Evropski sud za ljudska prava u Strazburu (u daljem tekstu: „Evropski sud“) donio je presudu u predmetu Siništaj protiv Crne Gore (br. predstavke 31529/15) i utvrdio povredu člana 6 stav 1 (pravo na pravično suđenje) Evropske konvencije za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda („Konvencija“) zbog prekomjerne dužine trajanja postupka pred Ustavnim sudom Crne Gore.
Navedenom presudom, Evropski sud je obavezao tuženu državu da podnosiocu predstavke isplati u roku od tri mjeseca, od dana pravosnažnosti iste, iznos od 1,500.00 € (hiljadu i pet stotina eura) na ime nematerijalne štete, kao i iznos od 450.00 € (četiri stotine i pedeset eura) na ime troškova i izdataka sa pripadajućim kamatama koje bi se mogle naplatiti.
Predstavku je podnio crnogorski državljanin Siništaj Anton (u daljem tekstu: „podnosilac predstavke“), koji je presudom Višeg suda u Podgorici K.br. 281/2006 od 5.08.2008.godine oglašen krivim za krivično djelo udruživanje radi protivustavne djelatnosti iz čl. 372 st.1 u vezi čl. 365 Krivičnog zakonika i pripremanje djela protivustavnog uređenja i bezbjednosti Crne Gore iz čl. 373 st. 2 u vezi st. 1 u vezi čl. 365 Krivičnog zakonika, u cilju stvaranja teritorijalne regije naseljene albanskim stanovništvom u okvirima Crne Gore, sa posebnim statusom suprotnim ustavnom uređenju Crne Gore, zbog čega je osuđen na jedinstvenu kaznu zatvora u trajanju od 6 (šest) godina, u koju kaznu mu se uračunava vrijeme provedeno u pritvoru od 09.09.2006.godine do 05.08.2008.godine.
Navedena presuda je od strane Apelacionog suda Crne Gore potvrđena 2009.godine, dok je Vrhovni sud Crne Gore svojom presudom iste godine odbio kao neosnovan zahtjev za ispitivanje zakonitosti pravosnažne presude.
Protiv presude Vrhovnog suda Crne Gore, podnosilac predstavke je dana 26.03.2010.godine blagovremeno uložio ustavnu žalbu Ustavnom sudu Crne Gore.
Za blagovremeno postupanje po podnijetoj ustavnoj žalbi, podnosilac predstavke je podnio urgenciju predsjedniku Ustavnog suda Crne Gore na koju nije dobio odgovor.
Ustavni sud Crne Gore donio je odluku Už-III br. 122/10 i 228/10 od 23.07.2014.godine kojom je odbio ustavne žalbe podnosioca predstavke.
Dakle, Ustavni sud Crne Gore donio je svoju odluku nakon 4 godine 8 mjeseci i 22 dana.
Podnosilac predstavke je u predstavci podnijetoj Evropskom sudu iznio pritužbe u vezi povrede člana 1 (obaveza poštovanja ljudskih prava), člana 5 (pravo na slobodu i sigurnost), člana 6 (pravo na pravično suđenje) i člana 17 (zabrana zloupotrebe prava) Konvencije.
Evropski sud je u svom dopisu-pismu dostavljenom Kancelariji zastupnika Crne Gore pred Evropskim sudom za ljudska prava (u daljem tekstu: „Kancelarija zastupnika“) naročito ukazao na dužinu trajanja postupka pred Ustavnim sudom Crne Gore, u kom smislu je zahtijevao pisano izjašnjenje tužene države.
U vrijeme kada je Ustavni sud Crne Gore razmatrao navedenu ustavnu žalbu na snazi nije bila odredba člana 39 st. 2 Zakona o Ustavnom sudu Crne Gore („Sl.list Crne Gore“, br. 011/15 od 12.03.2015.godine) koja je propisivala da Ustavni sud u svakom predmetu mora odlučiti najkasnije u roku od 18 mjeseci od dana pokretanja postupka pred tim sudom. Ova odredba Zakona o Ustavnom sudu Crne Gore prestala je da važi Odlukom Ustavnog suda Crne Gore („Sl.list Crne Gore“, br. 055/19 od 27.09.2019.godine), tako da sada ne postoji zakonska odredba koja se odnosi na vrijeme za koje je Ustavni sud u obavezi da odluči.
Međutim, podsjećanja radi, Evropski sud je u svojoj prethodnoj presudi Siništaj i drugi protiv Crne Gore (predstavke br. 1451/10, 7260/10 i 7382/10, presuda od 24. novembra 2015.godine, stav 123) proglasio da ustavna žalba može u principu da se smatra djelotvornim pravnim lijekom od 20. marta 2015. godine, jer je to datum od kada je novo zakonodavstvo stupilo na snagu.
S tim u vezi, koristim priliku da naglasim da postojanje djelotvornosti pravnog lijeka u nacionalnim okvirima, omogućava smanjenje broja predmeta koji bi bili komunicirani Evropskom sudu, s jedne strane, dok s druge strane, temeljnim, sveobuhvatnim i efikasnim postupanjem u predmetima na nacionalnom nivou treba da se olakša njihovo kasnije razmatranje od strane Evropskog suda.
Polazeći od činjenice da Konvencija u članu 6 garantuje pravo na suđenje u razumnom roku kao sastavni dio prava na pravično suđenje, poštovanje konkretnog zajemčenog prava odraz je efikasnog pravosuđa i u velikoj mjeri doprinosi jačanju povjerenja javnosti u pravosuđe.
Sudska praksa Evropskog suda zahtijeva od nacionalnih zakonodavstava da implementiraju djelotvoran, adekvatan i dostupan pravni lijek kojim bi se omogućila zaštita prava na suđenje u razumnom roku, a ovo iz razloga, jer je primarna obaveza država članica da obezbijede djelotvornu primjenu Konvencije na nacionalnom nivou. Domaći sudovi su „čuvari“ u zaštiti ljudskih prava na nacionalnom nivou i treba da obezbijede punu, djelotvornu i direktnu primjenu Konvencije u svijetlu bogate sudske prakse Evropskog suda.
Evropski sud je u presudi ukazao da može da prihvati da je konkretan predmet na neki način bio kompleksan sa stanovišta podnijetih pritužbi podnosioca predstavke. Međutim, Evropski sud ne smatra da su te pritužbe bile izuzetno složene ili da je uticaj presude Ustavnog suda Crne Gore prevazilazio okvir pojedinačne predstavke, da bi opravdao prekomjernu dužinu trajanja postupka pred tim sudom, a naročito imajući u vidu činjenicu da je redovnim sudovima trebalo manje od 3 (tri) godine i 1 (jedan) mjesec da sprovedu cjelokupni krivični postupak koji je obuhvatao sedamnaest optuženih na tri nivoa nadležnosti.
Evropski sud dalje primjećuje da je u relevantno vrijeme Ustavni sud Crne Gore preduzeo samo jednu procesnu aktivnost koja se odnosila na pribavljanje relevatne dokumentacije od strane redovnog suda.
Evropski sud nije prihvatio argumente koje je iznijela tužena država, a koji su se ticali ustavnih promjena u državnom uređenju Crne Gore u relevantnom periodu (izbori, mandati i imenovanje novih i razrješenje ranijih sudija), jer se iste nisu odnosile na sporna pitanja koja je podnosilac predstavke iznio pred Ustavnim sudom.
Nadalje, Evropski sud je ponovio dobro ustanovljen standard da je obaveza država ugovornica da organizuju svoje pravosudne sisteme, na najbolji način, kako bi sudovi ispunjavali svoje obaveze uključujući i obavezu rješavanja sudskih predmeta u razumnom roku.
Evropski sud u konačnom nalazi da je vrijeme koje je bilo potrebno Ustavnom sudu da odluči u konkretnom predmetu bilo prekomjerno i nije ispunilo zahtjev „razumnog roka“.
Imajući u vidu danas objavljenu presudu Evropskog suda, kao Zastupnik Crne Gore pred Evropskim sudom za ljudska prava, u obavezi sam da ukazujem na preventivno djelovanje, kako bi se smanjilo kršenje ljudskih prava na nacionalnom nivou, pa u tom smislu, analizirajući trenutnu situaciju u pravnom poretku, a u svijetlu stupanja na snagu Protokola br. 15 uz Konvenciju koji upućuje na princip supsidijarnosti i doktrinu polja slobodne procjene, nacionalni pravni sistem Crne Gore, a naročito Ustavni sud Crne Gore mora da uloži dodatne napore (kao posljednja instanca kojoj su građani dužni da se obrate prije podnošenja predstavke Evropskom sudu) kako bi obezbijedio efikasnu, adekvatnu i djelotvornu zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda naših građana.
Ukoliko bi se i u budućim predstavkama koje bi se našle pred Evropskim sudom, zbog prekomjerne dužine trajanja postupka pred Ustavnim sudom, postavilo pitanje eventualnih povreda, isto bi se moglo odraziti na sam stav Evropskog suda o djelotvornosti ustavne žalbe, što bi za status države Crne Gore koja teži pristupanju porodici demokratskih evropskih zemalja, koje dijele iste evropske vrijednosti i standarde, kao što su vrijednost demokratije, pravne države i zaštita osnovnih ljudskih prava i sloboda, bilo ocijenjeno kao nepovoljno.
Ova presuda Evropskog suda u odnosu na Crnu Goru imaće izuzetan uticaj u pogledu obaveze poštovanja konvencijskih i evropskih standarda, jer predstavlja izazov za naše nacionalne institucije, konkretno Ustavni sud Crne Gore, da iznađe rješenja da efikasno odlučuje o podnijetim ustavnim žalbama, kako se ne bi ponovila navedena povreda člana 6 Konvencije kod drugih podnosilaca ustavnih žalbi pred Ustavnim sudom Crne Gore.
Navedena presuda je postala pravosnažna danom donošenja.