Obavještenje držaocima bilja: Sprovođenje fitosanitarnih mjera u cilju suzbijanja leptiraste vaši Aleurocanthus spiniferus

Leptirasta vaš - Aleurocanthus spiniferus je invazivna, polifagna štetočina koja pričinjava velike ekonomske gubitke na mnogim gajenim biljnim vrstama, naročito citrusima duž crnogorskog primorja. Prisustvo ovog štetnog organizma je prvi put utvrđeno u Crnoj Gori 2013. godine i do danas on se raširio i prilagodio uslovima na crnogorskom primorju i Podgorici.

Prisustvo leptiraste vaši registrovano je na vinovoj lozi, naru, ruži, bršljanu, lovoru, pirakanti, ali sa ekonomskog aspekta velike štete pričinjava u zasadima citrusa.

Posebnim nadzorom tokom 2023. godine, prvi put je utvrđeno prisustvo leptiraste vaši na teritoriji opština Ulcinj i Podgorica. Kako je Ulcinj, nakon Bara najznačajnije područje proizvodnje citrusa u Crnoj Gori, u cilju suzbijanja i sprečavanja daljeg širenja leptiraste vaši obavezno je njeno kontinuirano, kontrolisano i organizovano suzbijanje na teritoriji ovih opština.

Obavezne fitosanitarne mjere:

- vršenje zdravstvenih pregleda radi što ranijeg utvrđivanja prisustva štetnog organizma, kao i redovnih mjesečnih pregleda, naročito naličja lista biljaka domaćina, u rasadnicima, vrtnim centrima, proizvodnim zasadima, javnim zelenim površinama, okućnicama i sl.;

- obavezna potpuna izolacija od insekata u proizvodnji sadnog materijala (zatvoreni objekti ili mreže za insekte);

- uništavanje napadnutog bilja namijenjenog sadnji Citrus L., Fortunella Swingle, Poncirus Raf. i njihovih hibrida u rasadnicima i hemijsko tretiranje drugih biljaka domaćina na kojima nije utvrđeno prisustvo A. spiniferus;

- obavezno hemijsko tretiranje svih napadnutih biljaka domaćina, odmah nakon utvrđivanja prisustva štetnog organizma, u rasadnicima, vrtnim centrima, proizvodnim zasadima, javnim zelenim površinama, okućnicama i sl., preparatima koji se primjenjuju u suzbijanju drugih vrsta leptirastih vaši: mineralna ulja (naročito pogodna za larvene stadijume u periodu zimskog mirovanja), preparati na bazi sulfoksaflora i spirotetramata na način i u intervalima propisanim uputstvom na preparatu i u skladu sa posebnim zakonom i drugim propisima o sredstvima za zaštitu bilja; prilikom primjene preparata treba voditi računa da imaga za polaganje jaja preferiraju mlađe listove i one koji su u fazi intenzivnog porasta. Takođe, važno je imati u vidu da do značajnijeg povećanja brojnosti populacije dolazi u periodu proljeće-ljeto, naročito u napuštenim i zapuštenim voćnjacima i na biljkama spontane flore gdje se mjere suzbijanja ne primjenjuju.

- insekticidi koji su registovani u Crnoj Gori za suzbijanje Aleurocanthus spiniferus: CLOSER i MOVENTO SC 100.

- rastvoru insekticida bi trebalo dodati i okvašivač u cilju što boljeg prijanjanja preparata na tretiranu biljku. U istu svrhu se može dodati manja količina tečnog deterdženta za sudove koji takođe omogućava bolje prijanjanje preparata na biljke (jedna supena kašika na 10 litara rastvora). 

- orezivanje jako napadnutih i sasušenih biljnih djelova, prije hemijskog tretiranja, da bi se smanjila relativna vlažnost vazduha unutar krošnje i povećala cirkulacija vazduha, a istovremeno stvorili uslovi za kvalitetniju primjenu insekticida;

- orezane biljne djelove treba uništiti spaljivanjem da bi se spriječilo dalje širenje štetočine.

- postavljanje žutih ljepljivih ploča u što većem broju u cilju masovnijeg izlovljavanja (u područjima prisustva) i smanjenja mogućnosti dolijetanja odraslih jedinki na biljke domaćine (u područjima u kojima vrsta još uvijek nije nađena). Ploče okačiti u proizvodnim zasadima (npr.  krošnje citrusa, ali i drugih biljaka koje su domaćini), u rasadnicima i okućnicama/baštama.

- žute ploče mijenjati u vremenskim intervalima 15-20 dana.

            Polazeći od činjenice da je leptirasta vaš izrazito opasna i agresivna štetočina, i da je od 2013. godine prisutna na crnogorskom primorju, a shodno njenoj izrazitoj polifagnosti i invazivnosti može se očekivati njeno dalje širenje i u ostala značajna proizvodna područja citrusa u Ulcinju. Na crnogorskom primorju prisutne su i druge biljke domaćini A. spiniferus, što dodatno otežava efikasno suzbijanje vrste. Pored gajenih i ukrasnih, A. spiniferus često se nalazi i na biljkama spontane flore.

            Shodno navedenom, Uprava za bezbjednost hrane, veterinu i fitosanitarne poslove, apeluje na sve držaoce bilja (proizvođače citrusa - bez obzira na veličinu voćnjaka i broj stabala; uvoznike i distributere sadnog materijala; građane koji u svojim baštama i okućnicama imaju po neko stablo ili više stabala citrusa, vinovu lozu, ruže, bršlja ili druge biljake koje su registrovane kao domaćini) da vrše preglede biljaka i u slučaju sumnje na prisustvo leptiraste vaši obavijeste nadležnu fitosanitarnu inspekciju. Proizvođači citrusa na području Ulcinja nakon utvrđenog prvih nalaza leptiraste vaši na području Donjeg Štoja, naročito moraju stalno biti na oprezu, odnosno redovno vršiti preglede biljaka.

            Samo pravovremenom primjenom svih raspoloživih fitosanitarnih mjera moguće je spriječiti dalje širenje vrste i izbjeći ogromne štete na teritoriji opštine Ulcinj, gdje se nalaze najznačajniji plantažni zasadi citrusa. U ovim područjima obavezni su stalni pregledi biljaka i korišćenje žutih ljepljivih ploča kao i primjena svih preporučenih mjera u cilju što ranije detekcije eventualne pojave i sprečavanja daljeg širenja A. spiniferus, uz stalan nadzor fitosanitarne inspekcije, savjetodavne službe i opštinske službe za poljoprivredu.