Zelena ekonomija u Crnoj Gori

Privredna komora Crne Gore i Ministarstvo ekonomskog razvoja organizovali su 24. maja 2021. godine događaj na temu „Zelena ekonomija u Crnoj Gori”.

Predstavljene su aktivnosti, inicijative i programi podrške brojnih institucija na polju zelene ekonomije: Privredne komore Crne Gore, Ministarstva ekonomskog razvoja, Ministarstva ekologije, prostornog planiranja i urbanizma, Ministarstva kapitalnih investicija, Ministarstva poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede, Kancelarije za evropske integracije, Investiciono-razvojnog fonda, Eko fonda, Evropske banke za obnovu i razvoj, UNDP-a.

Generalni sekretar Privredne komore Mitar Bajčeta, u pozdravnom obraćanju apostrofirao je značaj teme skupa, ističući da je pandemija ukazala na slabosti svjetske ekonomije i dodatno naglasila potrebu drugačijeg promišljanja na globalnom nivou o upotrebi resursa koji su nam na raspolaganju.

- Evropski zeleni sporazum je usljed pojave pandemije dodatno aktuelizovan, kao dokument koji sadrži smjernice za oporavak zemalja članica u novonastalim okolnostima. U tom smislu, posvećenost ovoj temi je značajna i za Crnu Goru, u kontekstu njenog evropskog puta – rekao je Bajčeta.

Pandemija je, dodaje, dodatno istakla važnost diverzifikacije ekonomije.

- Komora je i ranije ukazivala na ovu potrebu, ali čini se da tek pod uticajem COVID krize o diverzifikaciji počinjemo razmišljati na pravi način, tako što ćemo nove biznise usmjeriti na inovacije i zelenu ekonomiju, a one postojeće prilagođavati takvom načinu rada – rekao je on.

Privredna komora Crne Gore je na svojoj godišnjoj Konferenciji o ekonomiji 2019. godine pokrenula temu zelene ekonomije, koja je diskutovana regionalno i na veoma visokom nivou. Jedan od zaključaka tog događaja bio je pokretanje projekta izrade Mape puta Crne Gore ka cirkularnoj ekonomiji, kao dijelu zelene ekonomije. U saradnji sa UNDP i uz snažnu podršku i razumijevanje prethodne Vlade, Komora je posvećeno pristupila ovom poslu.

- Pozivam sve predstavnike institucija, nevladinog sektora i privrede da daju svoj doprinos i preduzmu aktivnosti u dijelu svojih nadležnosti kako bi Mapu finalizovali do aprila 2022. godine. Dakle, ovo nije i ne može biti projekat Komore i UNDP-a, već svih nas. Ovo je projekat koji predstavlja putokaz za zdraviju ekonomiju i dostizanje održivog rasta – kaže Bajčeta.

Iskazao je podršku formiranju Radne grupe za zelenu ekonomiju od strane Ministarstva ekonomskog razvoja, u kojoj Komora participira.

- Podrška i podsticaji koji će biti na raspolaganju privrednim društvima moraju biti konkretni u finansijskom i svakom drugom smislu – zaključio je on.

Olivera Vukajlović v.d. generalne direktorice Direktorata za unapređenje konkurentnosti, Ministarstvo ekonomskog razvoja, predstavila je podsticajne mjere za razvoj MMSP i aktivnosti u cilju promovisanja zelene ekonomije.

Ona je kazala da crnogorska ekonomija i dalје, u značajnoj mjeri, osjeća posljedice pandemije, ра se time ukazala prirodna potreba za obezbjeđenjem dаlје snažne podrške privredi i u drugom kvartalu. Najvažniјi segment ovog paketa jeste kreditna podrška privredi koja će se realizovati u četiri faze, sa ciljem da se privredi obezbijedi oko 110 miliona eura novih kreditnih sredstava.

- Kao dio Programa realizovaće se i Programske linije za podsticaj cirkularne ekonomije sa namjenom podrške preduzetnicima i malim i srednjim preduzećima, kao i ulaganja u prečišćavanјe otpadnih voda. - kazala je Vukajlović.

Prema njenim riječima, zeleni poslovi već postoje i mogu se dalje razvijati u mnogim ekonomskim sektorima, kako u urbanim tako i u ruralnim sredinama.

- Zelena ekonomija treba da predstavlja buduće opredjeljenje nacionalne ekonomije i društva i sada je potrebno da na tome radimo na održiviji i sveobuhvatniji način. Neophodno je da se u ovaj proces uključi cijelo društvo, prije svega privreda i mlade generacije – kazala je ona.

Ladeja Godina Košir, eksterna ekspertkinja na projektu Privredne komore Crne Gore i UNDP-a Izrada Mape puta Crne Gore ka cirkularnoj ekonomiji, koja je ujedno i predsjednica Evropske platforme za cirkularnu ekonomiju, predstavila je ovaj projekat.

- Jako je bitno razumjeti da cirkukarna ekonomija nije nešto što dolazi na kraju, već je to model da privredu učinimo konkurentom, pogotovo u ovom vremenu klimatske i COVID krize – kazala je Košir.

Prema njenim riječima, svaka kriza donosi i mogućnost, a klimatske promjene i COVID kriza postavljaju izazov da ekonomiju i društvo regenerišemo na inovativan način, kako bismo osigurali kvalitet života za sve.

Košir je istakla važnost mapiranja stakeholdera u cilju sistemske reforme ekonomije. Tranzicija ka cirkularnoj ekonomiji traži čvrstu saradnju svih aktera, kao i rješenja koja su održiva za ekonomiju i društvo u cjelini.

- Ovo ne treba shvatiti kao opterećenje već način da se sa manje ulaganja postigne više rezultata – rekla je ona.

Draško Boljević, v.d. izvršnog direktora Eko fonda, predstavio je aktivnosti ove institucije.

Djelatnost Eko fonda je finansiranje pripreme, sprovođenja i razvoja programa, projekata i sličnih aktivnosti u oblasti očuvanja, održivog korišćenja, zaštite i unapređivanja životne sredine, energetske efikasnosti i korišćenja obnovljivih izvora energije, kako na državnom, tako i lokalnom nivou.

Kao jednu od značajnih ovogodišnjih aktivnosti Boljević ističe javni poziv za dodjelu bespovratnih sredstava (subvencija) za nabavku električnih i hibridnih putničkih vozila. Ukupni iznos bespovratnih sredstava u okviru poziva iznosi 100.000 eura.

- Cilj javnog poziva je neposredno podsticanje nabavke ekološki prihvatljivog vida transporta, u okviru sprovođenja mjera za poboljšanje kvaliteta vazduha i unaprjeđenja kvaliteta životne sredine - kazao je Boljević.

Ana Cmiljanić, rukovodilac Službe za planiranje, analizu, izvještavanje i međunarodnu saradnju Investiciono razvojnog fonda, učesnike je upoznala sa održivim finansiranjem zelenih i klimatskih investicionih projekata.

Ona je kazala da EU teži da bude klimatski neutralna do 2050. godine i ima ekonomiju sa neto nula emisijom gasova sa efektom staklene bašte, što je i suština Evropskog zelenog plana i u skladu je sa opredjeljenošću EU koja se tiče globalne klimatske akcije prema Pariškom sporazumu. Dodatno je napomenula da međunarodni kreditori i donatori sa kojima IRF sarađuje, kao jedan od uslova, postavljaju plasiranje određenog procenta dodijeljenih sredstava za zelene projekte.

- Svi djelovi društva i ekonomski sektori će u tome imati značajnu ulogu - od elektroenergetskog sektora do industrije, mobilnosti, građevinarstva, poljoprivrede i šumarstva - dodala je Cmiljanić.

U Crnoj Gori značajan potencijal razvoja zelene ekonomije prepoznat je u oblastima proizvodnje energije, održive poljoprivrede i turizma, te saobraćaja.

- Iz perspektive IRF-a, a sve u cilju optimalnog korišenja raspoloživih izvora finansiranja, potrebno je da privredni subjekti prilikom evaluacije svojih projekata, pored ekonomske i socijalne, uključe i komponente efekata na održivi razvoj i zelenu ekonomiju, gdje god je to primjenjivo - kazala je Cmiljanić.

Milica Abramović Radivojkov, šefica grupe za programiranje IPA-e, iz Sektora za evropske fondove, Kancelarije za evropske integracije prezentovala je EU fondove za podršku.

Ona je rekla da su u oblasti životne sredine veliki projekti finansirani na ovaj način uglavnom bili usmjereni na područja upravljanja otpadom i otpadnim vodama.

Predstavila je Program IPA 2014 koji se odnosi na jačanje kapaciteta za upravljanje kvalitetom vazduha u Crnoj Gori (1,1 miliona eura) i primjenu okvirne direktive o vodama (1,9 miliona eura) te program IPA 2016 koji se odnosi na izgradnju kapaciteta i aktivnosti vezane za usklađivanje pravne tekovine EU u okviru sektora Životna sredina i klimatska akcija (13,4 miliona eura).

- IPA III 2021-2027 programi sprovodiće se kroz pet nacionalnih prozora, a jedan od njihće se odnositi na: zelenu agendu i održivo povezivanje, zaštitu životne sredine; ublažavanje klimatskih promjena i pripremljenost na klimatske promjene, podršku prelasku na nisko-ugljeničnu ekonomiju, digitalnu ekonomiju i društvo, povezivanje država korisnica IPA-e III sa EU i širim globalnim tržištem, životnu sredinu i klimatske promjene, te saobraćaj, digitalnu ekonomiju, društvo i energetiku. Za realizaciju projekata vezanih za ove teme, biće opredijeljeno 42% ukupnih sredstava - kazala je ona.

Enis Gjokaj, načelnik Direkcije za monitoring i evaluaciju IPARD programa, Ministarstva poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede govorio je o sprovođenju mjera ovog programa.

On je kazao da osim IPARD-a, Ministarstvo sprovodi i druge aktivnosti i investicije koje se tiču zelene ekonomije i mjera podrške.

Gjokaj je istakao da nakon javnih poziva kroz IPARD programe objavljenih u 2018. i 2019. godini, Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede uz finasijsku pomoć Evropske unije nastavlja sa dodjelom podrške kroz nove javne pozive, ističući Prvi javni poziv za podršku razvoju ruralnog turizma kroz IPARD II program.

On je kazao da kroz ovaj javni poziv zainteresovani aplikanti mogu konkurisati sa projektima, čiji prihvatljivi troškovi iznose od 10.000 do 150.000 eura. Podrška iznosi do 65% prihvatljivih troškova.

- Predmet investicije može biti izgradnja i/ili rekonstrukcija i/ili opremanje ugostiteljskih objekata za pružanje usluga smještaja, objekata za pripremanje hrane, pića i napitaka, uređenje turističke infrastrukture, izgradnja i/ili rekonstrukcija postrojenja i/ili nabavka opreme za obnovljive izvore energije i nabavka opreme i uređaja za tretman otpada i otpadnih voda - kazao je Gjokaj.

Igor Jovanović iz Direkcije za upravljanje otpadom i komunalne usluge Ministarstva ekologije, prostornog planiranja i urbanizma, govorio je o upravljanju otpadom kao velikom izazovu današnjice, ne samo za Crnu Goru već i Evropu i cijeli svijet.

- Evropske direktive u ovoj oblasti su prepoznate kao teške i traže posvećen rad da bi se usaglasilo sa njihovim zahtjevima - kazao je Jovanović i dodao da je Ministarstvo u prethodnom periodu uradilo značajan posao što se tiče usaglašavanja sa EU u ovoj oblasti.

Jovanović je kazao da je puno toga urađeno u infrastrukturnom smislu što se tiče Podgorice i primorja, ali da je na sjeveru tek počela infrastrukturna izgradnja.

Jovanović smatra da je potrebno unaprijediti inspekcijski nadzor u ovoj oblasti i razviti adekvatan informacioni sistem.

- Bez stabilnog informacionog sistema sa usaglašenom bazom podataka ne možete adekvatno planirati aktivnosti - kazao je on.

Dodaje da je planirano da se do kraja godine donese novi zakon i plan o upravljanju otpadom, koji će donijeti nove smjernice u ovoj oblasti.

Aleksa Ćulafić, samostalni savjetnik u Ministarstvu kapitalnih investicija, govorio je o podršci građanima kako bi se što efikasnije odvijala implementacija mjera energetske efikasnosti.

Predstavio je projekte energetske efikasnosti koji se realizuju u koordinaciji ovog Ministarstva i namijenjeni su, između ostalog, unapređenju energetskih karakteristika javnih objekata, ugradnji sistema na moderne oblike biomase za domaćinstva i drugo.

Cilj ovih programa je obezbjeđivanje povoljnih kredita za građane, podsticanje razvoja partnerstava između komercijalnih banaka i distributera/instalatera opreme za grijanje na biomasu, razvoj tržišta za veću upotrebu sistema za grijanje na moderne oblike biomase i razvoj tržišta drvnih energenata (pelet, briket), te doprinos smanjenju emisija GHG gasova kroz korišćenje energenata koji imaju manje štetan uticaj na životnu sredinu.

- Imajući u vidu uspješne rezultate ostvarene tokom realizacije programa podrške sektoru domaćinstava u prethodnom periodu, kao i veliko interesovanje građana, Ministarstvo kapitalnih investicija za tekuću godinu planira nastavak realizacije programa - zaključio je on.

Danilo Raičević, bankar za energetiku, nekretnine i infrastrukturu GET (Green Economy Transition) ambasador Evropske banke za obnovu i razvoj, govorio je o aukcijama kao alatu za dobijanje najniže cijene struje.

- Ovo je pojednostavljen i transparentan proces i pojedinačno zapečaćeni postupak licitiranja. Izbor pobjedničke ponude je isključivo na bazi cijene - kazao je on.

On je kazao da je ovo dobro za potrošače jer se dobija struja po najnižoj cijeni, ubrzava se zelena tranzicija, stvara se manja količina CO₂ i niži je nivo zagađenja vazduha, a i dobro je za javnu upravu jer je proces transparentan i objektivan.

- Od osnivanja, EBRD je podržala preko 75 projekata u Crnoj Gori vrijedne preko 735 miliona eura, mobilišući tako investicije od preko jedne milijarde – rekao je Raičević.

Primjeri njihove podrške su: Vjetroelektrana Krnovo (72MW, €141m), pametna brojila u distributivnom sistemu (120 miliona eura), Transmisioni kabl Lastva-Pljevlja (€119m), Mala hidroelektrana Hydro Bistrica (4,2 miliona eura).

Snežana Dragojević, progamski menadžer iz UNDP-a, govorila je o obavezama Pariškog sporazuma i Nacionalno utvrđenom doprinosu (NDC).

Revidirani Nacionalno utvrđeni doprinos predviđa smanjenje GHG emisija za 35% do 2030, u odnosu na 1990, koja se koristi kao referentna godina.  

NDC obuhvata mjere koje su predviđene nacionalnim strategijama i planovima, a imaju značajan mitigacioni potencijal. Najveći broj mjera je iz sektora energetike, kao najvećeg emitera GHG, zatim industrije i otpada. Do narednog revizionog ciklusa, istakla je da ćemo imati nove podatke iz sektora energetike, šumarstva, kao i iz oblasti adaptacije na klimatske promjene, uz nadu da će Crna Gora moći postaviti još ambicioznije ciljeve smanjenja GHG emisija.

Prema njenim riječima, otvaranje novih fabrika mora da prati detaljna analiza uticaja na životnu sredinu i sve mora biti u skladu sa obavezama koje je Crna Gora preuzela u ovoj oblasti.

- Evropska unija će davati veliki podsticaj koji treba iskoristiti i ići dalje novim zelenim pravcem, a Crna Gora itekako ima potencijala za to, istakla je ona.

Moderatorka Marija Raspopović, samostalna savjetnica u Privrednoj komori, zaključila je na kraju skupa da je potrebno da brojne institucije i organizacije u Crnoj Gori, koje su angažovane na polju zelene ekonomije, sinergetski djeluju kako bi efekat njihovih aktivnosti bio što veći.