JAVNE FINANSIJE
Pandemija virusa COVID-19 i njen uticaj na ekonomske tokove, u najvećoj mjeri, opredijelila je kretanje javnih finansija u 2020. godini. Značajan pad javnih prihoda uzrokovan padom ekonomske aktivnosti i pritisak na potrošnju usljed potrebe dodatnog finansiranja zdravstvenog sistema kao i sprovođenje socio-ekonomskih mjera pomoći građanima i privredi rezultirali su rastom deficita javne potrošnje na najveći nivo od sticanja nezavisnosti.
Veliki ekonomski šok, u dobroj mjeri amortizovan je korišćenjem depozita prenesenih iz prethodne godine i dodatnim zaduženjem pod povoljnim uslovima, čime je održana likvidnost budžeta i u uslovima značajnog pada naplate javnih prihoda, čime se obezbijedilo redovno servisiranje budžetskih obaveza.
Javni prihodi u 2020. godini iznosili su 1.869,3 mil. € ili 43,7% procijenjenog BDP-a (4.279,0 mil. €). U odnosu na planirane, prihodi su manji za 69,4 mil. € ili 3,6%, dok je u odnosu na naplaćene u 2019. godini, naplata prihoda manja za 282,2 mil. € ili 13,1%, kao posljedica značajnog smanjenja ekonomske aktivnosti uzrokovane pandemijom virusa COVID-19.
Javna potrošnja u 2020. godini iznosila je 2.330,3 mil. € ili 54,5% BDP-a, i veća je za 60,6 mil. € ili 2,7% u odnosu na planiranu, dok je u odnosu na prethodnu godinu veća za 106,6 mil. € ili 4,8%, prevenstveno usljed sprovođenja tri paketa socio-ekonomskih mjera usmjerenih na suzbijanje negativnih efekata pandemije po građane i privredu.
Polazeći od kretanja prihoda i rashoda, u 2020. godini, ostvaren je deficit javnih finansija u iznosu od 461,0 mil. € ili 10,8% BDP-a, što je za 130,0 mil. € ili 39,3% više u odnosu na planirani.
BUDŽET CRNE GORE
Dinamika kretanja budžetskih prihoda i rashoda u 2020. godini pod direktnim je uticajem nepovoljne epidemiološke situacije u zemlji, koja je ograničavajući ekonomske tokove negativno uticala na cjelokupnu ekonomiju.
Izvorni prihodi budžeta u 2020. godini iznosili su 1.639,2 mil. € ili 38,3% procijenjenog BDP-a (4.279,0 mil. €), što je za 65,8 mil. € ili 3,9% manje u odnosu na planirane, odnosno 246,0 mil. € ili 13,1% manje u odnosu na ostvarene u 2019. godini.
Zabilježeni pad prihoda uzrokovan je, u najvećoj mjeri, padom ostvarenog turističkog prometa, te je najveće negativno odstupanje u odnosu na planirano zabilježeno kod: poreza na dodatu vrijednost u iznosu od 86,0 mil. € ili 14,0%, i akciza u iznosu od 16,0 mil. € ili 7,2%. U odnosu na 2019. godinu pomenute kategorije prihoda bilježe značajan pad u iznosu od 165,9 mil. € ili 23,9%, odnosno 30,1 mil. € ili 12,8% kao posljedica smanjene ekonomske aktivnosti uzrokovane pandemijom korona virusa.
Sa druge strane, prihodi po osnovu poreza i doprinosa na zarade u 2020. godini su veći za 44,2 mil. € ili 7,3% u odnosu na planirane Rebalansom budžeta i pored projektovanog pada zaposlenosti od 5,5%, što je rezultat subvencionisanja zarada za zaposlene u privrednim granama posebno pogođenim mjerama za ograničavanje obavljanja djelatnosti u okviru drugog i trećeg paketa ekonomskih mjera. U poređenju sa 2019. godinom, porezi i doprinosi na zarade bilježe pad u iznosu od 21,9 mil. € ili 3,3% prvenstveno usljed pada prihoda od doprinosa za zdravstveno osiguranje (kao rezultat smanjenja stope za 2 p.p. od jula 2019. godine), kao i usljed odlaganja naplate prihoda po ovom osnovu, kao jedne od mjera Vlade usmjerene prevashodno na očuvanje radnih mjesta u uslovima otežanog poslovanja uzrokovanog pandemijom.
Kao rezultat ostvarenog snažnog rasta ekonomske aktivnosti iz 2019. godine, prihodi po osnovu poreza na dobit zabilježili su rast i u odnosu na plan i u odnosu na prethodnu godinu i to za 10,8 mil .€ ili 16,0% odnosno 5,6 mil. € ili 7,7%.
Usljed činjenice da planirana uplata po osnovu dividende energetskih kompanija u većinskom vlasništvu države nije izvršena, kategorija ostali prihodi je zabilježila pad kako u odnosu na plan, tako i u odnosu na 2019. godinu u iznosu od 16,3 mil. € ili 30,7%, odnosno 39,2 mil. € ili 51,6%.
Kako je bilo i očekivano, prihodi po osnovu taksi značajno su niži u odnosu na isti period prethodne godine usljed mjera Vlade usmjerenih na smanjenje negativnih efekata uticaja korona virusa na privredu i građane, ali i naredbe o privremenom zatvaranju velikog broja preduzeća i organa uprave.
Izdaci budžeta u 2020. godini iznosili su 2.061,7 mil. € ili 48,2% BDP-a, što je u odnosu na isti period prethodne godine više za 33,2 mil. € ili 1,6%, dok je u odnosu na planirane više za 20,9 mil. € ili 1,0%. Budžetska potrošnja je uvećana prevashodno usljed potrebe za dodatnim finansiranjem zdravstvenog sistema u periodu pandemije, kao i finansiranja tri paketa socio-ekonomskih mjera usmjerenih na suzbijanje negativnih efekata pandemije i pomoć građanima i privredi.
U odnosu na 2019. godinu, najveći rast zabilježen je kod kategorije rezerve u iznosu od 92,1 mil. € ili četiri puta i to kao rezultat sprovođenja paketa mjera pomoći privredi i građanima, pri čemu se najveći dio odnosi na subvencije zarada zaposlenih u cilju stvaranja uslova za očuvanje radnih mjesta. U odnosu na plan, ova kategorija bilježi pad u iznosu od 17,2 mil. € ili 12,9 %, kao rezultat toga što prethodno planirana sredstva po osnovu zakonskog rješenja za finansijsku sanaciju "Montenegroairlines"-a nisu realizovana u planiranom iznosu.
Kod kategorije transferi za socijalnu zaštitu evidentirano je odstupanje u odnosu na plan u iznosu od 19,0 mil. € ili 3,3% usljed nižeg ostvarenja na kategoriji prava iz oblasti penzijskog i invalidskog osiguranja u iznosu od 14,1 mil. €, kao i prava iz oblasti socijalne zaštite u iznosu od 4,1 mil. €. Na drugoj strani, poredeći sa prethodnom godinom, ova kategorija izdataka bilježi rast u iznosu od 4,3 mil. € ili 0,8% prevashodno kao rezultat implementacije novog Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju kao i jednokratne pomoći penzionerima.
Transferi pojedincima, nevladinom i javnom sektoru bilježe rast kako u odnosu na 2019. godinu, tako i u odnosu na plan u iznosu od 61,6 mil. € ili 28,0%, odnosno 4,5 mil. € ili 1,6% prvenstveno kao rezultat većih transfera Fondu za zdravstveno osiguranje u cilju saniranja posljedica pandemije.
U strukturi izdataka budžeta, tekući izdaci ostvareni su na nivou od 858,2 mil. € i veći su za 18,1 mil. € ili 2,2% od planiranih, prvenstveno usljed veće realizacije kod kategorije rashodi za usluge u iznosu od 12,5 mil. €. U odnosu na 2019. godinu, tekući izdaci su veći za 35,4 mil. € ili 4,3%, prvenstveno usljed rasta bruto zarada za 26,3 mil. € ili 5,6% kao rezultat povećanja zarada za zaposlene u Prosvjeti i Zdravstvu, ali i jednokratnih davanja za zaposlene u ovim sektorima tokom 2020. godine.
Na drugoj strani, kapitalni izdaci realizovani su u iznosu od 226,8 mil. €, što je za 32,0 mil. € ili 16,4% više od planiranih, i to kao rezultat veće realizacije sredstava planiranih za implementaciju projekata koji se realizuju kroz Kapitalni budžet a koje sprovode Uprava za saobraćaj i Uprava javnih radova (ne uključujući projekat izgradnje prioritetne dionice Autoputa) i to po osnovu zaključenog kreditnog aranžmana. U odnosu na prethodnu godinu ova kategorija izdataka manja je za 118,1 mil. € ili 34,2%, kao posljedica smanjenog intenziteta izvođenja radova na izgradnji prioritetne dionice Autoputa, u uslovima pandemije.
U 2020. godini dinamika kretanja budžetskih prihoda i rashoda uticala je na ostvarenje deficita budžeta u iznosu od 422,6 mil. € ili 9,9% BDP-a, što je za 86,7 mil. € ili 25,8% više u odnosu na planirani.
LOKALNA SAMOUPRAVA
Izvorni prihodi budžeta jedinica lokalne samouprave u 2020. godine iznose 230,2 mil. € i manji su u odnosu na ostvarenje u 2019. godini za 36,2 mil. €, dok su u odnosu na planirane manji za 3,5 mil. €. Lokalni prihodi su, između ostalog, znatno smanjeni usljed predloženog seta mjera za ublažavanje negativnih uticaja pandemije virusa COVID-19.
Izdaci budžeta lokalne samouprave u 2020. godine iznose 268,6 mil. €, što je za 73,3 mil. € više u odnosu na 2019. godinu. U odnosu na plan, izdaci su veći za 39,8 mil. €, prvenstveno zbog većeg izdvajanja za kapitalni budžet.
U 2020. godini zabilježen je deficit lokalne samouprave u iznosu od 38,5 mil. €.
U prilogu: Analiza konsolidovane javne potrošnje za 2020. godinu.docx