Diverzifikacijom privrede i izvora energije do „pravedne tranzicije“ u Crnoj Gori

U ponedjlejak, 13. februara u Pljevljima održan je prvi sastanak Radne grupe za pravednu tranziciju Nacionalnog savjeta za održivi razvoj. Na ovom sastanku diskutovana je Dijagnostika socio-ekonomskog stanja u regionu uglja Pljevlja, koja je pripremljena kao dio aktivnosti projekta izrade Mape puta Crne Gore za pravednu tranzicij, koji se realizuje u saradnji Programa za razvoj Ujedinjenih nacija (UNDP) u Crnoj Gori i Vlade Crne Gore uz finansijsku podršku Vlade Republike Slovačke (Slovak Aid).

Imajući u vidu da proces pravedne tranzicije mora da bude visoko praticipativan i inkluzivan, odnosno da obuhavti sve strukture društva u vrijednosnom lancu uglja, predloženo je da ovaj proces bude vođen pod pokroviteljstvom Nacionalnog savjeta za održivi razvoj uz stručnu podršku Radne grupe za pravednu tranziciju formirane u okviru ovog Savjeta.

Ratifikacijom Pariskog sporazuma 2017. godine, Crna Gora se obavezala da doprinese globalnom smanjenju emisija gasova s efektom staklene bašte (GHG). Najveći doprinos emisijama GHG gasova u Crnoj Gori ima sektor energetike. S tim u vezi, mjere dekarbonizacije su primarno usmjerene ka sektoru energetike, gdje je dekarbonizacija definisana kao smanjenje proizvodnje električne energije iz uglja i povećanje proizvodnje električne energije iz obnovljivih izvora.

S tim u vezi, proces dekarbonizacije će na prvom mjestu uticati na opštinu Pljevlja i njene stanovnike, s obzirom da Rudnik uglja AD Pljevlja zajedno sa Termoelektranom „Pljevlja“ predstavljau region uglja u Crnoj Gori te da proizvodnja električne energiju iz uglja u TE Pljevlja trenutno predstavlja jedini bazni izvor energije u Crnoj Gori.

Smanjenje proizvodnje električne energije iz uglja, ukoliko nije praćeno diversifikacijom privredne djelatnosti u lokalnoj zajednici, ali i diversifikacijom proizvodnje energije iz obnovljivih izvora, može značajno uticati na životni standard stanovništva i podstaći ekonomske migracije. Kako bi se pozabavile ovim nepravednim opterećenjem razvoja sa niskim emisijama ugljenika, mnoge zemlje pripremaju, a neke već sprovode, mjere za promovisanje pravedne tranzicije. Pravedna tranzicija zahtijeva razumijevanje potencijalnih uticaja energetske tranzicije na zaposlene, preduzeća i zajednice koje su najviše pogođene smanjenjem i eventualnim ukidanjem eksploatacije uglja. Zato je važno pokrenuti društveni dijalog koji će dovesti do konkretnih rješenja za postepenim smanjenjem zavisnosti od uglja kroz diversifikaciju proizvodnje električne energije i privredne djelatnosti u regionu uglja.

Zbog izražene zavisnosti lokalne privrede od lanca vrijednosti uglja, neophodno je obezbijediti da se zaokret u politikama koje bi uticale na eksploataciju uglja i proizvodnju u TE Pljevlja izvrši uzimajući u obzir društvene, ekološke i ekonomske implikacije. 

S tim u vezi, na inicijativu UNDP-a, a uz saglasnost Vlade Crne Gore tokom 2021. godine uz finansijsku podršku Vlade Republike Slovačke (Slovak Aid), krenulo se sa realizacijom projekta izrade Mape puta Crne Gore za pravednu tranziciju.

Pored formiranja Radne grupe, jedna od prvih aktivnosti koja je realizovana je izrada Dijagnostike socio-ekonomskog stanja u regionu uglja Pljevlja, kako bi se podržo nacionalni, inkluzivni dijalog, koji treba da rezultira nacionalnom mapom puta za pravednu tranziciju.

Važno je nepomenuti da pored žive diskusije o ovom dokumentu, isti je dostavljen članovima/icama Radne grupe na komentare i sugestije pisanim putem. Neki od zaključaka su i da se vladina i resorna radna tijela koja se bave ovom problematikom uvežu radi koordinisane akcije u ovoj oblasti, ali i radi usklađenosti budućih strateških ciljeva i djelovanja kada je korišćenje energije iz uglja u pitanju.

Imajući u vidu značaj ove teme i dokumenta koji je izrađen, predviđeno je da se u okviru Platforme Nacionalnog savjeta za održivi razvoj „Dijalozi za razvoj“ organizuje događaj na temu „Dijalog za pravednu tranziciju“ 28. februara i 01. marta o.g. u Hotelu Podgorica u Podgorici. Na ovom događaju bi se nakon uvodnih izlaganja i prezentacije primjera dobre prakse međunarodnih organizacija Svjetske banke, GIZ-a i Evropske komisjie, prvog dana predstavila Dijagnostika socio-ekonomskog stanja u regionu uglja Pljevlja, dok bi drugi dan događaja bio više radnog karaktera, na kom bi se s predstavnicima/cama Radne grupe za pravednu tranziciju u proširenom sastavu radilo na definisanju vizije i strukture buduće Mape puta Crne Gore za pravednu tranziciju.