JAVNE FINANSIJE
Sprovođenje mjera usmjerenih na zaštitu javnog zdravlja usljed pandemije
virusa COVID-19 uzrokovalo je značajno ograničavanje ekonomske aktivnosti, što
se negativno odrazilo na makroekonomske i fiskalne parametre i u trećem
kvartalu 2020. godine. Imajući u vidu izraženu sezonalnost kad je u pitanju
naplata prihoda, odnosno činjenicu da kretanje prihoda u trećem kvartalu u
najvećoj mjeri opredjeljuje ostvareni turistički promet, značajno manji broj
dolazaka i ostvareni broj noćenja rezultirao je padom u njihovoj naplati. Značajno
smanjenje prihoda od turizma tokom trajanja ljetnje turističke sezone, kao i
nastavak sporovođenja mjera za stavljanje pandemije pod kontrolu negativno se odrazilo
na gotove sve kategorije javnih prihoda, što je posebno vidljivo kod poreza na
potrošnju. Međutim, pad u naplati ukupnih javnih prihoda je sa druge strane ublažen
rastom prihoda koji se ostvaruju po osnovu poreza i doprinosa na zarade i to
kao rezultat ekonomskih mjera Vlade kroz subvencionisanje dijela zarada
zaposlenih. U uslovima pandemije, sprovođenje tri paketa socio-ekonomskih mjera
u cilju ublažavanja negativnih posljedica pandemije po građane i privredu, ali
i dodatno finansiranje zdravstvenog sistema uslovilo je veću javnu potrošnju.
Javni prihodi u periodu januar – septembar 2020. godine iznosili su 1319,7
mil. € ili 28,6% procijenjenog BDP-a (4.607,3 mil. €). U odnosu na planirane,
prihodi su manji za 87,2 mil. € ili 6,2%, dok je u odnosu na uporedni period
prethodne godine, naplata prihoda manja za 204,0 mil. € ili 13,4%, kao
posljedica ograničene ekonomske aktivnosti uzrokovane pandemijom virusa
COVID-19.
Javna potrošnja u
periodu januar – septembar 2020. godine iznosila je 1.632,4 mil. € ili
35,4% BDP-a, i veća je za 9,3 mil. € ili 0,6% u odnosu na plan, dok je u odnosu
na isti period prethodne godine veća za 129,1 mil. € ili 8,6%, usljed
sprovođenja tri paketa mjera usmjerenih na suzbijanje negativnih efekata
pandemije i pomoć građanima i privredi.
Polazeći od kretanja prihoda i rashoda, u periodu januar –
septembar 2020. godine, ostvaren je deficit javnih finansija u iznosu od 312,8 mil.
€ ili 6,8% BDP-a, što je za 96,5 mil. € ili 44,6% više u odnosu na planirani.
BUDŽET CRNE GORE
Dominantni uticaj pandemije virusa COVID-19 na ekonomska kretanja u
zemlji, opredijelio je i kretanje prihoda i rashoda budžeta u periodu januar - septembar
2020. godine. Nepovoljna epidemiološka situacija u Crnoj Gori, kao i prateće
mjere za suzbijanje pandemije rezultirale su padom naplate budžetskih prihoda,
a istovremeno rastom budžetskih izdataka.
I u situaciji značajnog pada budžetskih prihoda uzrokovanog pandemijom
kao i povećanim potrebama finansiranja usljed implementacije tri paketa
socio-ekonomskih mjera, likvidnost Budžeta je očuvana te su sve planirane
budžetske obaveze izmirivane pravovremeno.
Izvorni prihodi budžeta u
periodu januar - septembar 2020. godine iznosili su 1.165,9 mil. € ili 25,3%
procijenjenog BDP-a (4.607,3 mil. €), što je za 61,8 mil. € ili 5,0% manje u
odnosu na planirane odnosno 172,2 mil. € ili 12,9% manje u odnosu na isti
period prethodne godine.
Najveći pad u naplati u odnosu na isti period prethodne godine bilježi
se kod poreza na potrošnju, odnosno prihoda
od poreza na dodatu vrijednost i akciza u iznosu od 129,0 mil. € ili 24,9%
i 26,0 mil. € ili 14,6%. Značajno negativno odstupanje navedenih kategorija posljedica
je pada u ostvarenom turističkom prometu usljed pandemije virusa COVID-19. Kako
je Zakonom o izmjenama i dopunama zakona o budžetu planirano da će turistička
sezona biti na nivou od 60% prethodne godine i plan prihoda po osnovu
kategorija koje prvenstveno zavise od prometa je projektovan na tom nivou, tako
da su prihodi od poreza na dodatu
vrijednost ostvareni na nivou od 86,7%, dok su akcize na nivou od 91,7% plana.
Kao rezultat pada prihoda od doprinosa za zdravstveno osiguranje (usljed
smanjenja stope za 2 p.p. od jula prethodne godine), kao i odlaganja naplate
prihoda po ovom osnovu, kao jedne od mjera Vlade za suzbijanje negativnih
efekata pandemije, negativno odstupanje u odnosu na prethodnu godinu zabilježeno
je i kod kategorije porezi i doprinosi
na zarade. Porez na dohodak je manji za za 2,8 mil. € ili 3,3%, dok su
doprinosi manji za 10,7 mil. € ili 2,9%. U odnosu na plan, prihodi od poreza na
dohodak i doprinosa ostvareni su iznad plana i to za 8,0% odnosno 9,1%. Razlog
tome je prvenstveno naplata dijela poreskog duga Montenegro Airlines AD u
avgustu u iznosu od 10,0 mil. €, a čija je naplata prvobitno planirana u iznosu
od 25,0 mil. € u oktobru, ali i nastavak subvencionisanja zarada zaposlenih u
privrednim granama posebno pogođenim mjerama za ograničavanje obavljanja
djelatnosti.
I u trećem kvartalu nastavljeno je sa trendom rasta naplate po osnovu poreza na dobit pa je ova kategorija
prihoda zabilježila rast i u odnosu na prethodnu godinu i u odnosu na plan i to
za 10,2 mil .€ ili 16,0% odnosno 9,3 mil. € ili 14,5%. Rast naplate po ovom
osnovu rezultat je ostvarenog snažnog rasta ekonomske aktivnosti iz prethodne
godine.
Usljed mjera Vlade usmjerenih na smanjenje negativnih efekata uticaja
korona virusa na privredu i građane, ali i naredbe o privremenom zatvaranju
velikog broja preduzeća i organa uprave, kako je bilo i očekivano, prihodi po
osnovu taksi i naknada su značajno niži u odnosu na isti period prethodne godine.
Kategorija koja bilježi najveće negativno odstupanje su naknade od priređivanja
igara na sreću koje su manje za 2,4 mil.€ ili 32,3%, usljed pada prometa u ovoj
djelatnosti kao i mjere oslobađanja plaćanja fiksnog dijela naknade priređivačima
igara na sreću u periodu zabrane odnosno ograničavanja rada.
Pored navedenog, negativno odstupanje zabilježeno je i kod donacija iz razloga što uplata prve
tranše donacije od strane EU kao podrške Crnoj Gori u cilju suzbijanja
negativnih efekata virusa COVID-19 u iznosu od 28,0 mil. € planom prihoda
predviđena u septembru mjesecu, nije izvršena. Uplata predmetnih donatorskih
sredstava izvršena je u novembru mjesecu.
Izdaci budžeta u
periodu januar - septembar 2020. godine iznosili su 1.499,5 mil. € ili 32,5%
BDP-a, što je u odnosu na isti period prethodne godine više za 123,2 mil.
€ ili 8,9%, dok je u odnosu na planirane
više za 18,5 mil. € ili 1,3%. Veća budžetska potrošnja u odnosu na prethodnu
godinu rezultat je sprovođenja tri paketa socio-ekonomskih mjera usmjerenih na
suzbijanje negativnih efekata pandemije i pomoć građanima i privredi, kao i
veće finansiranje zdravstvenog sistema odnosno nabavke neophodne medicinske
opreme i sredstava neophodnih za borbu protiv pandemije.
Poredeći u odnosu na plan, razlozi odstupanja izdataka su prvenstveno
nastavak isplate subvencija za zarade zaposlenih kao mjere predviđene trećim
paketom socio-ekonomskih mjera za ublažavanje posljedica pandemije, kao i izmirenje
dijela obaveza shodno zakonskom rješenju po osnovu finansijske konsolidacije
nacionalnog avio prevoznika “Montenegroairlines”.
Najveći rast kako u odnosu na plan tako i u odnosu na prethodnu godinu
zabilježen je kod kategorije transferi
pojedincima, nevladinom i javnom sektoru u iznosu od 24,5 mil. € ili 12,7%,
odnosno 56,9 mil. € ili 35,3% prevashodno kao posljedica finansiranja uvećanih
troškova zdravstvenog sistema uzrokovanih pandemijom virusa COVID-19.
U strukturi izdataka budžeta, tekući
izdaci ostvareni su na nivou od 611,9 mil. € i manji su za 8,1 mil. € ili
1,3% od planiranih, dok su u odnosu na prethodnu godinu veći za 30,9 mil. € ili
5,3% i to prvenstveno usljed rasta bruto zarada za 20,0 mil. € ili 5,7% kao
rezultat povećanja zarada i jednokratnih davanja u Prosvjeti i Zdravstvu.
Na drugoj strani, kapitalni
izdaci realizovani su u iznosu od 148,9 mil. €, što je za 3,9 mil. € ili
2,7% više od planiranih, i to kao rezultat nastavka izvođenja radova na
započetim kapitalnim projektima, dok su u odnosu na prethodnu godinu manji za
33,9 mil. € ili 18,6%, kao posljedica smanjenog intenziteta izvođenja radova na
izgradnji prioritetne dionice Autoputa, u uslovima pandemije.
U periodu januar - septembar 2020. godine dinamika kretanja budžetskih
prihoda i rashoda uticala je na ostvarenje deficita budžeta u iznosu od 333,6 mil. € ili 7,2% BDP-a, što
je za 80,4 mil. € ili 31,8% više u odnosu na planirani.
U ovom periodu, obaveze po osnovu otplate dugova izmirene su u iznosu od
523,8 mil. € odnosno 11,4% BDP-a što je uz pomenuti iznos deficita rezultiralo
da ukupna nedostajuća sredstva iznose 858,3 mil. € što je obezbijeđeno
korišćenjem depozita akumuliranih tokom prethodne godine i zaduženjem na
domaćem i međunarodnom tržištu.
LOKALNA SAMOUPRAVA
Izvorni prihodi budžeta
jedinica lokalne samouprave u periodu januar - septembar 2020.
godine iznosili su 153,7 mil. € i manji su u odnosu na ostvarenje u istom
periodu 2019. za 31,8 mil. €, dok su u odnosu na planirane manji za 25,4 mil.
€. Do smanjenja prihoda je uglavnom došlo zbog novonastale situacije pandemije
korona virusa.
Izdaci budžeta lokalne
samouprave u pomenutom
periodu 2020. godine iznosili su 132,9 mil. €, što je za 5,9 mil. € više u
odnosu na isti period 2019. godine. U odnosu na plan izdaci su manji za 9,2
mil. €.
Za devet mjeseci 2020. godine
zabilježen je suficit lokalne samouprave
u iznosu od 20,8 mil. €.
Analiza konsolidovane javne potrošnje za III kvartal 2020. godine.xlsx