UN sankcije – Iran – Iranski nuklearni dogovor (JCPOA)

UN SANKCIJE - IRAN

ZAJEDNIČKI SVEOBUHVATNI PLAN AKCIJE (JCPOA) - IRANSKI NUKLEARNI SPORAZUM (REZOLUCIJA SB UN 2231 (2015)

Nakon izvještaja Upravnog odbora Međunarodne agencije za atomsku energiju u vezi sa nepoštovanjem sporazuma o zaštiti od Irana i nalaza Odbora da iranske nuklearne aktivnosti postavljaju pitanja iz nadležnosti Savjeta bezbjednosti UN, Savjet bezbjednosti UN usvojio je niz rezolucija o uvođenju sankcija Iranu.

Sankcije su prvi put uvedene kada je Iran odbacio zahtjev Savjeta bezbjednosti da obustavi sve aktivnosti vezane za obogaćivanje i preradu uranijuma. Uslova za ukidanje sankcija je da Iran ispuni te zahtjeve i ispuni zahtjeve Odbora guvernera IAEA. Većina sankcija UN-a je ukinuta 16. januara 2016. godine usvajanja nakon Zajedničkog sveobuhvatnog plana akcije (JCPOA)- endorsovan rezolucijom SB UN 2231 (2015).

Zajednički sveobuhvatni plan akcije (JCPOA), poznatiji kao "Iranski nuklearni sporazum", je sporazum o iranskom nuklearnom programu postignut u Beču 14. jula 2015. godine između Irana i P5+1 (pet stalnih članica Savjeta bezbjednosti UN - Kine, Francuske, Rusije, Ujedinjenog Kraljevstva i SAD - plus Njemačka), podržan od Evropske unije.

Savjet bezbjednosti UN usvojio je 20. jula 2015. godine Rezoluciju 2231(2015) u vezi sa Zajedničkim sveobuhvatnim planom akcije (JCPOA), koji su dogovorili Iran i P5+1 (E3/3EU+3). Savjet bezbjednosti je potvrdio da je zaključivanje JCPOA označilo fundamentalni pomak u razmatranju iranskog nuklearnog pitanja, i izrazio želju da izgradi nove odnose sa Iranom, osnažene implementacijom JCPOA, kao i da dovede do zadovoljavajućeg cilja i okončanja  razmatranja ovog pitanja. Savjet bezbjednosti je dalje potvrdio da će puna primjena JCPOA doprinijeti izgradnji povjerenja u isključivo miroljubiv karakter iranskog nuklearnog programa i naglasio da JCPOA doprinosi normalnizaciji ekonomskih i trgovinskih kontakata i saradnje sa Iranom.

Rezolucija SB UN 2231(2015) dostupna je na sljedećem linku:

https://daccess-ods.un.org/tmp/3185538.3515358.html

Rezolucija 2231 (2015) predviđa ukidanje odredbi prethodnih rezolucija Savjeta bezbjednosti o iranskom nuklearnom pitanju i uspostavlja posebna ograničenja koja se primenjuju na sve države bez izuzetka. Države članice su dužne prema članu 25 Povelje Ujedinjenih nacija da prihvate i sprovedu odluku Savjeta bezbjednosti. Ova rezolucija:

- odobrava Zajednički sveobuhvatni plan akcije (JCPOA) od 14. jula 2015. godine (Dan usvajanja JCPOA), koji predviđa da neće postojati nove sankcije SB UN u vezi sa nuklearnim oružjem (stav 26 JCPOA), već posebna ograničenja (stav 18 JCPOA);

- ukida odredbe rezolucije 1696, 1737, 1747, 1803, 1835, 1929 i 2224 po prijemu izvještaja IAEA koji potvrđuje da je Iran preduzeo radnje navedene u st. 15.1-15.11 Aneksa V Dodatka JCPOA Im);

- uvodi nove restriktivne mjere (navedene u st. 1, 2, 4, 5 i 6 Aneksa B) po prijemu izvještaja IAEA koji potvrđuje da je Iran preduzeo radnje navedene u st. 15.1-15.11 Aneksa V JCPOA (Dan implementacije JCPOA);

- odlučuje da se sve odredbe Rezolucije SB UN 2231 ukinu i da će Savjet bezbjednosti završiti razmatranje iranskog nuklearnog pitanja, uklanjanjem neproliferacije sa liste pitanja koja su uzeta, 10 godina nakon Dana usvajanja JCPOA, pod uslovom da odredbe prethodnih rezolucija nijesu vraćene na snagu (Dan prestanka JCPOA);

- određuje mehanizam „brzine povratka“ za ponovno uvođenje odredbi rezolucija 1696, 1737, 1747, 1803, 1835 i 1929 i ukidanje odredbi u st. 7, 8, 16 i 20 Rezolucije SB UN 2231. Isto je u slučaju ako SB UN odluči da se nastavi implementacija rezolucija 1696, 1737, 1747, 1803, 1835, 1929 i 2224, ako SB UN bude obaviješten od strane države članice JCPOA da Iran ne izvršava ključne obaveze iz JCPOA (st. 122 od 131 i 36. i 37. JCPOA). Ponovno uvođenje navedenih rezolucija se neće sprovesti ako država koja je obavijestila Savjet bezbjednosti UN da je problem riješen prije isteka roka od 30 dana od momenta kad je prijavila da Iran ne izvršava ključne obaveze iz JCPOA (stav 13, Rezolucije SB UN 2231);

- napominje da ako se odredbe prethodne Rezolucije SB UN ponovo nametnu u okviru mehanizma „snapback“ one se neće primjenjivati sa retroaktivnim dejstvom na ugovore (i poslovne aktivnosti sa Iranom koje su bile) u skladu sa JCPOA i Rezolucijom SBUN;

- navodi nova izuzeća za mjere nametnute rezolucijama 1696, 1737, 1747, 1803, 1835 i 1929 i napominje da će ona ostati na snazi ako se odredbe prethodne Rezolucije SB UN ponovo uvedu u okviru mehanizma „snapback“ (st. 21, 22, i 23 UNSCR 2231);

- odlučuje da su sve odredbe sadržane u JCPOA samo za potrebe implementacije između EU/EU+3 i Irana i da ih ne treba smatrati kao presedan;

- definiše sadržaj JCPOA u aneksima.

U okviru JCPOA, Iran je pristao da eliminiše svoje zalihe srednje obogaćenog uranijuma, smanji svoje zalihe nisko obogaćenog uranijuma za 98% i smanji za oko dvije trećine broj svojih gasnih centrifuga za 13 godina. Sporazum predviđa da će Iran u zamjenu za provjerljivo poštovanje svojih obaveza dobiti olakšanje od nuklearnih sankcija SAD, EU i Savjeta bezbjednosti UN.

U narednih 15 godina Iran je pristao da obogati uranijum samo do 3,67%. Iran se takođe složio da neće graditi nove objekte za tešku vodu u istom vremenskom periodu. Aktivnosti obogaćivanja uranijuma biće ograničene na jedno postrojenje koje koristi centrifuge prve generacije na 10 godina. Ostali objekti će biti preuređeni da bi se izbjegli rizici od proliferacije. Kako bi nadzirala i verifikovala iransko poštovanje sporazuma, Međunarodna agencija za atomsku energiju (IAEA) po sporazumu imaće redovan pristup svim iranskim nuklearnim objektima.

Formalni pregovori o JCPOA počeli su usvajanjem Zajedničkog plana akcije, privremenog sporazuma potpisanog između Irana i zemalja P5+1 u novembru 2013. godine. Iran i zemlje P5+1 su učestvovali u pregovorima u narednih 20 mjeseci, a u aprilu 2015 godine, dogovorili „okvir Iranskog nuklearnog sporazuma“ za konačni sporazum. U julu 2015. godine Iran i P5+1 potvrdili su sporazum o planu, zajedno sa „Sporazumom o mapi puta“ između Irana i IAEA.

Nakon zakonodavnih izmjena vezano za JCPOA u SAD i Iranu, 18. oktobra 2015. godine proglašen je Dan usvajanja koji je pokrenuo primjenu odredaba JCPOA. Na dan usvajanja, EU je usvojila zakonodavni okvir za ukidanje svih svojih ekonomskih i finansijskih sankcija u vezi sa nuklearnim oružjem za Iran.

Sljedeća prekretnica, Dan implementacije, postignuta je 16. januara 2016. godine nakon što je IAEA potvrdila da je Iran ispunio svoje obaveze. Na dan implementacije stupio je na snagu zakonodavni okvir EU koji predviđa ukidanje ekonomskih i finansijskih sankcija u vezi sa nuklearnim oružjem za Iran. Takođe su ukinute finansijske sankcije UN u vezi sa nuklearnim oružjem i sekundarne sankcije SAD u vezi sa nuklearnim oružjem. Istog dana objavljena je sveobuhvatna Informacija o ukidanju sankcija koja pruža jasnoću poslovnim subjektima u EU o novom regulatornom okruženju.

Sljedeća faza JCPOA je ili Dan tranzicije, koji će se održati 8 godina nakon Dana usvajanja (tj. 2023. godine) ili kada IAEA dođe do šireg zaključka da je sav preostali nuklearni materijal u Iranu za miroljubive aktivnosti – šta od navedenog bude skorije. Ovo će pokrenuti ukidanje preostalih sankcija u vezi sa nuklearnim oružjem, ograničenjem balističkih projektila i vezanog postavljanja na sankcione liste.

Konačno, plan predviđa se da će na Dan raskida, koji će nastupiti 10 godina nakon Dana usvajanja (tj. 2025. godina), preostale mjere EU će biti prekinute, Savjet bezbjednosti UN će zaključiti razmatranje iranskog nuklearnog pitanja, a rezolucija SB UN 2231 (2015) će biti prekinuta.

U okviru JCPOA, osnovana je Zajednička komisija koju čine sve članice E3/EU+3 i Iran. Visoki predstavnik/potpredsjednik EU koordinira rad Zajedničke komisije, koja nadgleda implementaciju JCPOA i rješava potencijalne probleme i sporove. U okviru Zajedničke komisije, osnovane su Radna grupa za nabavke, Tehnička radna grupa, Radna grupa za Arak i Radna grupa za sankcije. Sve grupe osim Radne grupe Arak koordinira predstavnik Visokog predstavnika EU.

Tadašnji predsjednik SAD D. Tramp je 8. maja 2018. godine najavio povlačenje SAD iz Zajedničkog sveobuhvatnog plana akcije (JCPOA). Stoga, od 9. maja, SAD ne učestvuju ni u kakvim aktivnostima ili sastancima u vezi sa JCPOA.

Učesnici JCPOA su 21. decembra 2020. godine na ministarskom nivou priznali izglede za povratak SAD u JCPOA i istakli svoju spremnost da se u zajedničkim naporima pozitivno pozabave ovim pitanjem.

Koordinator vodi diplomatske razgovore u Beču, od aprila 2021. godine, kako bi pregovarali o povratku SAD u JCPOA i da bi se još jednom osigurala puna i efikasna primjena sporazuma od strane svih strana.

Sankcije koje je uvela EU s obzirom na stanje ljudskih prava u Iranu, podršku terorizmu i druge osnove nijesu dio JCPOA i ostaju na snazi.

Sankcije prema Iranu (obavezne tekuće sankcije)

• Zabrana uvoza i izvoza robe i tehnologije osjetljive na proliferaciju (posebne stavke);

• Zamrzavanje imovine pojedinca/preduzeća;

• Zabrana putovanja;

• Embargo na uvoz oružja (specifičnog oružja) i izvoz;

• Zabrana ulaganja (vađenje uranijuma i nuklearni materijal/tehnologija).

Status

Na snazi

Važenje

23. decembar 2006. godine - danas

(preko 16 godina)