Održana radionica o pravednoj tranziciji u okviru Inicijative za regione uglja u tranziciji na Zapadnom Balkanu i u Ukrajini

U okviru Inicijative za regione uglja u tranziciji na Zapadnom Balkanu i u Ukrajini 11. oktobra 2023. godine u hotelu CUE u Podgorici održana je radionica o pravednoj tranziciji.

Radionicu su zajednički organizovali Kancelarija za održivi razvoj Generalnog sekretarijata Vlade Crne Gore i Generalni sekretarijat Inicijative za regione uglja u tranziciji na Zapadnom Balkanu i u Ukrajini, Evropske komisije.

Radionica je imala za cilj da nastavi dijalog između više zainteresovanih strana i pruži mogućnost za razmjenu iskustava, znanja i najboljih praksi o pitanjima koja se odnose na pravednu energetsku tranziciju koja će podstaći prave veze između regiona uglja na Zapadnom Balkanu i Ukrajini, kao i ostalim članicama Evropske unije. U Crnoj Gori dijalog o pravednoj tranziciji započeli smo kroz Dijalog za razvoj i formiranjem Radne grupe za pravednu tranziciju Nacionalnog savjeta za održivi razvoj uz podršku UNDP-a, sa ciljem izrade Mape puta za pravednu tranziciju.

Ova radionica je, pored članova/ica radnih grupa Nacionalnog savjeta za održivi razvoj, okupila predstavnike/ce Delegacije Evropske Unije u Crnoj Gori, predstavnike/ce Evropske Komisije, međunarodnih finansijskih institucija kao što su EBRD i Svjetska banka, nacionalne i lokalne vlasti, predstavnike/ce dobavljača električne energije, akademske zajednice i istraživače kao i predstavnike/ce civilnog društva, sindikata i preduzeća.

Zaključeno je da proces pravedne tranzicije zahtijeva prije svega jaku političku volju, jasnu viziju i put, uz strateško planiranje koje prati usklađen normativni okvir, sa fokusom na lokalni nivo. Učesnici/ce radionice naglasili su da je za uspjeh procesa veoma važno definisati nacionalni strateški okvir i vremenski okvir energetske tranzicije – rok je od suštinskog značaja jer obavezuje državu da preduzme akciju. Strateški i vremenski okvir treba uskladiti sa nacionalnim planovima i prioritetima razvoja, uzimajući u obzir potvrđene i prihvaćene međunarodne obaveze, primarno u sektoru energetike i oblasti klimatskih promijena, ali i svim drugim povezanim oblastima.

Pravedna tranzicija u Crnoj Gori prvenstveno se odnosi na opštinu Pljevlja pa je jedan od zaključaka radionice bio da je u cilju diversifikacija privrede ove opštine prioritetno pitanje poboljšanja saobraćajne infrastrukture i veze sa drugim dijelovima zemlje i regiona. Zaključeno je i da je potencijal za diverzifikaciju privrede u novim mogućnostima i projektnim rješenjima, primarno u drvoprerađivačkoj industriji, industriji cementa, poljoprivredi i turizmu. Takođe, prepoznat je značaj obrazovanja, prekvalifikacije i razvoja ljudskog kapitala uzimajući u obzir rodni senzibilitet. U konačnom ocijenjeno je da uspješne tranzicije nema bez finansijske podrške iz nacionalnih i međunarodnih izvora.

Radionica je bila prilika da se nastavi sa društvenim dijalogom koji će dovesti do konkretnih rješenja za postepenim smanjenjem zavisnosti od uglja, kroz diversifikaciju proizvodnje električne energije i privredne djelatnosti u regionu uglja. Tokom radionice predstavljene su aktivnosti koje država preduzima u procesu dekarbonizacije kao i u procesu pravedne tranzicije. Čula su se iskustva iz grada Velenja u Sloveniji koji takođe prolazi kroz tranziciju kao region uglja. Razmatrane su mogućnosti za finansiranje procesa tranzicije, a radionica je bila prilika da svoj stav o procesu iznesu i predstavnici/e opštine Pljevlja i predstavnici/e zaposlenih u Termoelektrani i Rudniku uglja.

Crna Gora se ratifikacijom Pariskog sporazuma 2017. godine, obavezala da doprinese globalnom smanjenju emisija gasova s efektom staklene bašte (GHG) što je otvorilo pitanje transformacije u sektoru energetike, gdje je dekarbonizacija definisana kao smanjenje proizvodnje električne energije iz uglja i povećanje proizvodnje električne energije iz obnovljivih izvora. Proces dekarbonizacije sa sobom nosi i velike socio-ekonomske izazove posebno za one regione koji su vezani za proizvodnju uglja što je u našem slučaju opština Pljevlja. Kako bi preduprijedile ove probleme  mnoge zemlje pripremaju, a neke već sprovode, mjere za promovisanje pravedne tranzicije.