European Western Balkans: Crna Gora je nedavno donela odluku da prihvati novu metodologiju proširenja EU. Kakve promene možemo da očekujemo i šta će nova metodologija doneti Crnoj Gori?
Marko Mrdak: Nova metodologija sama po sebi ne može niti usporiti niti ubrzati proces pristupanja Evropskoj uniji, ali pruža čvrstu platformu koja može biti veoma podsticajna za intenziviranje reformskih procesa i bogaćenje komunikacije sa institucijama i zemljama članicama EU. Kada je riječ o Crnoj Gori, u tehničkom smislu nova metodologija ne uvodi značajnu promjenu u odnosu na dosadašnji tok pregovaračkog procesa, ali u političkom predstavlja odraz spremnosti da, u intenzivnijem dijalogu s državama članicama EU efektnije razvijamo svoj sistem i društvo tokom samog procesa pristupanja EU.
U pregovorima je ponekad teško povući liniju između tehničkog i političkog dijela, ali u načelnoj podjeli najočigledniji novitet u tehničkom smislu su klasteri i struktura izvještaja EK sa jasnim indikatorima i zaduženjima po svim poglavljima. U političkom smislu možemo izdvojiti značajniju uključenost država članica u sve faze pregovora, učestalije samite, ministarske kontakte, godišnje međuvladine konferencije. Novitet je i pozitivna i negativna uslovljenost tokom pregovaračkog procesa – s jedne strane, mogućnost većeg korišćenja finansijskih povoljnosti koje nude pristupni pregovori u slučaju zapaženijih rezultata koje postigne država kandidat, a s druge – mogućnost zaustavljanja pregovora, kao i ograničene finansijske podrške u slučaju značajnog nazadovanja u reformama.
Kad je u pitanju oblast vladavine prava i poglavlja 23 i 24, nova metodologija ne pravi značajnu razliku u odnosu na aktuelni pregovarački proces Crne Gore. Naime, Crna Gora u skladu s Novim pristupom pregovorima već pregovara po najstrožijim kriterijumima koji vladavinu prava postavljaju u srž integracionog procesa, pa je sve što propisuje nova metodologija nešto što Crna Gora na dnevnom nivou već sprovodi.
EWB: Crna Gora je otvorila sva poglavlja sem Poglavlja 8 (Konkurencija). Kako se otvaranje poslednjeg poglavlja uklapa u novu metodologiju i kada možemo da očekujemo njegovo otvaranje?
MM: Otvaranje pregovora u posljednjem preostalom neotvorenom pregovaračkom poglavlju 8 – Konkurencija, dolazi na kraju podužeg procesa ispunjenja, a zatim, i verifikacije ispunjenosti pet početnih mjerila od strane Evropske komisije i država članica EU.
U fazi smo iščekivanja konačne saglasnosti država članica na predlog zajedničke pregovaračke pozicije EK za ovo poglavlje koja bi ujedno bila potvrda ispunjenosti uslova za otvaranje pregovora u ovoj oblasti i nadamo se da ćemo je dobiti tokom ove godine.
Kako je riječ o proceduri koja je u svom dosadašnjem trajanju istovjetna ranijim otvaranjima pregovora u poglavljima s početnim mjerilima, ne očekujemo da će činjenica da je Crna Gora pristala na novu metodologiju pristupanju EU imati značajniji efekat na otvaranje poslednjeg pregovaračkog poglavlja.
EWB: S obzirom na višemesečne tenzije između Crne Gore i Srbije i činjenicu da je organizacija Fridom haus svrstala Crnu Goru u kategoriju „hibridnih režima“, kakve komentare Crna Gora može da očekuje ove godine u izveštaju Evropske komisije o napretku, najavljenom za septembar?
MM: Ne sumnjam da će komentari EK u ovogodišnjem izvještaju za Crnu Goru, kao i do sada, biti dobar putokaz budućih koraka koje treba da napravimo u ovoj oblasti. Kao što vam je poznato godišnji izvještaj nije jedini mehanizam kojim EU, posredstvom EK, prati i analizira napredak u reformama vladavine prava. Štaviše, dosadašnje ocjene s evropske adrese su uglavnom bile izbalansirane i objektivne, tako da sam uvjeren da će i ovoga puta biti isti slučaj.
U ovom kontekstu, ukazao bih posebno na značaj Non pejpera za oblast vladavine prava, koji je Evropska komisija prošle sedmice predstavila državama članicama. Riječ je o objektivnom mehanizmu procjene reformskih napora koje je Crna Gora uložila u unapređenje sveukupnog stanja u oblasti vladavine prava. Ocjene iz ove analize ohrabruju nas da smo korak bliže uspostavljanju bilansa rezultata neophodnog za ispunjenje privremenih mjerila, a samim tim i ulazak u narednu fazu pregovaračkog procesa s Evropskom unijom. U tom pogledu, naročito zadovoljstvo za nas predstavljaju konstatacije EK da je konsolidovan početni bilans rezultata u oblasti borbe protiv trgovine ljudima i da je dodatno razvijen bilans rezultata u oblasti borbe protiv pranja novca. Takođe, ponovo je, kao i u slučaju prethodnog Non pejpera, istaknuto aktivno učešće
Crne Gore u međunarodnoj policijskoj saradnji koje je rezultiralo uspješnim operacijama protiv organizovanih kriminalnih grupa. S druge strane, želio bih da istaknem da su naši napori usmjereni ka kontinuiranom unapređenju sveukupnog sistema vladavine prava pa će u narednom periodu poseban fokus Vlade i svih državnih organa biti na otklanjanju konstatovanih sistemskih slabosti u ovom domenu.
S jednakim interesovanjem smo analizirali i izvještaj prestižne think tank organizacije Fridom haus o stanju demokratije u svijetu. Vjerujemo da smo kao članica NATO i lider u procesu evropske integracije bolji u odnosu na pojedine nalaze Izvještaja FH, ali ćemo se veoma ozbiljno posvetiti onim segmentima koji nijesu zavrijedili očekivanu ocjenu.
Ipak, nije nevažno pomenuti i to da su numeričke ocjene u Izvještaju FH o našoj zemlji ostale nepromijenjene u odnosu na prethodnu godinu u pet važnih oblasti: demokratsko upravljanje na nacionalnom nivou, demokratsko upravljanje na lokalnom nivou, izborni proces, nezavisni mediji i civilno društvo. Jedine dvije oblasti u kojima je zabilježen pad za po 0.25 indeksnih poena su pravosudni okvir i nezavisnost sudstva i korupcija. S obzirom na to da je srednja ocjena za Crnu Goru ove godine iznosila 3.86, a granična vrijednost je 4.00, da je bilo koja od ove dvije oblasti uspjela da zadrži prošlogodišnji rejting, što znači 0.25 poena više, Crna Gora bi se sa 4.11 indeksnih poena našla u grupi od 11 konsolidovanih i polukonsolidovanih postkomunističkih demokratija. I to kao jedina ne-članica EU.
U svakom slučaju, saglasni ili ne, sve ocjene i kritike krajnje dobronamjerno uzimamo u obzir i nastojimo da iz njih formiramo što širu i jasniju sliku o tome kako efektnije i kvalitetnije nastaviti započete reformske procese.
EWB: Jedan od uslova za ulazak države kanditata u Evropsku uniju jesu reforme sprovedene u potpunosti. Kako biste ocenili dosadašnji napredak Crne Gore u sprovođenju reformi, posebno u oblastima vladavine prava i borbe protiv korupcije, funkcionisanju demokratskih institucija i javne uprave?
MM: Iskoristio bih i ovu priliku da ukažem da pregovarački proces s Evropskom unijom ne gledamo kao cilj po sebi, već kao priliku da kroz sveobuhvatne reformske aktivnosti i usvajanje evropskih vrijednosti i najboljih praksi unaprijedimo životni standard građana Crne Gore. U tom pogledu, izgradnja stabilnog sistema vladavine prava u kojem će građani imati osjećaj pune pravne sigurnosti i nesmetano moći da uživaju ljudska prava i slobode, od prvorazrednog je značaja, kako za naš evropski put, tako i za sveukupni demokratski i ekonomski razvoj zemlje. U državnoj upravi Crne Gore postoji jasno izražena svijest o značaju reformi u ovom domenu i, na temelju nje, čvrsta opredijeljenost da se reforme sprovedu do kraja.
Složenost reformskog zahvata najbolje se očituje u činjenici da je do sada ispunjena većina privremenih mjerila u poglavljima 23 i 24, pri čemu je donijeto i izmijenjeno oko 80 sistemskih zakona, sve u cilju usklađivanja s pravnom tekovinom EU i najvećim evropskim standardima. Reformisan je zakonodavni okvir u dijelu pravosuđa i uspostavljeni novi institucionalni mehanizmi za borbu protiv korupcije i organizovanog kriminala, u prvom redu osnivanjem Agencije za sprječavanje korupcije i Specijalnog državnog tužilaštva. Puna posvećenost relevantnih institucija ogleda se u mjerljivim rezultatima ostvarenim na terenu u svim oblastima od značaja za vladavinu prava. Najbolja potvrda uspješnosti sprovedenih reformi je podatak da je uspostavljen početni bilans rezultata u borbi protiv korupcije na visokom nivou i u određenim oblastima organizovanog kriminala poput pranja novca, finansijskih istraga, privremenog oduzimanja imovine stečene kriminalnom djelatnošću. U ovom kontekstu, rekao bih da je veoma opipljiv podatak to što je na osnovu sporazuma o priznanju krivice u predmetima korupcije i organizovanog kriminala u prethodnom periodu društvenoj zajednici vraćeno 32,5 miliona eura. Pritom, bilježi se konstantan rast zaplijenjene droge, a aktivno učešće Crne Gore u međunarodnoj policijskoj saradnji rezultira uspješnim operacijama protiv organizovanih kriminalnih grupa.
EWB: Zadovoljavajući izborni uslovi takođe predstavljaju jedan od uslova za ulazak u Evropsku uniju. Mnoge zemlje Zapadnog Balkana su u izbornoj godini, uključujući i Crnu Gori. Koliko, prema Vašem mišljenju, trenutni izborni uslovi u Crnoj Gori ispunjavaju kriterijume EU?
MM: Crna Gora je svjesna značaja političkih kriterijuma u kontekstu pristupnih pregovora i apsolutno smo posvećeni reformi izbornog zakonodavstva, koja u fokusu ima unapređenje zakonskih rješenja u ovoj oblasti i stvaranje uslova za jačanje povjerenja u izborni proces od strane svih aktera. Naglasio bih da je ostvaren izvjestan pomak na ovom planu i da je Odbor za sveobuhvatnu reformu izbornog i drugog zakonodavstva (sačinjen od 14 članova vladajuće partije i opozicije, uz datu mogućnost NVO sektoru da učestvuje u njegovom radu bez prava odlučivanja) pripremio nacrt seta zakona – Zakona o finansiranju političkih subjekata i izbornih kampanja, Zakona o izmjenama i dopunama Zakona o biračkom spisku, Zakona o izmjenama i dopunama Zakona o teritorijalnoj organizaciji Crne Gore i Zakona o dopunama Krivičnog zakonika Crne Gore, koje je Skupština donijela 27. decembra 2019, dok je preostalo donošenje Zakona o izboru odbornika i poslanika, koji je poslat na mišljenje Venecijanskoj komisiji. S obzirom na otežane političke okolnosti u kojima je radio Odbor, veoma je važno naglasiti da su prijedlozi navedenih zakona pripremljeni imajući u vidu relevantne preporuke posmatračkih misija OEBS/ODIHR nakon parlamentarnih izbora u 2016. i predsjedničkih u 2018.
Ipak, aktuelni bojkot Skupštine predstavlja značajnu kočnicu Crne Gore na njenom evropskom putu. Ovo je situacija koju registruje i na njeno urgentno prevazilaženje poziva i sama EU. Povratak političke debate u Skupštinu je odgovornost svih političkih aktera, a aktivno i konstruktivno učešće svih strana je nužno kako bi se povećala odgovornost kako same Skupštine, tako i ojačale uloge koju ova institucija ima u nadziranju izvršne vlasti i boljem kvalitetu zakonodavstva.
Sve ovo dodatno aktuelizuje činjenica da smo u izbornoj godini i da je za predstojeće parlamentarne izbore u Crnoj Gori učešće svih relevantnih političkih aktera od ključne važnosti.
European Western Balkans