U okviru Akcionog plana za period 2022-2023. godine za sprovođenje Strategije za zaštitu lica s invaliditetom od diskriminacije i promociju jednakosti 2022-2027. godine, Ministarstvo je realizovalo niz aktivnosti za poboljšavanje života lica s invaliditetom. Poboljšani su kapaciteti stručnih radnika i saradnika koji rade sa djecom sa smetnjama i teškoćama u razvoju i osobama s invaliditetom. Uz podršku delegacije Evropske unije, 18 objekata centara za socijalni rad sa područnim jedinicama (Bar, Budva, Tivat, Kotor, Cetinje, Nikšić, Danilovgrad, Tuzi, Golubovci, Kolašin, Berane, Plav, Andrijevica, Bijelo Polje, Mojkovac, Rožaje, Pljevlja i Žabljak) i JU Dječiji dom „Mladost˝ - Bijela, su adaptirani ili rekonstruisani sa ciljem pobošljanja pristupačnosti objekata,
kazao je ministar Damir Gutić tokom kontrolnog saslušanja na sjednici Odbora za ljudska prava i slobode na temu: „Implementacija Preporuka sadržanih u Izvještaju o post-zakonodavnom nadzoru nad Zakonom o zabrani diskriminacije lica sa invaliditetom i Zaključka Odbora za ljudska prava i slobode, donesenog povodom razmatranja Izvještaja o post-zakonodavnom nadzoru nad Zakonom o zabrani diskriminacije lica sa invaliditetom na Trećoj sjednici Odbora, održanoj 21. januara 2021. godine.“
Ministar Gutić je kazao da Akcioni plan za sprovođenje Strategije za zaštitu lica s invaliditetom od diskriminacije i promociju jednakosti 2022-2027, za period 2024-2025. godine, predstavlja drugi dvogodišnji Akcioni plan koji je Vlada Crne Gore usvojila u cilju realizacije planiranih prioriteta u predmetnoj oblasti.
Strateški dokument predstavlja rezultat multisektorske saradnje svih institucija koje učestvuju u realizaciji javne politike i predstavlja krovni dokument u kojem su sadržane sve aktivnosti koje država Crna Gora sprovodi u oblasti zaštite od diskriminacije i promocije jednakosti lica s invaliditetom. Veoma važno je istaći da su predviđene aktivnosti usklađene sa aktivnostima svih nadležnih institucija i javnih politika (strategija) koje sprovode, sa primarnim akcentom na oblasti socijalnih politika, obrazovanja, zdravlja, pravde, kulture, medija, sporta, kao i svih ostalih politika na državnom i lokalnom nivou, kazao je Gutić.
On je naveo da je Ministarstvo učestvovalo u pripremi i izradi Akcionog plana za sprovođenje Strategije za zaštitu lica s invaliditetom od diskriminacije i promociju jednakosti 2022-2027, za period 2024-2025 i predložilo niz aktivnosti koje će poboljšati položaj lica s invaliditetom.
Ministarstvo će se fokusirati na nekoliko ključnih aktivnosti, od kojih je jedna donošenje novog Zakona o socijalnoj i dječjoj zaštiti, koji će obuhvatiti unaprjeđenje materijalnih davanja i usluga u skladu sa odredbama UN Konvencije o pravima lica s invaliditetom i drugim relevantnim međunarodnim dokumentima.
Najvažnije aktivnosti Ministarstva su aktivnosti na pripremi novog Zakona o socijalnoj i dječjoj zaštiti, Strategije deinstitucionalizacije i Strategije razvoja socijalne i dječje zaštite. Formirana je radna grupa za izradu Zakona o socijalnoj i dječjoj zaštiti. Novim Zakonom unaprijediće se kvalitet života pojedinaca i porodica. Donošenjem novog Zakona unaprijediće se postupak licenciranja pružalaca usluga i licenciranja stručnih radnika, kao i postupak akreditacije programa obuke, što će unaprijediti sistem kvaliteta u socijalnoj i dječjoj zaštiti. Prilikom izrade Zakona posebno će se voditi računa o njegovoj usaglašenosti sa Zakonom o zabrani diskriminacije lica s invaliditetom i Konvencijom UN-a o pravima lica s invaliditetom, kazao je ministar.
Ministar je rekao da je izrađen Predlog Strategije deinstitucionalizacije za period od 2025. do 2028. godine s Akcionim planom za 2025. godinu i poslat na mišljenje Generalnom sekretarijatu Vlade, tako da se usvajanje očekuje u IV kvartalu ove godine. Strategija će sadržati mjerljiva rješenja za unaprjeđenje položaja djece sa smetnjama i teškoćama u razvoju i osoba s invaliditetom.
Primjenom mjera Strategije deinstitucionalizacije Crna Gora će unaprijediti pružanje podrške biološkim porodicama u cilju preveniranja izdvajanja djece iz njihovih bioloških porodica i smještanje djece i mladih u institucije, ubrzati proces deinstitucionalizacije kroz razvoj usluga u zajednici i obezbijediti da djeca i mladi, odrasli i stariji žive u najmanje restriktivnom okruženju uz podršku usluga koje se pružaju u okviru porodice i zajednice. Strategijom je planirano da se obezbijedi dostupnost najmanje tri usluge koje podržavaju život u zajednici u svim jedinicama lokalne samouprave u skladu s potrebama korisnika/ca, naveo je Gutić.
Ministar je kazao da je izrađen Predlog Strategije razvoja sistema socijalne i dječje zaštite za period od 2025. do 2028. godine s Akcionim planom za 2025. godinu i poslat na mišljenje Generalnom sekretarijatu Vlade, tako da se usvajanje očekuje u IV kvartalu ove godine. Strategije će uključivati jasne i mjerljive ciljeve za poboljšanje položaja osoba s invaliditetom u okviru opšte politike socijalne i dječje zaštite i predstavljaće značajan napredak u ovoj oblasti.
Poseban naglasak biće stavljen na edukaciju stručnih radnika u radu sa ženama s invaliditetom i djecom sa smetnjama u razvoju, kako bi se unaprijedio kvalitet pružene podrške. Licenciranje novih pružalaca usluga za djecu sa smetnjama u razvoju i osobe s invaliditetom u oblasti socijalne i dječje zaštite takođe je jedan od prioriteta Ministarstva, čime će se obezbijediti veći kvalitet i dostupnost usluga za korisnike, istakao je on.
Ministarstvo u saradnji sa UNDP-em realizuje projekat „Reforma sistema utvrđivanja invaliditeta”. Kroz projekat planirano je usvajanje Zakona o jedinstvenom vještačenju invaliditeta, čiji je Nacrt izrađen i poslat Sekretarijatu za zakonodavstvo na mišljenje. Ovom reformom biće uvedena nova metodologija za vještačenje invaliditeta zasnovana na modelu ljudskih prava. U postojećem sistemu u okviru pet resora funkcioniše više od 35 komisija, između ostalog i socijalno-ljekarske Komisije za utvrđivanje medicinskih indikacija za ostvarivanje prava na dodatak za njegu i pomoć i ličnu invalidninu, pri čemu svi resori imaju svoje komisije kao i kriterijume koji su dominantno zasnovani na medicinskom pristupu invaliditetu (oboljenja i zdravstvenog stanja).
Reforma sistema vještačenja invaliditeta će doprinijeti uspostavljanju pravednijeg, ravnopravnijeg i jednostavnijeg pristupa pravima na novčanu podršku i uslugama namijenjenih licima s invaliditetom. Jedinstveno vještačenje invaliditeta će sprovoditi Zavod, putem komisija za vještačenje, u skladu sa novom metodologijom, koji će biti zadužen za formiranje registra osoba s invaliditetom. Planirano je i uvođenje inkluzivnog dodatka za lica s invaliditetom zasnovanog na modelu ljudskih prava, istakao je ministar.
On je dodao da je Vlada Crne Gore na sjednici održanoj 3. avgusta 2023. godine usvojila Informaciju o obezbjeđenju prostornih kapaciteta za rad Zavoda za vještačenje invaliditeta i donijela Zaključak, kojim je zadužila Ministarstvo rada i socijalnog staranja (sadašnje Ministarstvo socijalnog staranja, brige o porodici i demografije) da obezbijedi prostorije u okviru JU Centra za profesionalnu rehabilitaciju i zapošljavanje lica s invaliditetom, za potrebe budućeg Zavoda za vještačenje invaliditeta.
Usluge socijalne i dječje zaštite djeci sa smetnjama u razvoju i osobama s invaliditetom pružaju licencirani pružaoci usluga koje licencira Ministarstvo. Djeci sa smetnjama u razvoju usluge se pružaju u dnevnim boravcima za djecu i mlade sa smetnjama u razvoju u 16 opština od strane 18 pružalaca usluga. Sedamnaest pružalaca usluga su javne ustanove, a jedan pružalac usluge je NVO. Osnivači dnevnih centara su lokalne samouprave, a Ministarstvo učestvuje u sufinansiranju usluge tako da je usluga besplatna. Na sjeveru države dnevni centri funkcionišu u: Pljevljima, Bijelom Polju, Plavu, Rožajama, Mojkovcu, Beranama. U dnevnim centrima se usluge pružaju i djeci sa seoskog područja pošto dnevni centri obezbjeđuju i prilagođen prevoz.
Ministarstvo je 1. oktobra 2024. godine donijelo rješenje o učešću države u sufinansiranju troškova usluge dnevnog boravka za djecu i mlade sa smetnjama i teškoćama u razvoju koji koriste uslugu od 21 do 40 sati nedeljno u iznosu od 1,90 eura po korisniku, po satu pružanja usluge, što je na mjesečnom nivou oko 330 eura. Donijeto je i rješenje o učešću države u sufinansiranju troškova usluge dnevnog boravka za djecu i mlade sa smetnjama i teškoćama u razvoju koji koriste uslugu do 20 sati nedeljno, u iznosu od 3,04 eura po korisniku, po satu pružanja usluge, što je na mjesečnom nivou oko 264 eura. Ovim rješenjima je za sve dnevne boravke povećano učešće države, jer je ranije iznosilo 250 eura.
U junu 2024. godine promijenjen je Pravilnik o bližim uslovima za pružanje i korišćenje, normativima i minimalnim standardima usluga podrške za život u zajednici, tako što je omogućeno da se usluga dnevnog boravka pruža djeci sa smetnjama u razvoju do 20 sati ili od 21 do 40 sati. Time su stvoreni uslovi da Dnevni centri mogu da pružaju usluge većem broju djece sa smetnjama u razvoju.
Pored dnevnih boravaka djeci sa smetnjama u razvoju i osobama s invaliditetom podrška se pruža i kroz usluge: savjetovanja, personalne asistencije i pomoći u kući. Razvojem usluga u zajednici radiće se i na poboljšanju kvaliteta usluga.
U Strategiji deinstitucionalizacije jedan od ciljeva je: osiguravanje efikasne međusektorske saradnje kako bi se podržala deinstitucionalizacija i podrška životu korisnika/ca u porodici i/ili zajednici. U okviru ovog cilja planirano je kroz međusektorsku saradnju razvijanje integrisanih usluga koje uključuju sve potrebne usluge iz različitih sektora.