Klaster 3 - Civilna bezbjednost za društvo

Bezbjednost kao oblast istraživanja nastavlja da zauzima značajno mjesto u programu Horizont Evropa. U okviru Horizonta 2020, bezbjednost je pozicionirana u treći stub Društveni izazovi pod nazivom Sigurna društva: zaštita slobode i bezbjednosti Evrope i njenih građana u Horizontu 2020. U strukturi novog programa Horizont Evropa, bezbjednost je pozicionirana u okviru drugog stuba Globalni izazovi i industrijska konkurentnost Evrope kao treći od ukupno šest klastera pod nazivom Civilna bezbjednost za društvo. 

Iako je predviđeno smanjenje ukupnog finansijskog udjela kojim će Komisija finansirati projekte u ovoj oblasti, značaj bezbijednosti kao oblasti istraživanja nije nimalo umanjen. Bezbjednosna pitanja, teme i problemi iz prethodnih epoha kao što su kriminal, terorizam i bezbjednost granica i dalje predstavljaju značajan izazov za naučnu i bezbjednosnu zajednicu Evropske unije. Ilegalne migracije izazvane trajnom bezbjednosnom i ekonomskom nestabilnošću u neposrednoj blizini Evropske unije, kao i povećanje legalnog transfera robe i ljudi, kontinuirano stvaraju nove bezbjednosne prijetnje koje zahtijevaju savremena tehnološka rješenja. Novi izazovi u ovim oblastima, posebno aspekt sajber kriminala, mogu se na adekvatan način riješiti samo kroz koordinisan odgovor i savremene tehnologije. Nove i inovativne tehnologije pružaju odgovor na širok spektar bezbednosnih prijetnji, uključujući posledice izazvane katastrofama (bilo prirodnim ili izazvanim čovjekom). Navedeni bezbjednosni problemi imaju potencijalno izuzetno negativan uticaj na društvo, zdravlje, sisteme upravljanja, kritičnu infrastrukturu, vladu, snadbijevanje energijom, vodosnadbijevanje, kulturno nasljeđe itd. Cilj ove oblasti istraživanja je da obezbjedi nesmetano i kontinuirano funkcionisanje vitalnih društvenih funkcija, smanjenje gubitaka ljudskih života, ublažavanje štete po zdravlje ljudi i životne sredine, ublažavanje ekonomske i materijalne štete, obezbjeđivanje bezbjednosti hrane i poboljšanje razumijevanja i smanjenja rizika od raznih vrsta katastrofa. Inovativna i saradnička rješenja značajno doprinose rješavanju navedenih problema i predstavljaju suštinski element u poboljšanju života građana Evropske unije. 

U okviru istraživanja u Klasteru 3, biće podržani glavni politički prioriteti Komisije u cilju promocije evropskog načina života. Projekti takođe treba da uzmu u obzir Evropski zeleni plan i Digitalnu strategiju Evrope, dvije važne političke smjernice Komisije za ovaj višegodišnji okvir. Štaviše, Klaster 3 će podržati implementaciju nove Strategije Unije bezbjednosti EU, dimenzija upravljanja granicom i sigurnosti navedenih u Novom paktu o migracijama i azilu, Politici EU za smanjenje rizika od katastrofa, Strategiji pomorske sigurnosti EU (EUMSS) i predstojeća strategija EU za sajber bezbjednost. Oblasti istraživanja koje će se baviti u okviru Klastera 3 su borba protiv kriminala i terorizma, zaštita i bezbjednost spoljnih granica Evropske unije, zaštita kritične infrastrukture, zaštita od katastrofa (bilo prirodnih ili izazvanih čovjekom) i sajber bezbjednost.

Bolja zaštita Evropske unije i njenih građana od kriminala i terorizma

Samostalno djelovanje država članica ne može na zadovoljavajući način obezbijediti bezbjednost i zaštitu građana EU, posebno u pogledu odbrane od kriminala i terorizma, koji kontinuirano evoluiraju u nove oblike i vrlo često prelaze granice nacionalnih država. Ciljevi ove oblasti istraživanja su unapređenje prevencije, povećanje kapaciteta za kvalitetniji istražni proces nadležnih institucija, ublažavanje uticaja kriminala, te unapređenje predviđanja i prevencije novih oblika krivičnih djela nastalih pod uticajem digitalizacije i drugih tehnologija. Novi pristup borbi protiv kriminala i terorizma trebalo bi da se zasniva na mnogo dubljem razumijevanju ljudskih i društvenih aspekata određenih društvenih izazova kao što su seksualna eksploatacija djece, nasilna radikalizacija, trgovina ljudima, dezinformacije, lažne vijesti, korupcija i sajber kriminal. Pomoć žrtvama je važan aspekt ove grane istraživanja. Rezultati istraživanja bezbjednosnih prijetnji koje su sastavni dio ove oblasti mogu biti i nove operativne aktivnosti različitih službi za očuvanje javnog reda i bezbjednosti, čime se kvalitet sistema bezbjednosti podiže na viši nivo. Nadležnosti ovih službi biće povećane novim metodama borbe protiv kriminala, sajber kriminala i terorizma i organizovanog kriminala kao što su krijumčarenje, pranje novca, krađa identiteta, falsifikovanje proizvoda, šverc droge i nekvalitetnih ili falsifikovanih ljekova, ekološki kriminal i ilegalni trgovina kulturnim dobrima.

Efikasno upravljanje spoljnim granicama

Evropske unije Unapređenjem upravljanja spoljnim granicama Evropske unije, istraživači će značajno doprinijeti ciljevima postavljenim u novoj Strategiji EU za Uniju bezbednosti, Novom paktu o migracijama i azilu i Strategiji pomorske bezbednosti EU (EUMSS). Shodno tome, teme oko kojih će se graditi istraživanja usmjerene su na obezbjeđivanje jakih kopnenih, morskih i vazdušnih granica. Razvoj poboljšanih sposobnosti za kontrolu spoljnih granica obezbjeđuje stabilnost i funkcionisanje Šengena bez kontrole unutrašnjih granica. Trebalo bi razviti bolju sistematsku graničnu kontrolu uz olakšavanje putovanja dobronamjernim putnicima i poštovanje prava pojedinaca. Aspekti koji će biti unaprijeđeni u okviru istraživanja u oblasti efikasnog upravljanja granicama EU su integrisani i kontinuirani nadzor granice, svijest o situaciji, podrška analizi, borba protiv prevare i krađe identiteta i dokumenata, podrška budućoj tehnologiji za Evropsku graničnu i obalsku stražu, podrška interoperabilnost i mogućnosti IT sistema EU za razmjenu podataka, razvoj boljeg otkrivanja rizika, brži odgovor na krizne situacije i prevenciju kriminala. Uporedo sa povećanjem nivoa bezbjednosti na kopnenim, morskim i vazdušnim granicama, povećaće se bezbjednost lanaca snadbijevanja, olakšaće se protok robe preko spoljnih graničnih prelaza i smanjiti poremećaji u trgovinskim rutama.

Istraživači će blisko sarađivati sa Evropskom agencijom za graničnu i obalsku stražu Frontek. Frontek će pružiti podršku Komisiji u dizajniranju i implementaciji relevantnih istraživačkih i inovacionih aktivnosti.

Zaštita kritične infrastrukture

Otpornost i autonomija fizičke, društvene i digitalne infrastrukture jedan je od vitalnih uslova za bezbjednost građana Unije definisanih u novoj Strategiji EU za Bezbjednosnu uniju, koja se obezbjeđuje razvojem novih znanja, efikasnih rješenja i najnovijih tehnologija i saradnjom svih zainteresovanih strana. Potencijalna šteta uzrokovana nedovoljnim nivoom zaštite kritične infrastrukture je izuzetno velika i može brzo eskalirati i negativno uticati na veoma veliki broj građana i društvenih funkcija. Da bi se ovo spriječilo, potrebno je obezbijediti maksimalan nivo zaštite infrastrukture, uzimajući u obzir razvoj društva, globalne trendove i potencijalnu razornu moć katastrofa (Evropa je izložena širokom spektru prirodnih hazarda) i klimatskih promjena. Brzi razvoj društva, tehnologije i životne sredine uvijek povlači neki oblik uticaja na infrastrukturu. Dodatna otežavajuća okolnost je to što se kritične infrastrukture, u cilju poboljšanja njihove ukupne efikasnosti, najčešće povezuju u jedan kompletan sistem koji funkcioniše kada svi djelovi savršeno funkcionišu, pa je neophodno obezbijediti otpornost infrastrukture na očekivane i neočekivane događaje, blagovremeno predvidjeti potencijalne rizike i uvijek imati u vidu moguće posledice izazvane namjernim ili nenamjernim ljudskim djelovanjem. Treba uzeti u obzir savremene prijetnje i tehnološke trendove poput vještačke inteligencije, ubrzanog razvoja dronova i globalnih pandemija, a infrastruktura u Uniji je veoma primamljiva meta za terorističke grupe i razne oblike sajber prijetnji. Značajan faktor nestabilnosti i neizvjesnosti su tzv hibridne prijetnje gdje se kombinuju fizički i sajber napadi na veći broj društvenih i političkih funkcija kako bi se postigla maksimalna destabilizacija sistema. Napredni sistemi zaštite infrastrukture omogućavaju bezbjedan, brz i efikasan odgovor na složene prijetnje i izazove bez potrebe za značajnom ljudskom intervencijom. Razvoj bezbjednosne tehnologije za zaštitu kritične infrastrukture takođe ima pozitivan uticaj na nivo bezbjednosti pametnih gradova.

Društvo otporno na katastrofe 

Cijeli svijet i naša društva suočavaju se sa sve većim rizikom od antropogenih i prirodnih opasnosti koje zahtijevaju jačanje kapaciteta u upravljanju rizicima i veću otpornost. Ovo se postiže naprednijim alatima za prevenciju i pripravnost, modernim tehnologijama za prve odgovore i povećanom društvenom otpornošću. Sve veća težina i učestalost ekstremnih vremenskih pojava kao što su poplave, toplotni talasi, hladni talasi, oluje i šumski požari uzrokovani su antropogenim klimatskim promenama, a izloženost ovim uticajima zahtijeva poseban fokus istraživanja. Geološke opasnosti (zemljotresi, cunamiji i vulkanske erupcije) i opasnosti koje se sporo javljaju (podizanje nivoa mora, topljenje glečera i suše) takođe zaslužuju kontinuiranu pažnju. Industrijske nesreće i teroristički napadi koji uključuju hemijske, biološke, radiološke, nuklearne i eksplozivne materijale (CBRN-E) pokazuju da antropogene prijetnje ovog tipa takođe zahtijevaju jačanje kapaciteta za upravljanje krizama. Glavni fokus ove oblasti istraživanja je na razvijanju boljeg razumijevanja i povećanja znanja o katastrofama i rizicima od katastrofa, efikasnijoj međusektorskoj, međudisciplinarnoj i prekograničnoj koordinaciji ciklusa upravljanja rizicima od katastrofa (od prevencije i spremnosti do ublažavanja, odgovor i oporavak) na međunarodnom i lokalnom nivou, te bolju razmjenu znanja i povećanu koordinaciju u standardizaciji u oblasti upravljanja krizama. Takođe, biće unaprijeđeni kapaciteti za službenike koji prvi reaguju na lice mjesta, što će se postići razvojem savremenih metoda pripreme, boljim razumijevanjem situacije, razvojem naprednijih alata za brže i bezbjednije reagovanje i razvojem alata za efikasniju identifikaciju i zbrinjavanje žrtava. Istraživanje će podržati sprovođenje inicijativa međunarodne politike (kao što je Sendajski okvir za smanjenje rizika od katastrofa za period 2015-2030), politika EU za smanjenje rizika od katastrofa i prilagođavanje klimatskim promenama i Strategija EU za Uniju bezbjednosti (posebno za katastrofe povezane sa terorizmom). Zahvaljujući značajnom broju visokokvalitetnih istraživanja sprovedenih u okviru programa Horizont 2020, razvijena su znanja i tehnologije koje treba uzeti u obzir i koje predstavljaju osnovu za buduća istraživanja u poboljšanju otpornosti evropskog društva na katastrofe bilo koje vrste. 

Sajber bezbjednost 

Digitalna transformacija u kojoj se Evropa trenutno nalazi zahtijeva značajno poboljšanje sajber bezbjednosti. Gotovo je nemoguće pronaći aspekt života na koji digitalne tehnologije ne utiču. Saobraćaj, trgovina, bankarske transakcije, društveni mediji, e-uprava, e-usluge, ukupna struktura našeg komunikacionog sistema i prenos velikih količina podataka samo su neki od aspekata našeg svakodnevnog života koji zavise od nesmetanog rada i bezbjednosti digitalnih tehnologija. Nove i nadolazeće tehnologije, kao što je napredna vještačka inteligencija, takođe zahtijevaju ispunjavanje značajnih bezbjednosnih zahtjeva. Digitalni poremećaji izazvani zlonamjernim sajber aktivnostima ugrožavaju ne samo naše ekonomije, već i naš način života, slobodu i vrijednosti, pa čak i nastoje da potkopaju koheziju i funkcionisanje demokratije u Evropi. Obezbeđivanje zaštite sve većeg broja međusobno povezanih uređaja i sistema, kao što su vodovodi, energetske mreže, informacioni i mrežni sistemi, transportni i saobraćajni sistemi, bolnice, zdravstveni sistemi, javne ustanove, naši domovi i fabrike, predstavlja ozbiljan izazov, ali i imperativ bezbjednosti zajednice. Neophodno je izgraditi otpor sajber napadima i stvoriti efikasan sistem za odvraćanje takvih napada, vodeći računa o boljoj zaštiti podataka i očuvanju sloboda građana.

Istraživanje u oblasti sajber bezbjednosti podržaće prioritet Evrope spremne za digitalno doba i doprinijeće sprovođenju digitalnih politika i politika privatnosti Unije, posebno Direktive 2016/1148 Evropskog parlamenta i Saveta EU o mjerama za visok zajednički nivo bezbjednosti mrežnih i informacionih sistema širom Unije (Direktiva NIS), Zakon EU o sajber bezbjednosti, GDPR i buduća Uredba o e-privatnosti. Nova istraživanja i inovacije će takođe morati da uzmu u obzir rezultate projekata sprovedenih u okviru programa Horizont 2020, kao što su pilot projekti finansirani u okviru teme SU-ICT-03-2018 i druge relevantne teme. Sajber bezbjednost predstavlja horizontalnu aktivnost i nije ograničena isključivo na klaster 3. Pored tendera i tema u okviru klastera 3, u okviru programa rada klastera 4 – Digitalizacija, industrija i prostor, biće obuhvaćene i druge relevantne aktivnosti vezane za sajber bezbjednost.