Na Ministarskoj konferenciji o nuklearnoj sigurnosti, koja je održana u organizaciji Međunarodne agencije za atomsku energiju u Beču od 20-24. juna o.g., usvojen je niz dokumenata koji će dugoročno promjeniti odnos Agencije i država članica prema sigurnosti nuklearnih postrojenja i globalnog okvira za sigurnost uopšte. Crnogorsku Delegaciju koju je predvodio ministar održivog razvoja i turizma
Predrag Sekulić činili su: stalni predstavnik CG pri UN u Beču ambasadorka
Dragana Radulović, samostalni savjetnik za zaštitu od zračenja
Tamara Đurović i
Maja Bošković, I sekretar u Stalnoj misiji CG u Beču. Konferenciji, koju je otvorio generalni direktor Agencije
Jukija Amano i pomoćnik Generalnog sekretara UN
Seržo Duarte, prisustvovalo je 27 ministara država članica i visoki predstavnici međunarodnih organizacija (Svjetske zdrastvene organizacije – WHO, Organizacije za ishranu i poljoprivredu –FAO, Međunarodne pomorske organizacije – IMO, Svjetske meteorološke organizacije - WMO i drugih).
Delegacija Crne Gore je učestvovala kako na Plenarnom zasijedanju, koje je usvojilo Ministarsku deklaraciju, tako i na sesijama radnih grupa gdje je raspravljano o konkretnim mjerama za unaprijeđenje sigurnosti nuklearnih postrojenja.
Sa aspekta Crne Gore značaj Konferencije se ogleda u činjenici da se kao država članica Agencije politički obavezala na jačanje pravnog i institucionalnog okvira u oblasti nuklearne sigurnosti, kao i po pitanju odgovora na nuklearne nesreće. Nuklearni udesi razmjera Fukušime Daiči i Černobilja uzrokuju posljedice ne samo na neposredne susjede već i na cijelu međunarodnu zajednicu, kako kroz uticaj na zdravlje ljudi i životnu sredinu, tako i kroz uticaj na ekonomsko-socijalne uslove pogođene regije.
Crna Gora je trenutno članica 15 multilateralnih sporazuma iz oblasti djelovanja Agencije, među kojima su po pitanju nuklearne sigurnosti najznačajnije Konvencije o ranom obavještavanju o nuklearnom akcidentu, Zajedničke konvencije o sigurnosti upravljanja istrošenim gorivom i sigurnosti upravljanja radioaktivnim otpadom, te Konvencije o pružanju pomoći u slučaju nuklearnog akcidenta i radiološke opasnosti. U planu je skoro pristupanje Konvenciji o nuklearnoj sigurnosti, što ujedno predstavlja obavezu koja proizilazi iz procesa evropskih integracija, odnosno transpozicije prava Evropske unije u nacionalno zakonodavstvo.
Evropska unija je bila jedan od inicijatora organizacije ove Konferencije, čiji je jedan od osnovnih ciljeva bilo utvrđivanje razloga nesreće u Fukušimi Daiči, analiza posljedica, kao i utvrđivanje budućih koraka za saniranje pogođenog područja. U svijetlu navedenog, EU je pokrenula postupak izrade metodologije za tzv. „stres test“, koji ima za cilj procjenu stepena sigurnosti, odnosno rezistentnosti nuklearnih postrojenja u Evropi na hazarde.
Rezultati sesija radnih grupa
Radne sesije su bile posvećene sljedećim temama: Preliminarnoj procjeni nesreće u Fukušimi Daiči, preliminarnoj analizi Izvještaja misije Agencije za utvrđivanje činjenica o nesreći, pripravnosti i odgovorima na hazarde, naučenim lekcijama, analizama postojećeg globalnog pravnog i institucionalnog okvira za nuklearnu sigurnost i budućim koracima za unaprijeđenje sigurnosti nuklearnih instalacija.
Svaka od sesija je bila praćena održavanjem interaktivnih i vrlo posjećenih panel diskusija. Najveće interesovanje je iskazano za izvještaj japanskih vlasti o uzrocima i posljedicama nesreće, kao i za izvještaj misije Agencije za utvrđivanje činjenica. Ekspertski tim Agencije je utvrdio nekoliko preliminarnih zaključaka među kojima je najznačajniji da je stepen opasnosti od cunamija u odnosu na pojedine jedinice nuklearnog postrojenja bio neadekvatno procijenjen. Projektanti nuklearnih elektrana, kao i operateri, moraju vršiti odgovarajuću procjenu rizika od prirodnih hazarda i takođe moraju periodično ažurirati sigurnosne procjene („stres-test“) i njihovu metodologiju. Države članice moraju uložiti napore da regulatorna tijela budu nezavisna uz jasno definasane odgovornosti svih aktera. Nesreća u Japanu je potvrdila značaj implementacije Međunarodnog akcionog plana za jačanje međunarodne pripravnosti i sistema odgovora na nuklearni ili radiološki hazard. Dati Plan je odobren od strane Borda guvernera Agencije i finalizovan 2010. godine, međutim do sada nije bio u primjeni. Zemlje učesnice Ministarske konferencije o nuklearnoj sigurnosti su se složile da je važna što skorija implementacija ovog Plana.
Zaključci radnih sesija, koji su usvojeni na završnoj Plenarnoj sjednici, između ostalog potvrđuju odlučnost država članica da revidiraju, ažuriraju i dosljedno primijene sigurnosne standarde u skladu sa naučenim lekcijama. Takođe, utvrđena je potreba usvajanja amandmana na konvencije iz ove oblasti, a posebno u odnosu na Konvenciju o nuklearnoj sigurnosti u cilju jačanja mehanizama, kojima se obezbjeđuje i procjenjuje sigurnost nuklearnih postrojenja. Pored navedenog izražena je spremnost Agencije da na ekspertskom i finansijskom nivou podrži zemlje članice u dostizanju ovih ciljeva.