MILO ĐUKANOVIĆ, PREDSJEDNIK VLADE CRNE GOREKran Montana Ekspertski Forum visokog nivoa''Crna Gora u 21. vijeku''Poštovani gospodine Karteron, Dragi partneri i prijatelji,Dame i gospodo,U saradnji sa Kran Montana Forumom opredijelili smo se da organizujemo ovaj međunarodni ekspertski skup, posvećen evropskom putu Crne Gore i regiona. Zahvaljujem gospodinu Karteronu i gospodinu Švimeru na njihovom angažovanju i dugogodišnjoj podršci demokratskom razvoju Crne Gore i ovog regiona. Aktuelnost i značaj Foruma su utoliko veći, što se nalazimo pred krupnim političkim odlukama, koje će, po mom sudu, opredijeliti dugoročnu budućnost prostora na kojem živimo. Vaše prisustvo vidimo kao potvrdu interesa i podrške ovakvom pristupu, kao izraz zajedničke odgovornosti da i u ovom dijelu Evrope osiguramo stabilnost i prosperitet. Danas su sve zemlje Zapadnog balkana na putu evropske integracije, iako u različitim fazama i statusu. Hrvatska je napravila ogroman iskorak ka članstvu u EU. Taj uspjeh je značajan ne samo za hrvatski narod, već i za cio region. Jer, naša geografska lociranost je zadata, a stabilno i razvijeno okruženje podstiče i generiše takve procese u susjedstvu. Raduje nas što je evropska perspektiva, takođe, bliska realnost Makedonije. Očekujemo da će i u slučaju Albanije skoro zaključenje Sporazuma o stabilizaciji i pridruživanju biti katalizator bržih reformi i napretka na evropskom putu. Na planu institucionalizacije odnosa sa EU, BiH i Srbija i Crna Gora su ostvarile najsporiji progres. Poznati su razlozi zbog kojih rezultati koje smo ostvarili u reformama nijesu doveli do iste dinamike naše evropske integracije. To su u prvom redu neriješena statusna i ustavna pitanja, odnosno nezavršeni politički procesi na Balkanu. Dakle, neosporno je da su evropska i evro-atlanska perspektiva okvir razvoja i izbor svih zemalja regiona. To je perspektiva koja tretira sve države ravnopravno, perspektiva koja ne sukobljava velike i male države, velike i male interese i koja eliminiše nasilje kao sredstvo za ostvarivanje ciljeva. Ovaj ključni princip ravnopravnosti omogućava stalni razvoj i uspjeh evropske integracije. To je vrijednost koja uliva povjerenje i sugurnost. Naša sposobnost da vidimo ove prednosti je vjerovatno izoštrenija, s obzirom na naše sopstveno iskustvo kao države koja je pripadala raznim oblicima federalnog zajedništva, uključujući i najnovije u državnoj zajednici sa Srbijom. U tom okviru nesumnjive evropske i evroatlanske perspektive, predstoji demokratsko rješavanje državnog pitanja Crne Gore. Takođe, i kompleksnog problema Kosova, kao jedinog preostalog bezbjednosnog problema u regionu. Danas smo u Crnoj Gori pred velikim, usuđujem se ustvrditi najvažnijim istorijskim zadatkom. Oslanjajući se na najbolju evropsku praksu i demokratske standarde pripremamo se za referendum, na kojem će se građani izjasniti o državno-pravnom statusu. Mnoštvo je razloga koji idu u prilog crnogorske nezavisnosti i oni sežu od istorijskog prava do današnje sazrele odlučnosti većine građana da doprinesu povratku državne suverenosti. I da time preuzmu punu odgovornost za svoju evropsku budućnost. Naravno, u osnovi svega je fundamentalno demokratsko pravo na samoopredjeljenje. S tim u vezi, dozvolite da ukažem na neke od pogrešnih teza i zabluda koje se nažalost još čuju u vezi sa crnogorskim referendumom: 1. Obnova crnogorske državnosti suprotna je duhu evropske integracije. Naprotiv. Sasvim u duhu evropske i evro-atlanske integracije, državnost u modernom značenju se stalno potvrđuje kao neophodan okvir za afirmaciju državnih interesa i nacionalnog identiteta. 2. Zajednica Crne Gore i Srbije obezbijediće im brži put do EU. Iskustvo govori potpuno suprotno. Dva su ključna razloga za to. Nefunkcionalnost državne zajednice i nepotpuna saradnja Beograda sa Haškim tribunalom. Samo funkcionalne države i aranžmani vode učvršćivanju stabilnosti i kvalitetnoj evropskoj integraciji. Uostalom, funkcionalna država je uslov koji se eksplicitno zahtijeva tzv. Kopenhaškim kriterijumima. 3. Crnogorski referendum za rezultat može imati obnovu crnogorske nezavisnosti, a u suprotnom imaćemo status quo. Ne. Ukoliko rezultat ne bi bio nezavisna država, a ubijeđen sam da hoće, alternativa bi bila ojačana zajednica sa Srbijom, što suštinski znači centralizovanu državu. A to bi opet vodilo u sljedeću ozbiljunu krizu. Zabluda je, ako se misli da je političkom odlukom ili voljom moguće prevazići velike razlike koje postoje ne samo u veličini, već i u ekonomskom, poreskom, spoljnotrgovinskom, finansijskom, carinskom, monetarnom sistemu i brojnim drugim pitanjima između Crne Gore i Srbije. Uostalom, to je verifikovala i EU usvajanjem modela ''dvostrukog kolosjeka'' . Iako, nije riječ o analogiji, čini mi se ilustrativnim da ovdje pomenem problem Kipra, koji nije nestao ni ulaskom ove države u EU. U ovom kontekstu, smatramo da predlog EU o kvalifikovanoj većini od 55% : 45% zanemaruje ove važne činjenice i nudi specifičan, poseban standard za samo jednu opciju obnovu crnogorske nezavisnosti. Kao ozbiljna vlast koja odgovorno promišlja budućnost svoje države i regiona, dužni smo da ukažemo na opasnost takvog presedana, koji iako hipotetički, nosi rizik da nespornoj većini, koja makar za jedan promil ne dostigne zahtijevani procenat za nezavisnost, pokuša da nametne realizaciju politike unitarizacije postojeće državne zajednice. A to bi, složićete se, takođe, bila drastična i neodrživa promjena državnog statusa Crne Gore. Neodrživa, jer treba da se realizuje sa podrškom manjine biračkog tijela. Uostalom, istorija evropske integracije pokazuje da Evropa uvijek mora uzeti u obzir više opcija, što je potvrđeno i u posljednjem talasu proširenja EU, a posebno povodom usvajanja Ustava EU. Na važnost i neminovnost konsultovanja i ravnopravnog poštovanja volje građana upućuje i iskustvo Francuske i Holandije povodom glasanja o evropskom Ustavu. S pravom se upozorava da bi bilo koji pokušaj da se zanemari slobodno izražena volja građana u ovim dvijema državama dala za pravo onim evroskepticima koji EU vide kao elitistički projekat koji ne vodi računa o tome što misli njeni građani. Mi smo u Crnoj Gori opredijeljeni da referendum bude još jedna nova pobjeda evropskih demokratskih standarda i vrijednosti. Od početka se zalažemo za dijalog, svjesni da je dijalog nerazdvojiv od stabilnosti i našeg evropskog puta. To smo dokazali i tokom posljednje balkanske ratne pustoši, 90-tih godina prošlog vijeka. Dijalog ima punog smisla ako svoje ishodište ima u demokratskim standardima i praksi, u kompromisu koji uvažava različitosti, ali eliminiše deskriminacije bilo koje vrste. Kako mi razumijemo i vidimo stvari, to je temelj na kome treba bazirati stabilnost i našu evropsku budućnost. Želim posebno da ukažem na neutemeljenost tvrdnji da bi se status crnogorskih građana i kompanija u Srbiji i obratno, pogoršao u slučaju crnogorske nezavisnosti. To su namjerne manipulacije, ili opasne zablude. Prije svega zato što smo mi u Crnoj Gori opredijeljeni da, makar za početak, jednostrano građanima Srbije garantujemo ista prava koja imaju i danas. Ali, i zato što je dobrosusjedstvo i regionalno povezivanje i saradnja osnovna filozofija i polazište EU. Ovog esencijalnog uslova za približavanje EU svakako će se pridržavati i Srbija i druge države u regionu. Dakle, problem se svodi na tu, često strasniju predreferendumsku retoriku pojedinih zvaničnika iz Beograda ili na odsustvo svijesti kod pojedinaca o nužnosti saradnje i povezivanja izvan svojih granica, jer u evropskoj integraciji nema prostora za bilo koji pokušaj stvaranja ''balkanskih zidova''. Crna Gora se u kontinuitetu potvrđuje kao konstruktivan i pouzdan partner EU, a nadam se, nije pretenciozno ako kažem, i najdosljedniji zagovornik evropske politike u regionu, imajući u vidu i dešavanja tokom ratnih konflikata na prostorima bivše Jugoslavije. To potvrđeno savezništvo ćemo nastaviti i ojačati. Spremni smo, odlučni i sposobni da odgovorimo predstojećim velikim izazovima, da se dalje izgrađujemo po mjeri i standardu države članice EU. Svakako da je ostvarivanje našeg punopravnog partnerstva sa EU i NATO-om nerazdvojivo od regionalne saradnje, koja je važan evolutivni korak u usvajanju principa i ponašanja koji funkcionišu u ovim integracionim strukturama. Snažno podržavamo i učestvujemo u svim regionalnim inicijativama, od uspostavljanja zone slobodne trgovine, investicija, energetskog tržišta i infrastrukture, do zajedničkih akcija u borbi protiv korupcije i organizovanog kriminala. O tome će detaljnije govoriti i ostali predstavnici Vlade koji učestvuju na ovom skupu. Sada, kada se region nalazi na istorijskoj raskrsnici i kada imamo šansu za njegovu dugoročnu stabilizaciju, očekujem da svi skupa pokažemo zrelost, da dokažemo da nijesmo taoci tzv. balkanskog promišljanja, već valjanih i stabilnih evropskih rješenja i vrijednosti. I da smo u stanju da budućnost svojih država i Balkana odgovorno držimo u svojim rukama. Zahvaljujem na pažnji.Pržno, 19. februar 2006.
