akcionim planom.

U cilju što uspješnijeg sprovođenja reforme u energetskom sektoru Crne Gore, neophodno je informisanje široke javnosti i aktivno uključivanje svih članova društva u ovaj proces, uključujući potrošače, zaposlene, sindikate i poslodavce. Jasno je da je uloga sindikata u ovom procesu od ogromnog značaja.

Uz uvjerenje da će naši udruženi napori dati pozitivan efekat u ostvarivanju naših zajedničkih interesa, najsrdačnije pozdravljam sve učesnike Okruglog stola i želim puno uspjeha u daljem radu.


Hvala!