Crnogorska ekonomija pokazuje vitalnost. U drugoj polovini prošle godine je započet oporavak. Rast u 2010. iznosio je 1,1% bruto domaćeg proizvoda (BDP). Ekonomski rast je nastavljen i ubrzan u prvoj polovini 2011. Većina ekonomskih indikatora je pozitivna. Prerađivačka industrija bilježi značajan rast. Rast bilježe: turizam, građevinarstvo, poljoprivreda, šumarstvo, ribarstvo i transport. Promet u maloprodaji od početka godine dinamično raste, ukazujući na rast potražnje i očekivanje dobre turističke sezone. Izvoz robe je u prvih pet mjeseci veći za preko 50% u odnosu na prošlu godinu, što je pozitivno uticalo na smanjenje spoljnotrgovinskog deficita. Sve ovo čini da, uprkos padu proizvodnje električne energije, ukupna ekonomska aktivnost raste planiranom dinamikom, između 2% i 3% na godišnjem nivou.
Kao posljedica pozitivnih trendova u ekonomiji, budžetski prihodi su na zadovoljavajućem nivou. U prvih šest mjeseci su ostvareni 2,7% niže od plana. Niže ostvarenje je rezultat još uvijek izražene nelikvidnosti i rasta budžetskog duga. Pojačani napori i mjere koje preduzimamo na proširenju poreske baze, naplati budžetskih potraživanja i suzbijanju sive ekonomije rezultiraće povećanjem prihoda. Nakon prve polovine godine, može se konstatovati da su planirani budžetski prihodi za 2011. godinu realni i dostižni.
Istovremeno, iako niže u odnosu na prošlu godinu, strane direktne investicije su na relativno visokom nivou. Ukoliko tokom godine započnu najavljeni investicioni projekti moguće je dostizanje projektovanog iznosa po ovom osnovu. To bi uticalo na dalje pozitivne trendove na tržištu rada. Stopa nezaposlenosti je u posljednjih godinu smanjena sa 12,4%, koliko je iznosila u maju prošle godine, na 11,7% u maju ove godine. Raste i broj zaposlenih, odnosno oglašenih radnih mjesta. Pored ekonomske aktivnosti, stopa nezaposlenosti i mogućnost novog zapošljavanja su najkonkretniji pokazatelji ekonomske vitalnosti. Ohrabruje što su kod sva tri parametra obnovljene pozitivne tendencije.
Sa druge strane, ekonomski indikatori koji pozivaju na oprez odnose se na monetarni i finansijski sektor, nestabilnosti u euro zoni, kao i na rashodnu stranu budžeta. Rast cijena nafte i hrane na međunarodnom tržištu uticao je da inflacija bude iznad planiranog nivoa. Bankarski sektor je suočen sa visokim procentom kredita čija otplata kasni. Ipak, povjerenje u bankarski sistem je osnaženo, nivo likvidnosti i kapitala su iznad zakonom propisanih koeficijenata, pa se očekuje da restrukturiranje kredita u sistemskim bankama doprinese poboljšanju kreditnog portfolija na nivou sistema.
Dužnička kriza u Grčkoj, Irskoj i Portugaliji prijeti da se prenese na ostale države, što bi destabilizovalo i euro kao zajedničku valutu i ukupno finansijsko tržište. Za male države koje su zavisne od međunarodnog finansiranja važno je da budu dodatno oprezne i pripremljene za potencijalne eksterne šokove. Aranžman sa Svjetskom bankom i novac koji će biti stavljen na raspolaganje Crnoj Gori znači dodatnu sigurnost, ali i odgovornost da unaprijedimo fiskalni i finansijski sistem.
Plate, penzije i socijalna davanja nastavljaju trend rasta u apsolutnom iznosu. Troškovi za ove tri rashodne kategorije premašiće planirane za oko 30 miliona eura. To će značiti nužno smanjenje ostale državne potrošnje kako bi se obuzdao deficit. Uz (potencijalni) trošak izdatih garancija, ovo su osnovni fiskalni rizici sa kojima se suočavamo.
Zabrinjavajući su i sve češći socijalni pritisci koji se manifestuju učestalim štrajkovima i prijetnjama štrajkom. Nakon dvadeset godina tranzicije, u Crnoj Gori se država i dalje doživljava kao institucija koja treba da rješava sve probleme i kojoj se ispostavljaju sve fakture. Obnovljeni su stari i inicirani novi zahtjevi za povezivanjem staža, isplatu otpremnina i prijevremeno penzionisanje. Sve je manje zahtjeva da se obezbijedi posao i stvore uslovi za rad, a sve više da se obezbijedi otpremnina i penzija. Paradoksalno je i da u Crnoj Gori privremeni ili stalni posao nalazi oko 10 hiljada nerezidenata, a da je sve veći pritisak na socijalna davanja. Umjesto populističkog odnosa prema radnicima, neophodno je odgovorno i odlučno graditi sistem koji se zasniva na vrjednovanju rada i rezultata. Sve državne institucije, ali i sindikat i civilni sektor moraju biti partner u izgradnji novih vrijednosti. Zato je posebno važno da nova zakonska regulativa iz oblasti rada i socijalne politike ohrabruje traženje posla, rad i zaradu, a ne život na račun tuđeg rada i budžetske preraspodjele. Ovo je ključ za veću produktivnost i konkurentnost naše ekonomije. Tako otvaramo vrata dugoročnog napretka.
dr Milorad Katnić
ministar finansija