Organizacija evropskih operatora prenosnih mreža ENTSO-E od osnivanja 2000. godine radi na stvaranju metodologija koje omogućavaju funkcionisanje liberalizovanog tržišta električne energije. Inter TSOs Compensation (u daljem tekstu: ITC) je metodologija koja je razvijena u cilju obračuna troškova prekogranične razmjene (tranzita) električne energije.
S tim u vezi, članom 11 Zakona o prekograničnoj razmjeni električne energije i prirodnog gasa se definiše da operator prenosnog sistema ima pravo na naknadu troškova koji su nastali ustupanjem sistema za prekogranične tokove električne energije.
Takođe, članom 13 ovog zakona je definisano da radi obezbjeđenja uslova za rad prenosnog sistema električne energije u interkonekciji, a u skladu sa potvrđenim međunarodnim Ugovorom o formiranju Energetske zajednice, metodologije koje se utvrđuju treba da budu usklađene sa zajedničkim regulatornim pristupom Energetske zajednice kako bi se obezbjedilo da cijene za korišćenje prenosnog sistema električne energije:
1) budu zasnovane na potrebi sigurnog rada sistema;
2) odražavaju stvarne troškove, u mjeri u kojoj odgovaraju troškovima efikasnog, strukturno uporedivog operatora prenosnog sistema; i
3) ne zavise od udaljenosti korisnika.
Prepoznajući važnost primjene gore navedenih principa koji se odnose na mehanizam za naknadu između operatora prenosnih sistema, Crnogorski elektroprenosni sistem AD (CGES) je 28. febraura 2011. godine potpisao Sporazum o ITC obračunu i zaključivanju višegodišnjeg ugovora koji se odnosi na mehanizam naknade između operatora prenosnih sistema. Rok važenja istog je neograničen. Od 2001. do 2011. godine metodologija je mijenjana i prilagođavana više puta, kako bi na adekvatan način odgovorila kako tehničkim, tako i zahtjevima za liberalizacijom tržišta.
Predmetnim sporazumom definisana su prava i obaveze svakog operatora prenosnog sistema kao i, između ostalog, procedure na osnovu kojih se vrši ITC obračun:
• Prikupljanje i dostavljanje podataka na godišnjem nivou
• Prikupljanje i dostavljanje podataka na mjesečnom nivou
• Obračun gubitaka koji nastaju usled tranzita
• Obračun Finalne neto pozicije i izrada izvještaja za Preliminarni obračun
• Odobravanje Preliminarnog obračuna
• Korekcija Preliminarnog obračuna
• Fakturisanje na osnovu Preliminarnog obračuna
• Izrada izvještaja za Finalni obračun
• Odobravanje Finalnog obračuna
• Korekcija Finalnog obračuna
• Fakturisanje na osnovu Finalnog obračuna
CGES u skladu sa ovim sporazumom, u toku 2019. godine, planira proces u kojem se od ugovorih strana zahtjeva da obezbijede i provjere vrijednosti za obračun gornje granične vrijednosti za naknadu. Ovim se smatra priprema podataka o cijeni električne energije za pokrivanje gubitaka u prenosnom sistemu, vrijednost konzuma za predhodnu godinu kao i ažuriranje konfiguracije prenosne mreže sa osvrtom na interkonektivne dalekovode.
Na osnovu realizovanih ostvarenja kao i modela prenosne mreže u toku jednog mjeseca, izračunavaju se tranzitni tokovi, uključujući uvoz i izvoz električne energije u i iz trećih zemalja, koji doprinose Okvirnom fondu i WWT obračunima na nivou Evropske mreže prenosnih sistema električne energije.
S tim u vezi, CGES kako na dnevnom tako i na mjesečnom nivou šalje potrebne podatke radi realizacije predmetnog procesa.
Vlada Crne Gore je na sjednici od 24. januara 2019. godine, usvojila Informaciju o aktivnostima crnogorskog operatora elektroprenosnog sistema u okviru Evropske mreže prenosnih sistema električne energije (ENSTO-E) i zadužila Ministarstvo ekonomije da pripremi uputstvo za ITC obračune i zaključivanje višegodišnjeg ugovora.