Crna Gora potpisala novi Okvirni program saradnju sa IAEA (CPF)

Juče, 28.septembra 2022. godine, tokom trajanja 66. Redovnog zasijedanja Međunarodne agencije za atomsku energiju (IAEA), Crna Gora je potpisala novi Okvirni program za saradnju, za period 2022-2027. godina.

Sa crnogorske strane, dokument je potpisala prof. dr Biljana Šćepanović, ministarka nauke i tehnološkog razvoja, a u ime Međunarodne agencije za atomsku energiju zamjenik generalnog direktora za oblast tehničke saradnje, gdin Hua Liu.

Programom su definisane prioritetne oblasti saradnje Crne Gore i IAEA za naredni srednjoročni period kao što su: zdravlje ljudi, vode i životna sredina, energetika i industrija, hrana i poljoprivreda i nuklearna i radijaciona sigurnost i bezbjednost.

Okvirni program za saradnju (CPF) predstavlja referentni okvir za tehničku saradnju između Crne Gore i Međunarodne agencije za atomsku energiju (IAEA) za period 2022-2027. CPF, koji se nadovezuje na dostignuća prethodne tehničke saradnje između Crne Gore i IAEA i uzima u obzir stečena iskustva, čime će doprinijeti nacionalnim razvojnim prioritetima i ciljevima, pri čemu nuklearne nauke i tehnologije mogu da obezbijede značajan, isplativ doprinos za društveno-ekonomski razvoj i imaju komparativnu prednost u odnosu na druge tehnologije.

CPF je pripremljen nakon detaljnog proučavanja Nacionalne strategije održivog razvoja Crne Gore do 2030. godine, Programa zaštite od radona s Akcionim planom za period 2019-2023. godine, Strategije za smanjenje rizika od katastrofa sa Dinamičkim planom aktivnosti za sprovođenje Strategije za period 2018-2023. godine, te ostalih relevantnih nacionalnih dokumeenata. U cilju postizanja postavljenih ciljeva koji su povezani sa SDG, neophodno je fokusirati se na poboljšanje i usvajanje pravnog sistema, naročito u oblasti zaštite od jonizujućeg zračenja, radijacione i nuklearne sigurnosti i bezbjednosti, kao i na unapređenje ljudskih kapaciteta.

Izradom CPF-a koordiniralo je Ministarstvo nauke i tehnološkog razvoja Crne Gore (MNTR) koje je nadležno za saradnju sa IAEA na nacionalnom nivou, u tijesnoj saradnji sa službenikom IAEA za upravljanje programom, zaduženim za Crnu Goru. Širok spektar aktera bio je uključen u prepoznavanje potreba i planiranje predloženog programa tehničke saradnje u okviru CPF-a. To uključuje predstavnike Ministarstva zdravlja, Ministarstva ekologije, prostornog planiranja i urbanizma, Ministarstva unutrašnjih poslova, Ministarstva vanjskih poslova, Agencije za zaštitu životne sredine, Kliničkog centra Crne Gore, Instituta za javno zdravlje i drugih relevantnih državnih organa. U procesu pripreme učestvovali su i muškarci i žene, kako bi se osiguralo da svih brige i iskustva budu zastupljene te da svi imaju jednaku korist od predloženog programa tehničke saradnje, bez produbljivanja nejednakosti.

Dokument CPF i koncepti programa tehničke saradnje formulisani su istovremeno kako bi se međusobno dopunjavali. Važno je istaći da se period CPF-a 2022-2027. poklapa sa planiranim periodom pristupanja Crne Gore Evropskoj uniji, kao osnova za unapređenje nacionalnih prioriteta i postizanje međunarodnih i evropskih ciljeva u predmetnim oblastima.

Potpisivanju Okvirnog programa za saradnju prethodio je sastanak na visokom nivou sa zamjenikom generalnog direktora za oblast tehničke saradnje, na kome je ukazano na dobru dugogodišnju saradnju Crne Gore i Agencije u Beču, kroz koju je, pored ostalog, nabavljena najsavremenija oprema za potrebe Kliničkog centra Crne Gore, ali i za opremanje laboratorija naučno-istraživačkih institucija u Crnoj Gori, kakve su Institut za javno zdravlje, Centar za ekotoksikološka ispitivanja Crne Gore, Geološki zavod, Specijalistička veterinarska laboratorija i druge. Takođe je razgovarano o mogućnostima saradnje u narednom periodu, te realizaciji dva krupna projekta od velikog značaja za Crnu Goru, za uvodjenje PET/CT sistema u Crnoj Gori kao i za vodna izvorišta u našoj zemlji.

Podsjetimo, Crna Gora jeu saradnji sa IAEA od 2007. do danas imala 19 nacionalnih projekata ukupne vrijednosti od preko 5 mil eur.

Na sastanku sa zamjenicom generalnog direktora za oblast nuklearnih nauka i aplikacija, Najat Mokhtar, ukazano je na potrebu daljeg intenziviranja saradnje u ovom segmentu, većeg učešća crnogorskih istraživačkih institucija u kolaborativnim i istraživačkim projektima a sagledana je i mogućnost formiranja jednog kolaborativno-istraživačkog centra IAEA u Crnoj Gori. Posebna pažnja tokom sastanka posvećena je daljoj saradnji Crne Gore u okviru inicijativa IAEA, kakve su NUTEC-za zaštitu morskog ekosistema od plastičnog otpada nuklearnim metodama te ZODIAC-za prevenciju pandemije COVID-19 i budućih pandemija te „Zraci nade“ koja je fokusirana na borbu protiv kancera.