Kuga malih preživara (Peste des petits ruminants - skraćeno PPR), je akutna zarazna bolest izazvana Morbilivirusom iz familije Paramyxoviridae. Obolijevaju uglavnom ovce i koze, a sporadično mogu oboljeti i divlji preživari. 

Kuga malih preživara je otkrivena u Obali Slonovače 1942. godine. Od tada, naročito tokom i nakon devedesetih godina prošlog vijeka, virus se raširio na šire područje afričkog kontinenta, od sjeverne Afrike do Tanzanije, i na Bliski Istok, a rasprostranjen je i u zemljama centralne, južne i istočne Azije. Od 2014. bolest je evidentirana u Turskoj, a 2018. godine je izbilo žarište i u Bugarskoj, koje je uspješno suzbijeno.

Ljudi ne obolijevaju od ove bolesti.

Bolest podliježe obaveznom prijavljivanju.

Virus koji uzrokuje kugu malih preživača pripada grupi paramiksovirusa. Genetski, sojevi virusa organizovani su u četiri grupe - tri u Africi i jedna u Aziji.

Virus je osjetljiv na alkohol, eter i većinu sredstava za dezinfekciju, stabilan je na pH 4,0—10,0. Otporan je na smrzavanje i temperaturu od 60°C u trajanju od 60 minuta.

Klinički znaci, izvori i putevi prenošenja i širenja bolest

Inkubacija bolesti je obično četiri do šest dana, ali može biti u opsegu od 3 do 10 dana, a najduži inkubacioni period je 21 dan.

Virus kuge malih preživača prvenstveno inficira koze i ovce. Životinje slabe kondicije i one oslabljenog imunog sistema prijemčivije su za virus, a tok bolesti je teži u mladih životinja. Goveda i svinje mogu biti inficirani virusom, razviti specifična antitijela, ali ne pokazuju kliničke znake bolesti, a nepoznato je imaju li ulogu u širenju virusa. Divlji preživari, poput gazela, divokoza, muflona, jelena običnog i srna, mogu biti inficirani i pokazivati kliničke simptome bolesti, ali njihova uloga u epidemiologiji nije potpuno razjašnjena. 

Virus se prenosi bliskim kontaktom između prijemčivih i inficiranih životinja preko aerosola, naročito prilikom kašljanja, ili sekreta (suza, nosnog iscjetka, sline i fecesa). Izlučivanje virusa počinje još tokom inkubacije, prije pojave kliničkih znaka, i može potrajati i do dva mjeseca po oporavku što povećava rizik od širenja bolesti među prijemčivom populacijom.

Morbiditet kod ove bolesti je od 90- 100%, a mortalitet varira od 10 pa sve do 90% zavisno od vrste, starsosti i sekundarnih infekcija, kao i od same virulencije virusa.

Bolest se javlja u nekoliko oblika.

Akutni oblik bolesti je najučestaliji, a karakteriše se povišenom tjelesnom temperaturom (40-42 °C), nakostriješenom dlakom, životinje se otežano kreću i zaostaju za stadom, depresivne su, apatične,  smanjenog apetita, sa seroznim pa mukopurulentnim iscjetkom iz nosa i oka. Javlja se produktivan kašalj, posledična bronhopneumonija, oralne erozije uz pojačanu salivaciju, nekrotični stomatitis i gingivitis s posljedično neprijatnim zadahom, malena nekrotična područja na nosnoj sluzokoži. Prisutna je i dijareja s posljedičnom dehidracijom koja u kasnijem stadiju bolesti sadrži i primjese krvi. U ženki se mogu uočiti erozije po sluznici vagine i vulve te u gravidnih životinja pobačaj. Smrt kod ovog oblika bolesti nastupa u 70 do 80% slučajeva u prosjeku 10 dana nakon početka kliničkih znakova. 

Perakutni oblik bolesti se obično viđa u mladih koza (starijih od četiri mjeseca) kada ih više ne štite kolostralna antitijela. Karakteriše se povišenom tjelesnom temperaturom, a nakon pet do šest dana 100% inficiranih životinja uginjava često bez uočljivih erozivnih lezija, dijareje i sekundarnih bakterijskih infekcija. 

Subakutni oblik bolesti je najblaži i uprkos tome što je najčešće praćen sekundarnim infekcijama nije fatalan. Primjećuje se blagi porast tjelesne temperature (39 do 40 °C), dok svi drugi znakovi mogu biti odsutni. Male količine osušenog iscjetka oko nosnih otvora stvaraju kraste i mogu pogrešno usmjeriti dijagnozu prema zaraznom ektimu. 

Subklinički oblik bolesti nije praćen kliničkim znacima i moguće ga je utvrditi samo serološkim ispitivanjem.

Diferencijalno dijagnostički u obzir dolaze bolest plavog jezika, zarazni ektim, slinavka i šap, boginje ovaca i koza, pastereloza, kontagiozna kaprina pleuropneumonija, kokcidioza.

Epizootiološka situacija i nadzor bolesti u Crnoj Gori

Bolest je decenijski prisutna na afričkom i azijskom kontinentu. 

U Crnoj Gori kuga malih preživara nikada nije potvrđena. 

Uprava za bezbjednost hrane, veterinu i fitosanitarne poslove intenzivno prati epizootiološku situaciju po pitanju ove bolesti i u skladu sa analizom rizika preduzima sve neophodne preventivne mjere u cilju maksimalnog smanjivanja rizika. Za sada, Crna Gora je u procesu sticanja statusa zemlje slobodne od kuge malih preživara na osnovu istorijskog odsustva bolesti sa naše teritorije.

Prema Programu obaveznih mjera zdravstvene zaštite životinja za 2021. godinu, a radi dobijanja obimnijih podataka i informacija kao svojevrsne potvrde odsustva ove bolesti, u svim sluĉajevima kada kliniĉki znakovi bolesti upućuju na sumnju na kugu malih preživara, uključujući i ispitivanje uzoraka od malih preživara kada je to diferencijalno dijagnostiĉki opravdano (plavi jezik, zarazni ektim i sl.). U skladu sa Programom, laboratorijska ispitivanja sprovodi Specijalistička veterinarska laboratorija koja ima kapacitete i opremljena je za ova ispitivanja.
Uz podršku ADEWB ("Regional Action on Animal Disease Eradication in the Western Balkans" - An EU funded project implemented by Agriconsulting Europe S.A. (AESA) and ISZLER) izrađen je priručnik za bezbjedno prikupljanje, pakovanje i transport uzoraka za dijagnostičko ispitivanje na prisustvo kuge malih preživara.