Trgovina uslugama

Otvorenost tržišta usluga za inostrane pružaoce usluga definiše se LISTOM SPEČIFICNIH OBAVEZA U USLUGAMA. Ista se sastoji od horizontalnih obaveza i obaveza po pojedinačnim sektorima pri čemu su Opštim sporazumom o trgovini uslugama (GATS) definisana četiri načina pružanja usluga.

HORIZONTALNE OBAVEZE propisuju ograničenja koja se odnose na sve sektore u ponudi, najčešće na komercijalno prisustvo i prisustvo fizickih lica, što znaći da se prilikom evaluacije obaveza po pojedinačnim sektorima mora uzeti u obzir ono šta stoji u horizontalnim obavezama. Pravni akti kojima se regulišu navedene oblasti u Crnoj Gori mogu se naći ovdje.

ČETIRI NAČINA PRUŽANJA USLUGA:

1. način (mode 1): Pružanje usluge preko državne granice ili prekogranična trgovina (engl. cross-border trade) - nastaje kad usluga pređe državnu granicu, a potrošač ne;
2. način (mode 2): Korišćenje usluge u inostranstvu (engl. consumption abroad) – nastaje kada potrošač putuje u zemlju pružaoca usluge gdje uslugu kupuje;
3. način (mode 3): Pružanje usluge kroz komercijalno prisutstvo ili komercijalno prisustvo (engl. commercial presence) - nastaje tako što pružalac usluge ostvaruje komercijalno prisustvo, kroz direktno strano ulaganje, na inostranom tržištu, a sa ciljem pružanja usluga na tom tržištu;
4. način (mode 4): Pružanje usluge putem prisustva fizičkog lica ili prisustvo fizičkih lica (engl. presence of natural persons) – podrazumijeva privremeno prisustvo pojedinca (koji nije pravno lice kao u prethodnom slučaju) sa ciljem pružanja usluge na stranom tržištu..

Lista spečificnih obaveza u uslugama se sastoji od 4 kolone :

a. Sektor ili podsektor (engl. Sector or sub-Sector ),
b. Ograničenja koja se odnose na pristup tržištu (engl. Limitation on market access)
c. Ograničenja koja se odnose na nacionalni tretman (engl. Limitation on national treatment) i
d. Dodatne obaveze (engl. Additional commitments ).

a. U koloni koja se odnosi na sektore ili podsektore, stoji naziv sektora odnosno podsektora. Pored naziva sektora takodje postoji i tzv. CPC, odnosno Central Product Classification (Centralna klasifikacija proizvoda) Ujedinjenih nacija, koja nam detaljno objašnjava obuhvat usluga. Gdje to nije moguće, unosi se precizni naziv usluge, da bi se izbjegla nedoumica u tome sta se podrazumijeva pod tom uslugom.

STANDARDNA KLASIFIKACIJA USLUGA sadrži 12 sektora i to:

    -Poslovne usluge

    -Komunikacione usluge

    -Građevinarske i srodne inženjerske usluge

    -Usluge distribucije

    -Obrazovne usluge

    -Usluge zaštite životne sredine

    -Finansijske usluge

    -Zdravstvene i socijalne usluge

    -Turizam

    -Rekreacione, kulturne i sportske usluge

    -Transportne usluge

b. Ograničenja koja se odnose na pristup tržištu su kvantitativna ograničenja definisana Članom XVI GATS-a i to kao:

(a) ograničenja broja pružalaca usluga bilo u formi numeričkih kvota, monopola, ekskluzivnih pružalaca usluga ili zahtjeva za primjenu testova ekonomskih potreba (economic needs tests);
(b) ograničenja ukupne vrijednosti uslužnih transakcija ili sredstava u formi numeričkih kvota ili zahtjeva za primjenu testova ekonomskih potreba;
(c) ograničenja ukupnog broja uslužnih transakcija ili ukupne količine uslužnog outputa izraženog u utvrđenim numeričkim jedinicama u formi kvota ili zahtjeva za primjenu testova ekonomskih potreba;
(d) ograničenja ukupnog broja fizičkih lica koja mogu biti zaposlena u konkretnom uslužnom sektoru ili koje može da zaposli pružalac usluga i koji su potrebni i direktno, povezani sa pružanjem konkretne usluge, u formi numeričkih kvota ili zahtjeva za primjenu testova ekonomskih potreba;
(e) mjere kojima se ograničava ili zahtijeva posebna forma pravnog lica ili joint venture kroz koji pružalac usluga može da pruža uslugu; i
(f) ograničenja učešća stranog kapitala u obliku ograničenja, maksimalnog procentualnog učešća stranog udjela u akcijama ili ukupne vrijednosti pojedinačnog ili ukupnog stranog investiranja.

c. Ograničenja koja se odnose na nacionalni tretman su diskriminatorne mjere na štetu stranih pružalaca usluga i definisana su Članom XVII GATS-a.

d. Dodatne obaveze odnose na dodatne garancije za strane pružaoce usluga. Dodatnim obavezama treba da se pruži liberalniji pristup tržištu. 

KAKO SE OBAVEZE EVIDENTIRAJU U LISTI?

Da li postoje ograničenja u pristupu tržištu ili nacionalnom tretmanu u bilo koja od 4 načina pružanja usluga, zavisiće od toga šta stoji u ponudi. Za to se koristi jedinstvena terminologija i to:

• Kada nema ograničenja u pristupu tržištu ili nacionalnom tretmanu u odredjenom sektoru ili načinu pružanja usluge, u ponudi stoji NONE,
• Ukoliko ograničenja postoje, stoji UNBOUND i
• U odredjenim situacijama pružanje odredjene vrste usluge, kao što je npr. prekogranična gradnja mosta, nije tehnički moguće i izvodljivo. Tada u ponudi stoji UNBOUND DUE TO LUCK OF TECHNICAL FEASIBILITY.

LISTA IZUZEĆA OD TRETMANA NAJPOVLAŠĆENIJE NACIJE (MFN tretman)

MFN tretman je opšta obaveza koja se primjenjuje na sve mjere koje se tiču trgovine uslugama i u praksi znači da mora biti obezbijeđen isti tretman državljanima svih zemalja članica STO. Međutim, dogovoreno je da pojedine mjere koje nisu u skladu sa MFN tretmanom mogu biti zadržane, u principu ne više od deset godina, i pod uslovom da se preispitaju najkasnije nakon pet godina.
Svaka zemlja treba da osigura pet vrsta podataka za svako izuzeće: opis jednog ili više sektora na koje se ono odnosi; opis mjere i objašnjenje zašto nije u skladu sa članom II GATS-a (MFN tretman); zemlju ili zemlje na koje se mjera odnosi; očekivano trajanje izuzeća; i uslove koji su izazvali potrebu za njim.

I-TIP BAZA PODATAKA O USLUGAMA podrazumijeva skup povezanih baza podataka koje pružaju informacije o obavezama STO članica u skladu sa GATS-om, obavezama u dijelu trgovine uslugama u regionalnim trgovinskim sporazumima (RTA), mjerama u uslugama koje članice primjenjuju u skladu sa važećim zakonovatsvom i statističke podatke o trgovini usluga.