POŠTOVANA GOSPOĐO RUSEVA, UVAŽENI GOSPODINE ČERKEZ, POŠTOVANI GOSPODINE BERLIN, KOLEGINICE I KOLEGE, PREDSTAVNICI MEDIJA
Zadovoljstvo mi je što imam priliku da otvorim skup pod nazivom „Preventivne aktivnosti protiv prekomjernog unosa soli“, u organizaciji TAIX-a , tehničke podrške Evropske komisije za primjenu i jačanje evropske legislative.
Hronične masovne bolesti (HMB) ili hronične nezarazne bolesti predstavljaju vodeći uzrok umiranja u svijetu. Smrtnost od ovih bolesti je usko povezana sa ekonomskim razvojem, u zemljama sa srednjim i niskim dohotkom registruju su i najveće stope mortaliteta i visok procenat prevremenih smrti.
Po podacima Svjetske zdravstvene organizacije (SZO), u 2008.god., dvije trećine smrtnih ishoda je od vodećih HMB, a najveći doprinos imaju: kardiovaskularne bolesti sa 48% i maligne neoplazme sa 21% umrlih.
Procjenjuje se da je, globalno, vodeći faktor rizika za umiranje hipertenzija. U 2008. god. je odgovorna za najmanje 45% smrtnih ishoda usled bolesti srca i 51% usled moždanog udara.
Prevalencija povišenog krvnog pritiska odraslog stanovništva (uzrast ≥25 godina života) u zemljama sa niskim i srednjim dohotkom iznosi 40% (koliko iznosi i u Evropskom regionu), a u grupi zemalja sa visokim dohotkom je oko 35%. Prevalencija HTA raste sa uzrastom: kod jedne od 10 osoba u 20-im i 30-im godinama, i kod 5 od 10 osoba u 50-im godinama života.
U prosjeku, jedna od tri odrasle osobe u svijetu ima povišen krvni pritisak. Sa druge strane, u zemljama u razvoju kod velikog broja osoba hipertenzija ostaje nedijagnostikovana
Vodeći faktor rizika za umiranje na globalnom nivou je povišeni arterijski krvni pritisak (HTA), odgovoran za 13% smrti globalno, a slijede ga pušenje duvana (odgovorno za 9%), povišen nivo šećera u krvi (za 6%), tjelesna neaktivnost (za 6%), povišena tjelesna masa (TM) i gojaznost (za 5%). Jedan od zaključaka sistematskog istraživanja faktora rizika je da su najveći nutritivni rizici visok unos natrijuma i nizak unos voća.
Visok krvni pritisak i povećanje krvnog pritiska u kasnijim godinama, direktno zavisi od povećanog unosa soli, niskog unosa kalijuma, nedovoljne potrošnje povrća i voća, prekomjernog konzumiranja alkohola, prekomjerne težine i nedostatka fizičke aktivnosti. Istraživanja pokazuju da prekomjerni unos soli utiče na pojavu ili pogoršanje i drugih hroničnih nezaraznih bolesti.
Podaci iz Nacionalne studije o zdravstvenom stanju stanovništva Crne Gore iz 2008.godine ukazuju da je prevalencija hipertenzija, među odraslom populacijom iznosila 32,7%. Hipertenzija je bila češća kod ruralnog (37,3%) nego kod gradskog stanovništva (30,2%), na sjeveru (40,1%) u odnosu na južni dio (27,1%), kod najsiromašnijih kvintila indeksa blagostanja (42,3%) u odnosu na najbogatije kvintile indeksa blagostanja (21,1%) i naročito je bila izražena među populacijom sa osnovim ili nižim obrazovanjem (53,2%). Ljekove protiv hipertenzije je uzimala tek svaka druga osoba sa hipertenzijom ili potencijalnom hipertenzijom (48,8%).
Od svih javnozdravstvenih strategija, smanjenje unosa soli u ishrani je jedna od najlakše izvodljivih javnozdravstvenih mjera. Za njenu primjenu najvažnija je međusektorska saradnja, posebno s prehrambenom industrijom, s ciljem smanjenja sadržaja tzv „skrivene” soli odnosno soli u proizvodnom procesu, jer je veći dio soli koji unosimo u organizam skriven u gotovoj, polugotovoj I industrijski proizvedenoj hrani.
Pojedinac može uticati na smanjenje unosa soli hranom tako što će izbjegavati dosoljavanje hrane ili smanjiti količinu konzumirane gotove hrane koja sadrži velike količine soli, ali smanjenje unosa soli je mnogo djelotvornije ako se sprovede kao preventivna intervencija na populacionom nivou.
Po mnogobrojnim iskustvima u svijetu, to je jedna od najisplativijih javno-zdravstvenih mjera i lako se sprovodi. Iako postoje jasne razlike među zemljama u vezi sa izvorima unijete soli, obrascima ponašanja i navikama u ishrani, određeni broj opštih principa i smjernica se može primijeniti kako bi se uspješno sprovela strategija za smanjenje unosa soli hranom.
SZO je kreirala Akcioni plan (2008-2013) za sprovođenje Globalne strategije za prevenciju i kontrolu hroničnih nezaraznih bolesti, koja zagovara redukciju nivoa izloženosti pojedinaca i populacija najčešćim promjenljivim faktorima rizika za hronične nezarazne bolesti i njihovim determinantama, istovremeno se zalažući za unapređenje sposobnosti pojedinaca i populacija da prave zdravije izbore i upražnjavaju obrasce životnih stilova koji jačaju zdravlje.
SZO za Region Evrope je definisala smanjenje količine unijete soli hranom kao jednu od pet prioritetnih intervencija u Akcionom planu za sprovođenje Evropske strategije za prevenciju i kontrolu nezaraznih bolesti (2012-2016).
U Evropi postoje brojni primjeri uspješnih strategija i programa za smanjenje količine soli unijete hranom. EU je donijela niz dokumenata koji se odnose na rješavanje ovog problema. Ciljevi postavljeni programima kao što je EU okvir za nacionalne inicijative za smanjivanje količine unijete soli hranom umnogome se fokusiraju na industrijske prehrambene orizvode, kao što su gotovi obroci/hrana, proizvodi od mesa, hljeb i sirevi. Dvadeset i četiri evropske zemlje su se dogovorile da će smanjiti unos soli hranom za 16% tokom 4 godine (2008-2012).
Aktivnosti za smanjenje unosa soli hranom u Crnoj Gori su u skladu sa utvrđenim nacionalnim prioritetima i usvojenim strateškim dokumentima:
Strategija za prevenciju i kontrolu hroničnih nezaraznih bolesti Crne Gore (2008-2012),
Akcioni plan za ishranu i bezbjednost hrane Crne Gore (2010-2014),
Zakon o bezbjednosti hrane ("Sl. list Crne Gore", br. 14/07),
Zakon o zaštiti potrošača ("Sl. list RCG", br. 26/2007).
Takođe, je u skladu sa globalnom WASH inicijativom (World Action on Salt and Health) i ESAN (European Salt Action Network ) i ima uporište u sljedećim međunardnim i dokumentima:
Globalna strategija za prevenciju i kontrolu hroničnih nezaraznih bolesti (WHA 53.17),
Globalna strategija o ishrani, fizičkoj aktivnosti i zdravlju (DPAS, WHA 57.17),
Globalni akcioni plan za prevenciju i kontrolu hroničnih nezaraznih bolesti 2008-2013 (WHA 61.14)
Health 2020,
Evropska strategija za prevenciju i kontrolu hroničnih nezaraznih bolesti (2012-2016),
Evropska strategija za bolesti u vezi sa ishranom, povišenom tjelesnom masom i gojaznošću,
Conclusions on action to reduce population salt intake for better health (Employment, Social Policy, Health and Consumer Affairs Council, 2010),
Uvažene kolege,
Dugoročni cilj preventivnih mjera je da se doprinese smanjenju prevalencije hroničnih masovnih bolesti u vezi sa načinom ishrane u Crnoj Gori, tj. smanjenje srednje vrijednosti arterijskog krvnog pritiska, unapređenje njegove kontrole u opštoj populaciji kroz smanjenje dnevnog unosa soli hranom i smanjenje količine soli u pojedinim vrstama hrane za šta je nophodna multisektorska aktivnost i saradnja svih relevantnih strana zainteresovanih za rješavanje ovog prioritetnog javnozdravstvenog problema.
HVALA VAM NA PAŽNJI!