AUTORSKO I SRODNA PRAVA
Zakonom o autorskom i srodnim pravima („Službeni list CG“, br. 37/11, 53/16, 145/21, 48/24 i 84/24) utvrđuje se pravo autora književnih, naučnih i umjetničkih djela (autorsko pravo), prava interpretatora, proizvođača fonograma, filmskih producenata, radiodifuznih organizacija, i izdavača (srodna prava), posebna (sui generis) prava proizvođača baza podataka, autorsko ugovorno pravo, kolektivno ostvarivanje autorskog i srodnih prava i posebnih prava prozvođača baza podataka i zaštita autorskog i srodnih prava.
Autorsko djelo je individualna duhovna tvorevina iz oblasti književnosti, nauke i umjetnosti, koja je izražena na određeni način.
Autorskim djelima smatraju se naročito:
- govorna djela (predavanja, govori, besjede i sl.),
- pisana djela (romani, poezija, članci, priručnici, studije, monografije, računarski programi i sl.),
- muzička djela, sa riječima ili bez riječi,
- dramska, dramsko-muzička, koreografska, lutkarska i pantomimska djela,
- fotografska djela i djela stvorena u procesu sličnom fotografiji
- audiovizuelna djela,
- djela likovne umjetnosti (crteži, grafike, slike, skulpture i sl.),
- djela arhitekture (skice, planovi, izgrađeni objekti sa područja arhitekture, urbanističkog planiranja i pejzažne arhitekture i sl.),
- djela primijenjene umjetnosti i industrijskog dizajna,
- kartografska djela (turističke karte, auto karte, topografske karte, tematske karte i sl.),
- prezentacije naučne, nastavne ili tehničke prirode (tehnički crteži, planovi, standardi, ekspertska vještačenja, trodimenzionalne prezentacije i sl.).
Autorsko pravna zaštita ne obuhvata:
- ideje, principe i otkrića,
- službene tekstove i prevode iz oblasti zakonodavstva, uprave i pravosuđa,
- izraze tradicionalne kulture (folklorna djela),
- dnevne vijesti ili druge podatke, koji imaju karakter običnih medijskih informacija.
Autor je fizičko lice koje je stvorilo autorsko djelo.
Ako je autorsko djelo stvoreno zajedničkim stvaralačkim radom dva ili više lica i čini nedjeljivu cjelinu, autori tog djela se nazivaju koautori.
Autor stiče autorska prava trenutkom nastanka djela.
Autorsko pravo obuhvata:
- moralna prava kojima se štite duhovne i lične veze autora sa djelom (pravo prve objave, pravo autorstva, pravo na poštovanje djela i pravo pokajanja)
- imovinska prava kojima se štite ekonomski interesi autora (autor ima isključivo pravo da dozvoli ili zabrani: pravo umnožavanja, pravo distribuiranja, pravo davanja u zakup, pravo davanja na poslugu, pravo javnog izvođenja, pravo javnog saopštavanja sa fonograma ili videograma, pravo javnog prikazivanja, pravo emitovanja, pravo reemitovanja, pravo kablovske retransmisije, pravo javnog saopštavanja djela koje se emituje, pravo na drugo javno saopštavanje, pravo stavljanja djela na raspolaganje javnosti, pravo na preradu djela i pravo audiovizuelne adaptacije)
- druga prava autora (pravo na pristup djelu, pravo slijeđenja i pravo na naknadu)
U srodna prava spadaju prava onih lica koja u obavljanju svojih djelatnosti koriste tuđa autorska djela. Ova lica ulažu tehnička i novčana sredstva, kao i svoje talente kako bi izrazili na određen način i predstavili autorska djela. Vrste srodnih prava su:
- prava interpretatora,
- prava proizvođača fonograma,
- prava filmskih producenata,
- prava radio difuznih organizacija i
- prava izdavača.
SLOBODNO KORIŠĆENJE
Bez sticanja odgovarajućeg autorskog imovinskog prava i bez plaćanja naknade, dozvoljeno je za potrebe lica sa invaliditetom koristiti autorsko djelo:
1. za prilagođavanje ako djelo nije dostupno u traženom obliku;
2. ako se korišćenje direktno odnosi na invaliditet tih lica;
3. ako je korišćenje ograničeno na obim potreban za određeni invaliditet;
4. ako se obavlja bez neposredne ili posredne imovinske koristi.
Bez sticanja odgovarajućeg imovinskog prava i bez plaćanja naknade, dozvoljeno je:
1. korisniku ili licu koje djeluje u njegovo ime da izradi primjerak u pristupačnom formatu autorskog djela ili predmeta srodnog prava kojem korisnik ima zakoniti pristup, u svrhu isključivog korišćenja od strane korisnika, i
2. ovlašćenom licu da izradi primjerak u pristupačnom formatu autorskog djela ili predmeta srodnog prava kojem ovlašćeno lice ima zakoniti pristup i da primjerak u pristupačnom formatu distribuira, saopšti javnosti, stavi na raspolaganje ili da na poslugu korisniku ili drugom ovlašćenom licu na neprofitnoj osnovi, radi isključivog korišćenja od strane korisnika.
Ovlašćeno lice je Javna ustanova Biblioteka za slijepe Crne Gore, Javna ustanova Nacionalna biblioteka Crne Gore "Durđe Crnojević", organizacije lica sa invaliditetom i nevladine organizacije koje korisnicima na neprofitnoj osnovi pružaju usluge obrazovanja, osposobljavanja, prilagođenog čitanja ili pristupa informacijama, kao jedan od primarnih ciljeva i aktivnosti zbog kojih su osnovane, a koje su kao takve utvrđene statutom tih organizacija, i koje su upisane u registar ovlašćenih lica.
Radi upisa u registar ovlašćenih lica, ustanove i organizacije podnose zahtjev Ministarstvu ekonomskog razvoja uz koji se podnosi statut ustanove ili organizacije i Zakonom propisana pravila.
OSTVARIVANJE PRAVA
Autor i nosilac srodnih prava mogu ostvarivati svoja prava individualno ili kolektivno.
Individualno ostvarivanje prava vrši se lično ili preko zastupnika.
Kolektivno ostvarivanje prava vrši se preko organizacija za kolektivno ostvarivanje prava. Djelatnost kolektivnog ostvarivanja autorskog i srodnih prava može da se obavlja samo na osnovu dozvole Ministarstva ekonomskog razvoja.
U Crnoj Gori tri organizacije imaju dozvolu za obavljanje djelatnosti kolektivnog ostvarivanja prava, i to:
- Organizacija za zaštitu prava autora muzike Crne Gore - PAM CG PAM CG – Prava autora muzike Crne Gore
- Organizacija za zaštitu prava filmskih producenata u Crnoj Gori - A-PRAVA Montenegro - Organizacija za zaštitu prava filmskih producenata u Crnoj Gori
- Nevladino udruženje “Interpretatori Crne Gore“ - INCG - Interpretatori Crne Gore
EVIDENCIJA PREDMETA ZAŠTITE
Radi obezbjeđenja dokaza nosioci autorskog i srodnog prava mogu da deponuju kopije svojih predmeta zaštite kod Ministarstva ekonomskog razvoja.
Ministarstvo ekonomskog razvoja je dužno da vodi evidenciju o deponovanim kopijama po vrstama autorskih djela i predmetima srodnih prava.
Deponovanje nije obavezno i ne utiče na početak trajanja autorskog prava, jer autor stiče autorska prava trenutkom nastanka djela.
Pravilnikom o deponovanju i evidenciji autorskih djela i predmeta srodnih prava ("Službeni list CG", broj 30/12) bliže se uređuju uslovi koje treba da ispunjavaju kopije autorskih djela i predmeta srodnih prava (predmeti zaštite) koje se deponuju kod Ministarstva ekonomskog razvoja i sadržaj evidencije deponovanih predmeta zaštite.
Zahtjev se podnosi na obrascima i to:
- Obrazac A za predmete autorskih prava,
- Obrazac S za predmete srodnih prava.
Obrasci se podnose u dva primjerka neposredno u pisarnici Direkcije za intelektualnu svojinu (Bulevar Svetog Petra Cetinjskog broj 147, Podgorica) ili putem pošte.
Uz zahtjev se prilaže:
- kopija ili druga forma predmeta zaštite sa potpisom nosioca prava,
- punomoćje, ako se zahtjev podnosi preko punomoćnika,
- punomoćje kolektivnog zastupnika interpretatora koji kolektivno učestvuju u interpretaciji (članovi orkestra, hora, plesačkog ansambla, pozorišne grupe i dr.),
- dokaz o uplati administrativne takse.
Administrativna taksa za deponovanje djela je 25,00€. Račun za uplatu administrativnih taksi je: 832-3161910-97.