Nova presuda Evropskog suda za ljudska prava – Bagoje protiv Crne Gore

Podnosiocu predstavke povrijeđeno je pravo na pravično suđenje zbog nedostatka mehanizma na nacionalnom nivou za prevazilaženje neujednačene sudske prakse u postupcima u kojima Vrhovni sud usljed primjene pravila o prihvatljivosti revizije nije nadležan da meritorno odlučuje

Evropski sud za ljudska prava (u daljem tekstu: „Evropski sud“), dana 15. februara 2024. godine objavio je presudu u predmetu Bagoje protiv Crne Gore (br. predstavke 2890/21) kojom je predstavku u dijelu neujednačene sudske prakse proglasio prihvatljivom i utvrdio povredu člana 6 Evropske konvencije o ljudskim pravima (u daljem tekstu: „Konvencija“), dok je odbio zahtjev podnosioca predstavke za pravično zadovoljenje.

Podnosilac predstavke, g-din Zlatko Bagoje, hrvatski je državljanin koji je u periodu od 3. oktobra do 12. decembra 1991. godine, tokom rata u bivšoj Socijalističkoj Federativnoj Republici Jugoslaviji, bio zarobljen u Centru za prihvat zarobljenika u Morinju (u daljem tekstu: „Centar u Morinju“).

Pravosnažnom presudom Osnovnog suda u Podgorici, država Crna Gora obavezana je da podnosiocu predstavke, na ime naknade nematerijalne štete, zbog pretrpljenih duševnih i fizičkih bolova, usljed povrede prava ličnosti, mučenjem, nečovječnim i ponižavajućim postupanjem, tokom njegovog boravka u Centru u Morinju, isplati iznos od 9.199,77 €.

Nakon pravosnažnosti navedene presude, podnosilac predstavke pokrenuo je novi građanski postupak protiv države Crne Gore, zahtijevajući naknadu nematerijalne štete za pretrpljene i buduće duševne bolove zbog umanjenja opšte životne aktivnosti, za pretrpljene i buduće fizičke bolove i za pretrpljeni strah, u vezi istog događaja. U tom postupku, presudom Osnovnog suda u Cetinju, podnosiocu predstavke dosuđena je naknada nematerijalne štete po osnovu pretrpljenih i budućih duševnih bolova zbog umanjenja opšte životne aktivnosti u procentu od 12%, dok je tužba u dijelu koji se odnosio na pretrpljene i buduće fizičke bolove i pretrpljeni strah odbačena kao nedozvoljena, jer je sud zaključio da se radi o presuđenoj stvari (res iudicata). Navedena presuda potvrđena je od strane Višeg suda u Podgorici.

Vrhovni sud Crne Gore odbacio je kao nedozvoljen prijedlog podnosioca predstavke za dozvolu revizije protiv presude Višeg suda u Podgorici, sa obrazloženjem da vrijednost predmeta spora pobijanog dijela pravosnažne presude nije prelazila iznos od 4.000,00 €, dok je Ustavni sud Crne Gore odbacio ustavnu žalbu podnosioca predstavke kao očigledno neosnovanu.

U predstavci koju je podnio Evropskom sudu, g-din Bagoje prituživao se na neujednačenu praksu domaćih sudova u smislu čl. 6 Konvencije, navodeći da je samo njegova tužba u dijelu tužbenog zahtjeva koji se odnosio na pretrpljene i buduće fizičke bolove i pretrpljeni strah odbačena.

Vlada Republike Hrvatske umiješala se u predmetni međunarodnopravni spor i istakla da je došlo do povrede prava podnosioca predstavke u smislu čl. 6 Konvencije, budući da je relevantna sudska praksa bila očigledno neujednačena bez razumnog opravdanja, pozivajući se na Izvještaje Evropske komisije o napretku Crne Gore u procesu pristupanja Evropskoj uniji za 2021. i 2022. godinu i Izvještaj američkog State Department-a o ljudskim pravima u Crnoj Gori za 2021. godinu.

Evropski sud je najprije utvrdio da predmetna pritužba nije očigledno neosnovana u smislu čl. 35 st. 3 (a) Konvencije niti neprihvatljiva po bilo kom drugom osnovu, te je istu proglasio prihvatljivom.

Odlučujući o meritumu predmetne pritužbe, Evropski sud je pozivajući se na njegovu dobro ustanovljenu praksu ukazao da se kriterijum za procjenu da li protivurječne odluke u sličnim predmetima od strane istog suda predstavljaju povredu prava na pravično suđenje koje se garantuje članom 6 stav 1 Konvencije, sastoji od utvrđivanja sljedećeg: (1) da li u relevantnoj sudskoj praksi postoje „duboko ukorijenjene i dugotrajne razlike“; (2) da li je domaćim zakonodavstvom predviđen mehanizam za prevazilaženje tih razlika; i (3) da li se takav mehanizam primjenjuje, te ukoliko je primjenjljiv, koji je efekat njegove primjene.

U konkretnom predmetu, Evropski sud je primijetio da su u najmanje četiri slična predmeta domaći sudovi donijeli odluku u korist tužilaca i dosudili im predmetnu naknadu štete, dok su u najmanje jedanaest drugih, sličnih predmeta, uključujući i predmet podnosioca predstavke, domaći sudovi odbacili tužbe u dijelu tužbenog zahtjeva koji se odnosio na predmetnu naknadu štete. Evropski sud je takođe ukazao da proizilazi da je bilo ukupno oko 150 sličnih predmeta u kojima je u konačnom odlučeno u korist tužilaca.

Nadalje, Evropski sud je konstatovao da se nacionalnim zakonodavstvom predviđa mehanizam za prevazilaženje neusklađenosti u postupcima pred drugostepenim sudovima, konkretno podnošenjem revizije Vrhovnom sudu, ali samo ukoliko vrijednost relevantnog tužbenog zahtjeva prelazi iznos od 4.000,00 €. Taj Sud je primijetio da je barem u deset predmeta, od kojih je u svima vrijednost relevantnog tužbenog zahtjeva prelazila iznos od 4.000,00 €, Vrhovni sud dozvolio reviziju i ukinuo presude Višeg suda, nakon čega su sudovi tužiocima dosudili predmetnu naknadu štete.

Prijedlog podnosioca predstavke za dozvolu revizije odbačen je od strane Vrhovnog suda, sa obrazloženjem da isti nije ispunjavao predviđeni zakonski kriterijum (ratione valoris), jer vrijednost relevantnog tužbenog zahtjeva nije prelazila iznos od 4.000,00€. Evropski sud je našao da nema indicija da je Vrhovni sud tumačio i primjenjivao kriterijum prihvatljivosti u predmetu podnosioca predstavke na proizvoljan način, uzimajući u obzir da je relevantna odredba dovoljno jasno formulisana i sudsku praksu Vrhovnog suda po tom pitanju. Međutim, Evropski sud je ukazao da se mehanizam za pravazilaženje spornih neusklađenosti u odlukama drugostepenih sudova ne može primijeniti u predmetu podnosioca predstavke, imajući u vidu činjenicu da Vrhovni sud usljed primjene pravila o prihvatljivosti ratione valoris nije bio nadležan da meritorno ispituje predmet podnosioca predstavke. U konačnom, u odsustvu mehanizma za otklanjanje neusklađenosti u primjeni domaćeg zakonodavstva sa kojim je podnosilac predstavke bio suočen, Evropski sud je utvrdio povredu člana 6 Konvencije.

Uvažavajući prigovor Vlade Crne Gore, Evropski sud je odbio zahtjev podnosioca predstavke za pravično zadovoljenje, imajući u vidu da je isti podnesen nakon isteka predviđenog roka.

Preostale pritužbe podnosioca predstavke, s pozivom na članove 6 i 14 Konvencije i član 1 Protokola br. 12 uz Konvenciju, koje su se odnosile na povredu prava na pristup sudu, dužinu trajanja drugog građanskog postupka i diskriminaciju, Evropski sud je prethodno proglasio neprihvatljivima.

Predmetna presuda je konačna. Dostupna je na veb stranici Evropskog suda na engleskom jeziku, a nakon prevoda biće objavljena na veb stranici Kancelarije zastupnika Crne Gore pred Evropskim sudom za ljudska prava.