Na nedavno održanoj međuvladinoj konferenciji Evropske unije i Crne Gore, na kojoj su analizirana završna mjerila u pregovaračkom procesu Crne Gore o pristupanju Evropskoj uniji istaknut je značaj i primat poštovanja ljudskih prava. U tom kontekstu ministar ljudskih i manjinskih prava Fatmir Gjeka se sastao sa predstavnicima NVO Asocijacija Spektra, Jovanom Ulićevićem i Iskrom Đurišić, u vezi razmatranja Nacrta zakona o pravnom prepoznavanju rodnog identiteta na osnovu samoodređenja.
Završna mjerila koja se tiču poglavlja 23 i 24 zahtijevaju od Crne Gore da osigura potpunu zaštitu temeljnih prava kroz implementaciju Evropske konvencije o ljudskim pravima i presuda Evropskog suda za ljudska prava, ne samo zakonski, već i u praksi. U tom kontekstu, praksa Evropskog suda za ljudska prava nalaže uspostavljanje brzog, transparentnog i pristupačnog procesa pravnog prepoznavanja rodnog identiteta bez preduslova poput sterilizacije i medicinskih intervencija koje mogu dovesti do sterilizacije.
Usvajanje Zakona o pravnom prepoznavanju rodnog identiteta na osnovu samoodređenja značajno bi unaprijedilo poštovanje ljudskih prava u Crnoj Gori, ali i ispunilo međunarodne obaveze i ubrzalo proces evropskih integracija. Crna Gora je i dalje jedna od svega devet zemalja koje zahtijevaju prinudnu sterilizaciju trans osoba kao preduslov za pravno prepoznavanje rodnog identiteta, što ovaj zakon nastoji promijeniti.
Završna mjerila potvrđuju dugogodišnje stavove civilnog sektora da zakonska regulativa nije potpuna bez omogućavanja efikasne implementacije iste. Takođe, naglašena je i obaveza države da uspostavi mjere zaštite za transrodne osobe u cilju pravnog prepoznavanja roda bez sterilizacije, u skladu sa preporukama Evropskog komiteta za sprečavanje mučenja i nečovječnog ponašanja ili ponižavajućeg postupanja ili kažnjavanja (CPT) i preporuka CEDAW Komiteta iz juna 2024. godine.
Završna mjerila jasno pokazuju da bez usvajanja i implementacije zakonskih rješenja koja omogućavaju puno poštovanje osnovnih ljudskih prava za sve građane, neće biti moguće zatvaranje ključnih poglavlja za pristup Crne Gore Evropskoj uniji.
Uprkos negativnim komentarima i izazovima, sagovornici vjeruju da će se nadležna ministarstva i zainteresovani akteri, kao i Skupština Crne Gore, odgovorno odnijeti prema ljudskim pravima, te da će pokazati spremnost i odlučnost u zaštiti ljudskih prava svih građana i građanki Crne Gore. Na sastanku je istaknuto da je usvajanje Zakona o pravnom prepoznavanju rodnog identiteta na osnovu samoodređenja obaveza Vlade Crne Gore, kroz nedavno usvojenu Strategiju za unapređenje kvaliteta života LGBTIQ 2024-2028 i Program pristupanja Crne Gore EU 2024-2027.
Dobijanje pozitivnog IBAR izvještaja nije konačan korak ka pristupu EU. Ukoliko želimo da Crna Gora postane punopravna članica EU, unapređenje stanja ljudskih prava, naročito marginalizovanih grupa, mora biti imperativ, istakao je ministar Gjeka.
Sagovornici su se saglasili da vjeruju da će ključni akteri prepoznati važnost informisane, vidljive i glasne podrške Zakonu u procesu ostvarenja pune demokratije u Crnoj Gori, odnosno državi koja jednako vrednuje Ustavom garantovano pravo svake građanke i građanina na jednaku zaštitu svojih prava i sloboda.
Dogovoreno je da se Radna grupa za izradu Zakona o pravnom prepoznavanju rodnog identiteta na osnovu samoodređenja u najskorijem roku, sastane sa proširenim sastavom Ministarstva unutrašnjih poslova radi usaglašavanja konačnog teksta nacrta nakon dostavljenih komentara od strane ovog ministarstva.