Klaster 6 - Hrana, bioekonomija, prirodni resursi, poljoprivreda i životna sredina

U programu rada za Klaster 6 u Horizontu Evropa, Evropska komisija (EK) potvrđuje svoju posvećenost suočavanju sa izazovima u oblasti hrane, bioekonomije, prirodnih resursa, poljoprivrede i istraživanja životne sredine.

Budući da smo sve više svjedoci katastrofalnih i nepredvidivih posljedica klimatskih promjena i iscrpljivanja resursa, potrebno je hitno djelovati kako bi se javne politike prilagodile novoj stvarnosti. EU je već započela modernizaciju i transformaciju privrede kako bi postigla klimatsku neutralnost. Emisije gasova staklene bašte su se smanjile za 23% između 1990. i 2018. godine, a privreda je porasla za 61%. Međutim, sadašnje politike će smanjiti emisije gasova staklene bašte za 60% do 2050. godine. Ostaje još mnogo toga da se uradi, počevši od ambicioznije klimatske politike u narednoj deceniji. Realizacija istraživačko-razvojnih projekata u okviru Klastera 6 pruža mogućnosti za unapređenje i balansiranje ekoloških, društvenih i ekonomskih ciljeva i usmjeravanje ljudskih ekonomskih aktivnosti na put održivosti. Stoga je fundamentalna paradigma Klastera 6 potreba za transformativnom promjenom privrede i društva Evropske unije u cilju smanjenja degradacije životne sredine, zaustavljanja smanjenja biološke raznovrsnosti i efikasnijeg upravljanja prirodnim resursima.

Prema Komunikaciji EK Održiva bioekonomija za Evropu: Jačanje veze između ekonomije, društva i životne sredine dostupnom na sajtu Evropske komisije, održiva evropska bioekonomija podržava modernizaciju i jačanje industrijske baze EU stvaranjem novih lanaca vrijednosti i zelenijih, ekonomičnijih industrijskih procesa. Koristeći prednosti neviđenih dostignuća u oblasti bioloških nauka i biotehnologije i inovacija koje povezuju fizički, digitalni i biološki svijet, evropska industrijska baza može da održi i ojača svoju vodeću poziciju na svjetskom nivou. Istraživanje i inovacije i uvođenje inovativnih rješenja za proizvodnju novih i održivih proizvoda dobijenih iz bioindustrijskih sirovina (kao što su biohemije, biogoriva, itd.) takođe će povećati naše kapacitete da zamijenimo fosilne sirovine u veoma značajnim djelovima Evropske industrijske politike (npr. građevinarstvo, pakovanje, tekstil, hemikalije, kozmetika, farmaceutski sastojci, roba široke potrošnje) u skladu sa novim ciljevima evropske industrijske politike, koji se mogu pročitati na sajtu Evropske komisije. Prema predviđanjima potreba industrije, očekuje se da će se potražnja za industrijskim biotehnologijama skoro udvostručiti u narednih deset godina.

Bioekonomija obuhvata sve sektore i sisteme koji se oslanjaju na biološke resurse (životinje, biljke, mikroorganizme i biomasu iz ovih izvora, uključujući organski otpad), njihove funkcije i principe. Obuhvata i međusobno povezuje kopnene i morske ekosisteme i njihove usluge, sve sektore primarne proizvodnje u kojima se koriste i proizvode biološki resursi (poljoprivreda, šumarstvo, ribarstvo i akvakultura) i sve privredne i industrijske sektore u kojima se biološki resursi i procesi koriste za proizvodnju hrane, hrane za životinje, proizvode dobijene od bioindustrijskih sirovina, energije i usluga. Da bi bila uspješna, evropska bioekonomija treba da se zasniva na održivosti i cirkularnosti, što je opisano u ažuriranoj Strategiji bioekonomije dostupnoj preko linka Evropske komisije posvećenom istraživanju bioekonomije. To će podstaći obnovu naših industrija, modernizaciju sistema primarne proizvodnje, zaštitu životne sredine i povećati biološku raznovrsnost. 

U okviru Klastera 6 otvaraju se nove mogućnosti za sve subjekte u lancu vrijednosti prehrambenih proizvoda. Svi zainteresovani će imati koristi od novih tehnologija i naučnih otkrića u kombinaciji sa javnom sviješću i potražnjom za održivom hranom. Evropski farmeri i ribari su ključni za upravljanje tranzicijom. Komisija je 2020. godine predstavila strategiju Od polja do stola, koja će podržati akcije u borbi protiv klimatskih promena, zaštiti životne sredine i očuvanju biodiverziteta. Da bi nastavili da ispunjavaju svoju funkciju očuvanja biodiverziteta i klime, važno je da sve šume budu zdrave. Šume su izuzetno važne za biološku raznovrsnost, kao izvor hrane i materijala, za sekvestraciju i skladištenje ugljenika, stabilizaciju tla, te pročišćavanje vazduha i vode. Pored toga što treba strogo zaštititi sve preostale prašume i stare šume, EU mora povećati kvalitet, količinu i otpornost svojih šuma, posebno na požare, sušu, štetnike, bolesti i druge prijetnje koje će zbog klimatskih promjena vjerovatno postati češće. Otpornije šume mogu podržati otpornije ekonomije, a takođe su važan izvor materijala, proizvoda i usluga ključnih za cirkularnu bioekonomiju. Kako bi se to postiglo, Evropska komisija je predložila Strategiju EU za šume do 2030. godine, koja je usvojena 2021. godine u skladu s pomenutim širim ambicijama za biološku raznovrsnost i klimatsku neutralnost.

Investiranje u zaštitu i obnovu prirode veoma je važno za evropsku ekonomiju. Zaštita biodiverziteta je ključna i sa poslovnog aspekta. Više od polovine svjetskog BDP-a zavisi od prirode i njenih usluga, a tri najveća ekonomska sektora - građevinski, poljoprivredni i prehrambeni - uveliko zavise od nje. U građevinskom sektoru, na primjer, upotreba obrađene drvene sirovine donosi značajne ekološke koristi i izvrsne ekonomske prilike. Studije pokazuju da bi zamjena tone betona tonom drvene sirovine prilikom gradnje mogla smanjiti emisije ugljen-dioksida za prosječno 2,1 tone tokom cijelog životnog vijeka proizvoda (uključujući upotrebu i odlaganje).

Projekti unutar klastera 6 doprinijeće ciljevima održivog razvoja Ujedinjenih nacija i ubrzati ekološku tranziciju predviđenu Evropskim zelenim planom. Evropski zeleni plan je sastavni dio strategije Komisije za sprovođenje Programa Ujedinjenih nacija do 2030. godine i ciljeva održivog razvoja, kao i drugih prioriteta najavljenih u političkim smjernicama predsjednice von der Leyen. EU će i dalje raditi na očuvanju Pariškog sporazuma (dostupnog na stranicama EUR-Lex-a) kao neophodnog multilateralnog okvira za borbu protiv klimatskih promjena. Potpisivanjem Pariškog sporazuma o klimatskim promjenama 2016. godine i Programa održivog razvoja UN-a do 2030. godine, države širom svijeta izabrale su održiviji put za našu planetu i naše ekonomije. Pariški sporazum, koji je potpisalo 195 zemalja u decembru 2015. godine, prvi je globalni klimatski sporazum usmjeren na prilagođavanje i jačanje otpornosti na klimatske promjene, kao i ograničenje globalnog zagrijavanja na znatno ispod 2°C. Program održivog razvoja do 2030. godine, nazvan "Transforming our world", usvojen je na samitu UN-a o održivom razvoju 2015. godine. On postavlja skup od 17 globalnih ciljeva održivog razvoja (SDG), koji su od 1. januara 2016. godine zamijenili Milenijumske ciljeve razvoja. Program održivog razvoja do 2030. odgovara globalnim izazovima radom na iskorjenjivanju siromaštva, kao i radom na ekonomskim, socijalnim i ekološkim aspektima održivog razvoja na sveobuhvatan način. 17 ciljeva održivog razvoja i 169 povezanih ciljeva obuhvataju ključna područja kao što su siromaštvo, ljudska prava, nejednakost, sigurnost hrane, zdravlje, održiva potrošnja i proizvodnja, rast, zapošljavanje, infrastruktura, održivo upravljanje prirodnim resursima, okeani, klimatske promjene i rodna ravnopravnost. U narednih 15 godina, ovi ciljevi će služiti kao putokazi za izgradnju budućnosti koja će osigurati stabilnost, zdravu planetu, pravedna, inkluzivna i otporna društva, kao i prosperitetna ekonomije.

Jedan od najvažnijih djelova budućih projekata biće posvećen očekivanim posledicama nastalim sprovođenjem projektnih aktivnosti. Posledice bi trebalo da budu u skladu i da odražavaju prioritete politike EU. Postizanje posledica igra veoma važnu ulogu u svim djelovima okvirnog programa, a u klasteru Hrana, bioekonomija, prirodni resursi, poljoprivreda i životna sredina mogu se izdvojiti sedam glavnih očekivanih posledica definisanih strateškim planom, pri čemu svaka očekivana posledica je povezana sa određenim destinacijama (D) kao skupom aktivnosti koje doprinose ostvarenju očekivanih posledica:

D1. Biodiverzitet i ekosistemski servisi

Cilj je vratiti biodiverzitet na put oporavka, održivo obnoviti ekosisteme i njihove servise na kopnu, unutrašnjim vodama i morima kroz poboljšanje znanja i inovacija.

D2. Pravedni, zdravi i ekološki prihvatljivi prehrambeni sistemi od primarne proizvodnje do potrošnje

Cilj je uspostaviti put koji doprinosi zdravim, bezbjednim, klimatskim i ekološki prihvatljivim prehrambenim sistemima od primarne proizvodnje do potrošnje, osiguravajući bezbjednost hrane i ishrane za sve unutar granica EU-a i globalno.

D3. Cirkularna ekonomija i sektori bioekomija

Cilj je postići klimatski neutralne, cirkularne i bioekonomije tranzicije, uzimajući u obzir integrisana cirkularna rješenja na teritorijalnom i sektorskom nivou, posebno za važne tokove materijala i lanaca vrijednosti proizvoda.

D4. Čista životna sredina bez zagađenja 

Cilj je zaustaviti i sprečiti zagađenje fokusirajući se na kopnene i morske vode, zemljište, vazduh, uključujući emisije azota i fosfora, kao i na ekološke uticaje i održivost procesa u sistemima baziranim na bioekonomiji.

D5. Zemlja, okeani i voda za djelovanje na klimatske promjene

Cilj je efikasno praćenje, procjena i projekcije povezane sa uticajima klimatskih promjena, ublažavanje i potencijal prilagođavanja kako bi se pronašla rješenja za suočavanje sa novonastalim pretnjama i podržalo donošenje odluka u politikama ublažavanja i prilagođavanja klimatskim promjenama na evropskom i globalnom nivou.

D6. Otporne, inkluzivne, zdrave i zelene ruralne, obalne i urbane zajednice

Cilj je podsticanje održivog, uravnoteženog i inkluzivnog razvoja ruralnih, obalnih i urbanih područja kroz transdisciplinarni pristup istraživanju i razvoju, sa snažnim društvenim i bihevioralnim naukama i posebnom pažnjom na rodne aspekte.

D7. Inovativno upravljanje, posmatranje životne sredine i digitalna rješenja kao podrška Evropskom zelenom planu

 Aktivnosti istraživanja i razvoja u okviru ovog odredišta imaju za cilj eksperimentisanje sa novim načinima upravljanja tranzicionim procesima i modernizaciju upravljanja, sa posebnom pažnjom na dostupnost informacija i znanja.

Nove tehnologije, održiva rješenja i disruptivne inovacije od ključne su važnosti za ostvarivanje ciljeva Evropskog zelenog plana. Kako bi zadržala svoju konkurentnu prednost u području čistih tehnologija, EU treba značajno povećati rasprostranjenost i demonstraciju novih tehnologija u svim sektorima, kao i na jedinstvenom tržištu, izgradnjom novih inovativnih vrijednosnih lanaca. Države članice pojedinačno nemaju dovoljno resursa za to. Program Horizont Evropa, u sinergiji s drugim programima EU-a, imaće ključnu ulogu u podsticanju nacionalnih javnih i privatnih ulaganja. Najmanje 35 % budžeta programa Obzor Evropa izdvojiće se za finansiranje novih rješenja za klimatska pitanja koja su relevantna za sprovođenje zelenog plana.

Uzimajući u obzir potrebu za ubrzavanjem industrijske transformacije ka klimatski neutralnim i cirkularnim industrijama, klaster 6 će biti od ključne važnosti za mobilizaciju industrije i podsticanje većih javnih i privatnih ulaganja prema zajedničkim ciljevima. Za potrebno istraživanje i inovacije predviđen je puni spektar instrumenata u okviru programa Horizont Evropa. Pet misija u okviru Evropskog zelenog plana pomoći će u sprovođenju velikih promjena u područjima kao što su rak, prilagođavanje klimatskim promenama, okeani, gradovi i zemljište. Misije će okupiti različite stakeholdere, uključujući regije i građane. Jedan od instrumenata za ostvarivanje zajedničkih ciljeva su i partnerstva koja omogućavaju ciljano sarađivanje industrije među sektorima i vrijednosnim lancima na osnovu unaprijed definisanih ciljeva, smanjujući fragmentaciju investicija u istraživanje, kako na nacionalnom, tako i na nivou EU. To je preduslov za postizanje, na primjer, ciljeva cirkularne ekonomije u kojima je od ključne važnosti međusektorska saradnja unutar vrijednosnih lanaca.

Kompletna lista kandidata za Evropska partnerstva u okviru Horizont Evropa nalazi se u Aneksu 7. dokumenta dostupnog na sledećoj internet stranici pod nazivom Smjernice prema prvom Strateškom planu za Horizont Evropa. O partnerstvima u okviru ovog klastera možete pročitati u dijelu Partnerstva u Horizont Evrope. U okviru partnerstava s industrijom i državama članicama podržavaće se istraživanje i inovacije u oblasti transporta, uključujući baterije, čisti vodonik, niskougljeničnu proizvodnju čelika, cirkularne bioindustrije i izgrađeno okruženje. Zajednice znanja i inovacija koje vodi Evropski institut za inovacije i tehnologiju i dalje će promovisati saradnju visokih škola, istraživačkih organizacija i preduzeća u oblasti klimatskih promena, održive energije, hrane za budućnost i pametnog i integrisanog urbanog transporta prihvatljivog za okolinu. Evropski savjet za inovacije pružiće finansijska sredstva, vlasnička ulaganja i usluge ubrzanja poslovanja novim preduzećima i MSP-ovima s velikim potencijalom kako bi mogli ostvariti revolucionarne inovacije u okviru Evropskog zelenog plana koje se mogu brzo plasirati na globalnim tržištima.